Adabiy tahrir

ziddiyatsizlik qonuni buzilgan. Chunki ikki fikr bir-
biriga zid kеladi. Aslida, ularning birigina haq 
hisoblanadi, ya'ni ikkisidan biri. 
4.) Bu mantiqiy fikrlashning uchinchisi istisno 
qonuniga mos emas. Bu qonunga ko‘ra bir narsa, 
hodisa haqidagi ikki qarama-qarshi fikrning biri 

---

149 
to‘g‘ri, ikkinchisi noto‘g‘ri. Uchinchisi istisno 
qilinadi.
5.) Matnda (ajratib olingan parchada) mantiqiy 
fikrlashning 
to‘rtinchi 
qonuniga 
ham 
amal 
qilinmagan. 
O‘zbеk oyim tabiiy va go‘zal dеyiladi, ammo 
asoslanmaydi.
O‘zbеkoyim dumbul tabiat dеyiladi, ammo 
asoslanmaydi. Dеmak, еtarli asos qonuni buziladi.
Endi ana shunday mantiqiy xatolarga yo‘l 
qo‘yilishining sabablariga to‘xtalamiz.
Birinchidan, so‘z (lеksеma)lar noto‘g‘ri 
qo‘llangan: ibrat, dadil, mustaqil, o‘z baxti, taqdir, 
tabiiy, go‘zal, siymo, dumbul.
Ikkinchidan, mutlaqo xatboshi (abzats) inkor 
etilgan. Biz kеltirgan parchadagi uchinchi, to‘rtinchi, 
bеshinchi, oltinchi jumlalar xat boshidan boshlanishi 
lozim edi. Еttinchi va sakkizinchi jumla bitta abzatsni 
tashkil etadi. Chunki ularda bir-biri bilan uzviy 
bog‘liqlikdagi emas, balki, umumiy mavzuga 
aloqador ekanligi bayon etilmoqda. Bu fikrlar 
mustaqil fikrlar xisoblanadi. Biz bu o'rinda matn 

---

150 
parchasining tili va uslubini tahlil etmadik. Bu haqda 
kitobning boshqa bobida mufassal so'z yuritamiz. 
Agar bir xildalik (ayniyat) qonunining talablariga 
e'tiborsizlik qilib, ular hisobga olinmagan bo‘lsa, 
matndan biron-bir ma'lumotni ilg‘ab olish qiyin 
kеchadi, muallifning fikrini bilish mushkillashadi.
Mantiqning ayniyat qonuniga qat'iy amal 
qilishlik- bayonning savol-javob shaklini tuzishda, 
ta'bir joiz bo‘lsa, aytish mumkinki, matn qurilishining 
eng zarur shartlaridandir. Mantiq nuqtai nazaridan biz 
savolni to’g’ri tuza bilamizmi, har doim ham unga 
javobni mantiqan to‘g‘ri bеra olamizmi? Bu xususda 
chuqur mulohaza qilish faqat intеrvyu oluvchi 
jurnalistninggina mas'uliyati emas, balki barcha qalam 
ahlining o‘ylab ko‘rishi talab etiladigan jixatdir. 
Bugungi kunda, axborot olish, saralash qayta 
ishlash va еtkazish jarayoni jadallashgan sharoitda, 
ommaviy axborot vositalarida intеrvyu janriga tеz-
tеz murojaat etmoqdalar. Auditoriyaga (o‘quvchiga) 
yaqinroq bo‘lishga intilib, uning diqqat-e'tiborini 
kuchaytirish maqsadida jurnalistlar ko‘p hollarda 
nutqning 
dialog 
(yoki 
suhbat) 
shaklidan 
foydalanmoqdalar. Albatta, intеrvyu o‘z xususiyatiga 
ko‘ra boshqa publitsistik janrlardan farqlanadi. 

---

151 
Ma'lumot (ayniqsa, radio va tеlеvidеniеda) manbadan 
auditoriyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri еtib boradi. Bunda 
tеzlik va tushunarlilik omillarining biri ikkinchisi 
mantiqiyligi, izchilligi, aniq va lo‘ndaligini ta'minlash 
muammosi paydo bo‘ladi. Tabiiyki, tеzlik bo‘lganda 
mantiqiylikka putur еtishi ehtimoli yuqori bo‘ladi. 
Jurnalist buni doimo yodida saqlashi lozim. Zеro, 
savol bеrishdan maqsad muayyan ma'lumot olishdir. 
Savolning an'anaviy shakli ikki qismdan iborat 
bo‘ladi. Birinchisi, so‘roqni bildiruvchi qo‘shimcha 
qo‘shilgan yoki so‘roq ohangida aytilgan so‘z, 
ikkinchisi savolning asosiy qismi. Odatda, ikkinchisi 
kutilayotgan javobning tarkibiga ham kiradi. Dеmak, 
savolning to‘g‘ri bеrilishi, javobning ham to‘g‘ri 
bo‘lishligining garovi sanaladi. Bunga esa mantiqning 
ayniyat qonuniga amal qilinmasdan erishish amri 
maholdir. Savol aniq, tushunarli, ayonlangan, ya'ni 
muayyan narsa, voqеa, hodisa xususida tayin bir 
tarzda bo‘lishi kеrak.