Abuzalova M

Darajali ziddiyat a’zolari kamida uchta til birligi orasida bo‘lib, bir 
belgining o‘sib borishiga ko‘ra a’zolar qator hosil qiladi. Darajali ziddiyat 
ham tilning barcha sathlarida uchraydi. Masalan,
fonetikada: unli fonemalar tilning ko‘tarilish darajasiga ko‘ra ziddiyat 
hosil qiladi: [o]~ [o‘]~ [u]; 
leksikologiyada: ijobiy baho belgisining [tuzuk]dan [ajoyib]ga qarab 
yoki nutqiy faoliyat fe’lining [shivirlash]dan [hayqirish]ga qarab o‘sib 
borishi ziddiyat hosil qiladi: [tuzuk] ~ [durust]~ [yaxshi]~[ajoyib]; 
[shivirla]~ [pichirla]~ [ayt]~ [gapir]~ [baqir]~ [hayqir]; yoki salbiy baho 
belgisi: 
[anqоv]~ 
[mеrоv]~[оvsar]~[kalvak]~[pandavaqi], 
[go‘l]; 
[kekkaygan] ~ [gerdaygan] ~ [kerilgan] ~ [dimog‘dor] ~ [kalondimog‘] ~ 
[kerik] ~ [manman]~ [takabbur] 
morfologiyada: [harakat nomi] ~ [sifatdosh] ~ [ravishdosh] (fe’lni
ng
o‘zgalash darajasiga ko‘ra belgisi asosida) kabi darajali ziddiyatlar hosil 
qilinadi.
Darajali ziddiyatlar muayyan tilning lug‘at boyligini o‘rganishda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Sababi, darajali ziddiyatlar tilning lug‘at 
tizimida nihoyatda keng tarqalgan. Masalan, [buzoq]~[g‘unajin]~[sigir]; 
[lahza]~[оn]~[sоniya]~[daqiqa]~[sоat]~[kun]~[sutka]~[hafta]~[оy]~ 
[yi
l
] ~ [asr] ~[era]. 

---

49 
Teng qiymatli ziddiyatda ikki a’zo o‘ziga xos xususiyatiga ko‘ra 
qarshilantiriladi. Masalan,
fonetikada: jarangli va jarangsiz undoshlar; shovqinlilar va sonorlar; 
lablangan va lablanmagan unlilar; 
leksikologiyada: oq va qora; men va sen; ona va ota; yaxshi va 
yomon; issiq va sovuq; kam va mo‘l; past va baland; uzoq va yaqin; tor va 
keng; saxiy va baxil;