Адаби етлар o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

АДАБИ ЕТЛАР

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Fizika –matematika fakulteti

“Fizika” kafedrasi

5140200 - “Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun
Rahmonova Xursheda Nurbek qizining

“Fizika darslarini metrologik tushinchalardan

foydalanib o’qitish”.
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
“Ish ko’rildi va himoyaga Ilmiy rahbar:_______ katta o’qituvchi Sh.Sh.Ergashev
ruxsat berildi” “_____” ___________2017 y. Kafedra mudiri _____f-m.f.n. B.E.Niyazxanova Taqrizchi: ____________________

“____” __________2017 y. “_____” __________2017 y.

“Himoya qilishga ruxsat berildi”
Fakultet dekani __________ prof. SH.M. Mirzayev
“_______” ______________ 2017 y.
Buxoro-2017y.
MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………3
I . AGROMETROLOGIYA FANINING MAQSAD VA VAZIFALARI.
1.1 Meteorologiya fani , tarixi va uning xalq xo’jaligida qo’llanishi…………6
1.2 Quyosh radiatsiyasi va uni o’lchash………………………………………12
II . FIZIKA DARSLARIDA METEOROLOGIK KATTALIKLAR VA OMILLARNI O’RGANISH.
2.1 Tuproq temperaturasi va uni o’lchash……………………………………20
2.2 Havo namligi va uni o’lchash…………………………………………….24
2.3 Shamolni kuzatish va o’lchash……………………………………………32
2.4 Bug’lanish va kondensatsiya. To’yingan va to’yinmagan bug’lar………..55
XOTIMA……………………………………………………………………...63
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………..64

KIRISH
O’rta umumiy ta’lim maktablarida o’quv-tarbiya ishlarini takomillash-tirish uchun tajriba va kuzatish ishlariga ko’proq e’tibor berish talab etiladi. Bunday ishlar tabiatshunoslik, geografiya va botanika darslarida takomillash-tirilishi lozim, ularni to’g’ri va mukammal amalga oshirishda bir qator metodik va tashkiliy qiyinchiliklar uchraydi. Bu qiyinchiliklarni bartaraf etish umumiy ta’lim va hunar maktabini isloh qilishning asosiy yo’nalishlari qarori asosida hozirgi zamon talabiga javob beradigan o’qitishning forma va metodlarini ishlab chiqish zarur. Ma’lumki, ob-havo elementlari tabiatdagi kun jarayonlarning vujudga kelishida, tabiat komponentlarining shakllanishida katta rol o’ynaydi. Xalq xo’jaligi turli tarmoqlarining rivojlanishi, aholining territorial tarqalishi va ularning salomatligi ham ob-havo va iqlim bilan chambarchas bog’liqdir.
O’rta maktab o’quv programmalarida meteorologiyaga oid ayrim tushunchalarni o’rganish ko’zda tutilgan. Biroq bu tushunchalar maktab darsliklarida tarqoq va sistemasiz berilgan bo’lib, meteorologiya fani va meteorologik kuzatuvlar to’g’risida o’quvchilarga juda qisqacha ma’lumot beriladi. Bu albatta hozirgi vaqtda o’quvchilarni qanoatlantira olmaydi. Lekin shuni ham aytib o’tish kerakki, o’rta umumiy ta’lim maktablari geografiya darsliklarida («Tabiiy geografiyasi, «SSSR tabiiy geografiyasi») ob-havo va uning elementlari, iqlim, iqlim hosil qiluvchi omillarga oid temalar berilgan. Bu temalarni o’zlashtirish o’quvchilarda ob-havo va iqlimga oid ko’p ma’lumotlarni bilishni talab etadi. Atmosferada, ya’ni yerni o’rab turgan havo okeanida tabiatning ajoyib, ba’zan esa daxshatli hodisalari (momaqaldlroq, chaqmoq, bo’ron, tuman va boshqalar) bo’lib turadi. Bunday hodisalarni bepoyon vatanimizning hamma yerida, shahar va qishloqlarda, tog’ va vodiylarda, dala va o’rmonlarda kuzatish mumkin. Bu hodisalarning barchasi maktab o’quvchilarini qiziqtiradi, ularning tabiat hodisalarini o’rganish va bilimga bo’lgan qiziqishini kuchaytiradi. Bu esa maktab meteorologik maydonchasiga ob-havoni muntazam ravishda kuzatib borish, olingan ma’lumotlarni qayta ishlash va umumlashtirish asosida o’quvchilarning yashash joylaridagi ob-havoni va iqlimni o’rganib borishlarini taqozo etadi. Buning uchun meteorologiya fani va meteorologik kuzatishlarni maktab maydonchasida olib borish zarur. Shularni ko’zda tutib, dastlabki tajriba sifatida ushbu qo’llanma yozildi. Qo’llanmada meteorologiya va agrometrologiya asoslari, bu predmetlarning mohiyati va xalq xo’jaligidagi ahamiyati, ob-havo elementlari, ularni kuzatish, bunda qo’llaniladigan o’lchov asboblari va ulardan foydalanish usullari, maktab meteorologiya maydonchasi va uni jihozlash, sinoptik kartalar va ob-havoni oldindan aytib berish kabi temalar yoritilgan. Shuningdek, ekinlarning rivojlanishini kuzatish, ularning holatiga baho berish va fenologik kuzatishlar olib borish bayon etilgan. Qo’llanmadagi rasm, sxema, diagramma va jadvallarda respublikamizga oid mahalliy materiallardan foydalanilgan.