Abuzalova M


Download 1.77 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/186
Sana02.01.2022
Hajmi1.77 Mb.
#197102
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   186
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

  Ko`k toqini bizga taxti Sulaymon qildi.  
  Lekin e‟lon o`qiganda o`zbek tilini  
  Davlat tili bo`lganiga pushaymon qildi. 
Mashhur Robinzon Kruzoni eslang. U kimsasiz orolga tushub qolganda uzoq 
yillar  davomida  unga  tildan  foydalanishga  deyarli  ehtiyoj  sezilmaydi.  Tilning 
kishilik  jamiyatida  bajaradigan  vazifasiga  ko`ra  sof  ijtimoiy  hodisa  ekanligini 
isbotlovchi bunday misollarni ko`plab keltirish mumkin. Ammo til ijtimoiy hodisa 
sifatida jamiyatdagi boshqa ijtimoiy hodisalardan farq qiladi.  
  Faqat  jamiyatning  mavjudligi  bilan  bog`liq  bo`lib,  jamiyat  uchun  xizmat 
qiladigan  ijtimoiy  hodisalarning  turlari  nihoyatda  ko`p.    Ideologiya,  bazis, 
ustqurma,  demokratiya,  pul  muomalasi  kabilar  ham  ijtimoiy  hodisalar  bo`lib, 
ularning jamiyatda bajaradigan vazifalarining o`z xususiyatlari va ma‟lum doirada 
qo`llanilish  chegaralari  bor.  Chunonchi,  ideologiya-muayyan  jamiyatdagi  siyosiy, 
huquqiy,  axloqiy,  diniy,  badiiy,  falsafiy  qarashlar  va  g`oyalar  sistemasi;  bazis 
jamiyatning  iqtisodiy  tuzilishini,  ustqurma  esa  jamiyatning  siyosiy,  huquqiy, 
ideologik  me‟yorlarini  belgilab  beruvchi  hodisalardir.  Jamiyat  bo`lmagan  joyda 
demokratiya,  ya‟ni  xalq  ommasining  boshqaruv  ishlarida  qatnashuvi  yoki 
fuqarolarning  siyosiy  huquqlardan  foydalanish  imkoniyatlari  haqida  gapirish 
mumkin emas. Pul muomalasi haqida ham shunday fikrni aytish o`rinlidir. Kishilik 
jamiyatida  ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumlar  o`zgarib  turadi.  Bu  o`zgarish  har  bir 
tuzumga  tegishli  bo`lgan  bazis,  ustqurma,  ideologiya  kabilarni  ham  yangilaydi. 
TIL  esa  na  bazis,  na  ustqurma,  na  ideologiyadir.  Tilning  yuqorida  sanab  o`tilgan 
ijtimoiy  hodisalardan  eng  katta  va  asosiy  farqi  shundaki,  til  jamiyat  faoliyatining 
barcha-barcha  sohalariga  xizmat  qiladi.  Til  tuzumlar  o`zgarishi  bilan  butkul 
yangilanmaydi, o`z xususiyatini, vazifasini o`zgartirmaydi. U kishilik jamiyatining 
tarixiy  taraqqiyoti  jarayonida  yaratilgan,  sayqal  topib  borayotgan  aniq-tarixiy 
me‟yor sifatida jamiyat a‟zolarining hammasiga teng xizmat qiladigan asosiy fikr 
ifodalash vositasidir. 
Til  kishilik  jamiyatidagi  asosiy  ijtimoiy  hodisa  sifatida  kommunikativ, 
ekspressiv va akkumulyativ vazifalarni bajaradi.  
   
“Kommunikativ”  so`zi  rus  tilidan  olingan  lingvistik  atama  bo`lib,  “fikr 
almashuvga oid” degan ma‟noni ifodalaydi. Kishilarning o`zaro aloqa-aralashuvda 
o`z  fikr-mulohazalarini,  istak-xohishlarini,  ichki  kechinmalarini  ifoda  etib,  bir-
birlariga axborot yetkazishlari, ya‟ni tilning jamiyatda aloqa vositasi funksiyasini 
bajarishi uning kommunikativ vazifasi hisoblanadi.  
   
“Ekspressiv” so`zi latincha so`z bo`lib, asl ma‟nosiga ko`ra “kuchaytirilgan” 
demakdir. Bu atama tilshunoslikka  ko`chma ma‟nosi bilan kirgan bo`lib, “kuchli 
hissiy obrazlilik xususiyati” degan ma‟noni ifodalaydi. 
   
Tilning  asosiy  vazifasi  kommunikativ  funksiya  bo`lsa-da,  biroq  kishilar 
aloqa-aralashuv 
jarayonida 
bildirilayotgan 
fikrga 
yoki 
tinglovchiga 
yetkazilayotgan axborotga o`zlarining turli tipdagi hissiy-ta‟siriy, ya‟ni emotsional 
munosabatlarni  ham  qo`shib  ifodalaydilar.  Bu  hodisa,  ya‟ni  tilning  suhbatdoshga 


ta‟sir  ko`rsatish  xususiyati  uning  ekspressiv  vazifasi  deyiladi.  Emotsional 
munosabatlar  suyish,  erkalash,  nafrat  kabi  insonga  xos  bo`lgan  qator  jihatlarni 
qamrab oladi. 
   
Til  faqat  kishilar  o`rtasidagi  aloqa  vositasi  bo`lmay,  millatlararo, 
davlatlararo  aloqa  quroli  hamdir.  Bundan  tashqari  til  kishilik  jamiyatida  asrlar 
davomida  to`plangan  tajriba  va  bilimlarni  kelajak  avlodga  yetkazish  uchun  ham 
xizmat 
qiladi. 
Tilning 
bu 
xususiyati 
uning 

Download 1.77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling