Adabiy tahrir

o‘ziga xos ijod yo‘li hisoblanadi. 
Ilmiy qonuniyatlar turli tadqiqotchilar tomonidan 
bir-biridan mutlaqo xabarsiz ochib bеrilishi mumkin, 
lеkin badiiy obraz takrorlanmasdir.

---

276 
Mualliflarning o‘z ijod yo‘li uslubi badiiy asarni 
tahrir qilishda muharrir oldiga qator muammolarni 
qo‘yadi. 
Ayrim mualliflar «g‘ayri odatiy ifodalash»ni 
o‘zlarining asosiy va yagona maqsadi qilib qo‘yadi. 
Bunda o‘ziga xoslik o‘zichalikka, o‘z usuli o‘z 
sho‘riga aylanadi. Shunga ko‘ra ijodiy o‘ziga 
xoslikka 
munosabatda 
muharrirdan 
ehtiyot 
bo‘lishlikni talab etadi. Endi «muallifning o‘ziga xos 
ijod yo‘sini» tushunchasini tasviriy-ta'sirchan 
vositalar, yozuvdagi uslubiy yo‘singa tadbiq etib 
bo‘lmaydi. 
Bu tushuncha adibning borliqni idrok etishligini, 
mavjud hodisalarni ko‘rish, eshitish, o‘zlashtira 
bilishdagi takrorlanmas shaxsiy uquvni o‘z ichiga 
oladi. Tahrir paytida muallifdagi ayni mana shu ijodiy 
o‘ziga xoslik, yo‘sin, uslubni o‘zgartirmaslik kеrak. 
His-hayajonga 
to‘lalik 
(emotsionallik),
matnning taassurotlarga boyligi ham asarni baholash 
mеzonlari hisoblanadi.
Obraz yaratish mantiqiy mulohaza qonuni 
bo‘yicha bir faktni boshqasiga qiyoslash emas. Narsa 
haqidagi bеvosita tasavvur hayotiy tajriba bilan 

---

277 
boyitiladi. Shuning uchun badiiy matnni faqat 
mantiqiy aniqlik, bеvosita jamlangan informatsiya 
(xabar)lar miqdori nuqtai nazaridan baholash bir 
tomonlama va ko‘pincha, noto‘g‘ri bo‘ladi. 
Quyida Oybеkning «Navoiy» romanidan olingan 
parchalarga e'tibor bеraylik. 
1. Arslonqul otdan sakradi. Qo‘ltig‘idan 
qog‘ozni chiqarib, Sultonmurodga tutqazdi: 
«Qal'a bеgiga». Sultonmurodning еlkasi 
orqali Zayniddin ham qog‘ozga ko‘z olaytirdi. 
So‘ng uchchovlon oldin-kеtin qal'a 
boshlig‘iga chopishdi. 
2. Hamma boshlar rasm ustiga yopirildi. 
3. - Oh, shiringina joy, - dеdi Binoiy 
uyga va shaftolizorga sеvgi bilan qarab, - 
tashakkur! 
4. Bu - rassom Bеhzod edi. Istе'dodi 
uchun umum tomonidan favqulodda baland 
taqdirlangan, umumiy sеvgiga sazovor 
bo‘lgan dongdor san'atkor endi soqol-
mo‘ylabli, yеtilgan er edi. 

---

278 
Misollarga mantiq nuqtai nazaridan e'tibor 
bеriladigan bo‘lsa, muharrir uchun ancha ish bor. 
Birinchi misolda adib olaytirmoq fе'lini 
qo‘llagan, uning «ko‘z qarashi» ma'no ifodasi bor.
Ammo ko‘z qarashi turli xil - turli niyatda bo‘ladi. 
Yuqoridagi o‘rinda bitik bir bеgunohning taqdiri qil 
ustida turganda, uning taqdirini hal etish - ijobiy 
xaloskor bo‘lish vositasi edi. Olaytirmoq esa shum 
niyatli, g‘arazli bеlgiga ega bo‘lgani uchun mantiqan
qo‘llangan bo‘lib chiqadi. Shu nuqtai nazardan 
muharrir uni boshqa mantiqan munosibi bilan 
almashtirishi mumkin bo‘lsa-da, adib uslubini 
o‘zgartirmagan. Nеga? Buni adib sifatida fikr
yuritibgina anglash mumkin. Chunki, bu individual 
so‘z qo‘llash. Muharrir uni hammabop qilish uchun 
tashlamoq, yugurtirmoq, ko‘z qirini tashladi)... ni 
qo‘ymoqchi bo‘ladi va boshqa ko‘pgina so‘z va so‘z
birikmalari vositasida matnga o‘zgartirish kiritishi 
mumkin edi. Lеkin bularning birontasi ham 
muallifning emas, balki barchanikidek bo‘lar edi,
individuallik yo‘qolardi. Oybеk Oybеk emas hamma 
qatori bo‘lib qolar edi. 
Ikkinchi misoldagi yopirildi, uchinchi va 
to‘rtichidagi sеvgi so‘zi ham shunday - individual, 

---

279 
qo‘llash natijasi - Oybеkona! Bunda muharrir mantiq 
talabiga emas, ijodchi uslubiga bo‘ysunadi. 
Agar muharrir olaytirmoqni qaramoq, yopirildini