Abyssal-abissal

PLATINA SAMORODNAYA — NATIVE PLATINUM Tarkibida kushimchalar sifatida Re, Ry, Ox, Dg, K, Si, N1, Ai mavjud. Ko‘pii singoniyali. Geksaoktaedr shaklidagi kristallari iamdan-kam uchraydi. Odatda, zich, mayda donali va plastinka, tangachasimon zarrachalardan iborat agregatlar hosil qiladi; ba’zida
10 kg gacha bo‘lgan sof metall (m-l)
parchalari holida ham uchraydi. Rangi oq, kumusheimon oq, ochnulrang. CHizigi xam ok, metalldek yaltiraydi. Kovutsщokligi yoq. qat. 4—4,5. S. og. odatda 14—19, sof (sushimchalari bo‘lmagan) metallda —21,5. Bolgalanish (toblanish) va cho‘ziluvchanlik
xususiyatiga ega. Kizigan bir ulush
azot kislotasi bilan uch ulush sulfat kislotasining aralashmasida Yeriydi. Sof platinaning Yerish harorati 1773,5 °S. Turlari: poliksen (Re 3—11%), fYerroplatina (Re 28% gacha), ko‘proplatina (Si 7—14% Re12—17%), palladiyli platina (Ry 7—40%), rodiyli platina (Ro 4— 6,8 %), iridiyli platina (.1g> 7,5), nikelli platina (N1 3,8% gacha). P. o‘ta asos jinslarda (dunit va boshqalarda) xromit bilan birga uchraydi (fYerroplatina, iridiyli platina). Ba’zan asos jinslarda (norit, gabbro, gabbrodiabazlarda) ham mavjud (palladiyli va rodiyli P.). Cho’kindi sochma konlari uchraydi.

PLATO — PLATEAU YAssi. maydon. 1) platforma tarkibiga kiradigan dengiz sathidan birmuncha, ba’zida anchagina ko‘tarilgan tekis yoki sal-pal notekis, gYerizontal holda yotgan yoki ozroq burmalangan cho’kindilardan iborat maydon. YA. m. atrof relefdan zinasimon shakldagi chegara bilan ajralib turadi. Balandligi 1000 metrdan yu^ori bo‘lgan YA. m. yassi tog‘lik, deb ataladi (mae., O‘rta Sibir yassi tog‘ligi); 2) lava yoki vulkan qoplamalari bilan zirz^langan tekis maydon; 3) oiean yoki suv osti maydoni (yassiligi, supasi)— relefi tekislangan
va nisbatan chuqurrokdagi okean tubidan zinasimon chegarali suv osti
tepaligi.

PLATFORMA — PLATFORM Platforma — Yer pustining sust harakatchan qismi bo‘lib, sit’adagi asosiy qurilmalardan biri. Bir necha mln. km2 maydonni ishgol qiladi. Burmali o‘lkalar urnida paydo bo‘ladi. P. ning Tuzilishida, odatda, ikki struktura qavati qatnashadi. Pastki savat kuchli burmalanishga uchragan metamorfik va vulkan jinslardan tashkil topgan bo‘lib, ularning ichida ko‘plab intro‘ziyalar mavjud. YUqori kavat (cho’kindi qoplama burmalanishga va
metamorfizmga uchramagan, oralarida
intro‘ziyalar bilan kesilmagan sayoz
dengiz, laguna va kontinental yotqiziklardan, gohida vulkan jinslardan iborat) 3—7 km salinlikda bo‘ladi. Cho’kindi qoplam jinslari deyarli gorizontal ravishda yotadi. Ular
turli tartibdagi kichik intensiv
strukturalar bilan murakkablashadi P. larda nisbatan intensiv burmalanish quyidagi joylarda kuzatiladi:
1) tarkibida tuz yotqiziqlari bo‘lgan
cho’kmalarda, 2) kushni burmalari o‘lkalarga tutash chet qismlarida, 3) avlokogenlarda, 4) P. asosidagi qatta
amplitudali yoriklarga yondashgan
qismlarda. Asosidagi t. j. larining yoshiga qarab qadimgi va yosh P. larga bo‘linadi. Kadimgi P. ning asosi arxey
va protYerozoy Yeralarida hosil bo‘lgan t. j. laridan tashkil topgan bo‘lib, yuqori koplam keyingi Yeralarga mansub jinslardan to‘zilgan. Bunday P. larga SHars. Evropa (Rus.), Sibir, SHim. AmYerika, Xitoy-Koreya, Dindiston, Afrika, Avstraliya, Jan. AmYerika (Braziliya) va Antarktika P. lari kiradi. yo sh P. larning asosi paleozoy jinslaridan tashkil topgan. Ustki koplam jinslari yukori paleozoy, mezozoy va kaynozoy yotkizitslaridan iborat. Esh P. larga Rarb. Sibir, Turon va Skif plitasi, Rarb. Evropa va b. lar kiradi. Ba’zan cho’kindi qoplam bilan asosi orasida oralits jinslar guru^i yotadi. P. larda magmatik jarayon kuzatiladi, ammo u burmali o‘lkalardagi
kabi kuchli kechmaydi. Magmatizm
mahsulotlari nisbatan bir xil tarkibda bo‘lib, bazalt magmasining
hosil asidir. P. larda seysmik aktivlik juda sust, faqat yirik Yer yoriqlari va kushni burmali o‘lkalarga tutash joylarda ancha kuchlidir. Issiqlik okim darajasi burmali o‘lkalardagiga nisbatan 2—4 marta kichik. U yosh P. larda qadimgi P. lardagiga nisbatan yukoridir. balkon va burmali o‘lkalarga tutashgan pYerikraton cho’kma va plita P. ning eng
yirik tektonik surilmalari bo‘lib
hisoblanadi. YUqorida zikr silingan
barcha xususiyatlar Kontinental P.larga xosdir. Ular zaminidagi Yer pustining salinligi 30—60 km ni tashkil qiladi.
Kontinental P. lardan tashhari,
okean P. lari xam mavjud, ular joy
Tuzilishi nisbatan tekis bo‘lgan okean tubida joylashgan. Okean P. lari
ostidagi Yer pustining salinligi 5—7 km dan oshmaydi, uning tarkibida granit qatlam yoq, cho’kindi qopla yotkiziklarining salinligi juda yupqa (0,2—1,0 km gacha), ancha mo‘rt, yoshi yura davridan nariga utmaydi, tekis yotadi.