Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

aktualizator, formant, fonema, sinkopa, proteza, apakopa; 
kimyoga oid katalizator, indinator, boksid, ja v e l suvi, lipoidlar, 
neyrin, tiokis/otolar, diffuziya, sian, kvant; iqtisodga oid abilitsiya, 
kart-blansh, revers, trast, tratta, fraxt, charter.
U m um iste’moldagi so ‘zlar muayyan sohada qo‘llanishi, 
sohaga oid tushunchani ifoda etishi mumkin, natijada, u terminga 
aylanadi. Uning terminga aylinishiga tub, y a’ni dastlabki m a'nosi 
yoki m a’no muchalari bilan umum iste’moldagi leksikaga, maxsus 
m a’nosi bilan cheklangan (terminologik) leksikaga oid b o ia d i. Shu 
o ‘rinda aytib o'tish kerakki, cheklangan, y a’ni iste’mcl doirasi 
chegaralangan so‘zlar barchasi ham termin hisoblanmaydi.
2-§, Iste ’mol d o irasi ch eklangan so 'z la r
Iste’mol doirasi chegaralangan so‘zlar uch turga ajraladi: 
jargon va argolar;
-
shevaga oid so‘zlar;
-
terminologik sobzlar.
Jargonlar jamiyatdagi 
ayrim 
guruhlar vakillari 
uchun 
tushunarli so ‘zlardir. Bunday so‘zlar o 'z tilga oid so‘zlardan iborat 
b o ‘ladi, shuningdek, boshqa tillardan olib qoMlanadi. Tarixan 
forscha, arabcha so'zlar - shoyon, sa ra fro z, bisyor, xushnud, illo- 
billo, inshoollo, marhabo, muntazir, xasanot, xoki poy, kalom, 
taqsir, mavlono, mashvarat va boshqalar.
27

---

Faoliyatlari, dunyoqarashlari, qiziqishlari bir xil b o ‘lgan, 
yoshlari ham teng, juda kichik doira (guruh)ni tashkil etuvchilar 
nutqida q o :llanadigan so‘zlar argo\w  deyiladi. Garchi argolar keng 
omnia tiliga oid so'zlar bo‘lsa-da, ular m a’no ifodasini tor 
doiradagilardan 
tashqaridagilar mshunmaydilar. Chunki ular 
barchaga tanish so‘zlarni asl m a’nosida emas, balki o ‘zlari nazarda 
tutgan m a’noda q o ‘llaydilar. Shu jihatdan argolar jargonlarga 
o ‘xshaydi. Masalan, ко 'к —dollar, apparat -y e n g il mashina, yakan
- pul, sar - rning, nim sar — yarim ming, !oy - pul, dori — spirtli 
ichimJik, m o lv a - x a t va boshqalar. Agar guruh y o ‘qolib ketsa, ular 
nutqiga oid jargon va argolar ham yo‘qolib ketadi.
Terminlarning jargon va argolardan farqi shundaki, ular 
muayyan soha, kasb, hunarga taalluqli hamda doimiydir. T o‘g ‘ri, 
ayrim terminlar ham vaqt o ‘tishi bilan iste’moldan chiqadi. Bunga 
ilm-fan rivoji, ayrim kasb-hunar bilan kishilar shug‘ullanmay 
u o ‘yishi, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tizim o'zgarishi 
sabab bo‘ladi. Masalan, o'tm ishda yulduzlarga oid ilmga doir 
fa lu kiyo t, usturlob, munajjim, rasadxona terminlari o ‘rnida 
biigungi kunda zamonaviy astronomiya, teleskop, astronom, 
observatoriya terminlari qo‘llanadi. 
Davlat qurilishiga oid 
terminlar 
ministr, minstrlar kengashi, rayon, oblast, ijroiya 
kengashi raisi terminlari o ‘rnida vazir, vazirlar mahkamasi, hokim 
terminlari; sipoh, qo'rboshi, parvonachi o ‘mida askar, komandir, 
bosh qo'mondon terminlari qo‘llanadi.
3-§. M axsus - k asb -h u n a rg a oid so‘z la r
0 ‘zbek tilida kasb-hunarga oid bo‘lgan talay terminlar borki, 
ular asrlar osha qo‘llanib kelmoqda. Bular ovchilik, chorvachilik. 
dehqonchilik, bog‘dorchilik, kulolchilik, duradgorlik, binokorlik, 
kosib-poyabzalchiiik, do‘ppi tikish, naqqoshlik, m e’morlik va 
boshqa kasblar bilan bog‘liq o ‘ziga xos tushunehalami ifoda etib, 
hur\uz q o ‘llanib kelinmoqda. Bunday so‘z - terminlar doirasi ancha 
keng. Quyida misollar keltiramiz.
28

---

1. Binokorlikka oid terminlar: to'sin, toqi, sinch, havoza,