Abuzalova M
Download 1.77 Mb. Pdf ko'rish
|
tilshunoslikka kirish
Fonetik tamoyil. Bu orfografiyaga xos asosiy mavqe egallovchi
prinsiplardan bo`lib, unga ko`ra so`zlar talaffuz qilinishiga mos ravishda yoziladi.So`zshakllarning talaffuz etilishida yuz bergan fonetik o`zgarishlar hisobga olinadi. Chunonchi, yurak-yuragi, yurakka, son-sana, sanoq, sanog`i, qishkoq-qishlogim, qishloqqa kabi. Demak, fonetik prinsipda so`zning aytilishi bilan yozilishi bir-biriga mos keladi. Jo`nalish kelishigi qo`shimchasi [-ga], sifatdosh shaklini hosil qiluvchi qo`shimcha [-gan], chegara ma`nosini ifodalovchi murakkab affiks [-gacha], payt va maqsad ravishdoshi shaklini yasovchi [-gach], [-guncha], [-gani], ozaytirma sifatni hosil qiluvchi [-gina] kabi affikslar o`zak-negizi k, q undoshlari bilan tugagan so`zlarga qo`shilganda, muayyan so`zshakllari fonetik tamoyil asosida yoziladi. Masalan, terakka, buloqqa, ekkan, boqqan, eshikkacha, quloqqacha, ayriliqqacha, zerikkach, chiqqan, tikkuncha, taqquncha, yoqqani, chekkani, kichikkina, iliqqina va h.k. Fonetik prinsipga asoslangan imlo qoidalari boshqa tillarda ham uchraydi. Jumladan, turkiy tillar oiilasiga kiruvchi uyg`ur tili imlo qoidalari uchun bu tamoyil etakchi o`rinda turadi: maktevi (maktabi ), epkaldi (olib keldi ) kabi. Rus tilidagi [без-], [воз-], [из-], [раз-] prefikslari jarangsiz undoshlar bilan boshlanubchi o`zak-negizlarga qo`shilganda, ko`pincha, fonetik o`zgarishga uchraydi va bu imloda ham o`z aksini topadi: без+ срочный = бессрочный, без+печный=беспечный, без+толковый=бестолковый, без+платно= бесплатно; воз+принять=воспринять, из+писать=исписать, раз+цвести = расцвести. Shuni eslatib o`tish lozimki, na o`zbek tili uchun, na rus tili uchun fonetik prinsip asosiy orfografik tamoyil vazifasini o`tamaydi. Uyg`ur tili, belarus tili orfografiyalarida bu tamoyilga ko`proq amal qilinadi. Download 1.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling