Adabiyot 6 (Turkm). indd

Soraglar:
1.  Oguzlaryň oturýan obasyna duşman dökülende, nähili 
waka ýüze çykýar?
2. Depegöz nämeden emele gelýär?
3. Depegöz nähili jandar bolup ýetişýär?
4. Onuň zulumyndan nähili ýol bilen dynýarlar?
5. Besediň edermenligine siz nähili düşünýärsiňiz?
Türkmen halk döredijiliginiň taryhynda «Gorkut ata» 
kitabynyň aýratyn orny bardyr. «Gorkut ata» gadymy türk-
men eposy bolup, ol «boý» diýip, atlandyrylan birnäçe 
özbaşdak hekaýadan ybaratdyr. Her bölüminiň özbaşdak 
many-mazmuny bolsa-da, Gorkut atanyň obrazy onuň her 
bir bölüminde aýratyn orun tutýar. Şeýlelikde, bu ýagdaý 
eseri bitewileşdirýär, ony aýratyn bir epos hökmünde göz 
öňüne getirmäge ýardam edýär.
«Gorkut ata» eposy käbir edebi çeşmelerde «Däde Gor-
kut kitaby» ýa-da «Kitaby Däde Gorkut» diýip atland-
yrylýar.
Gündogaryň käbir alymlary taryhda Däde Gorkut ýa-da 
Gorkut ata atly uly bir şahsyň bolandygyny, «Däde Gorkut 
kitabyny-da» şonuň ýazandygyny belleýärler.

---

29
Her niçik-de bolsa «Gorkut ata» – türkmenleriň ata-ba-
balary bolan gadymy oguzlaryň gahrymançylykly eposydyr. 
Onda türkmen halkynyň geçmiş taryhy-jemgyýetçilik, yk-
dysady, ahlak durmuşlary özüniň çeper beýanyny tapýar.
Eserdäki baş ideýa, tutuşlygyna alanyňda, gahryman-
çylykdyr. Bölümlerde türkmen taýpalarynyň keseki ýurt
basybalyjylaryna garşy agzybirlik bilen alyp baran söweş-
lerinde mertlik, batyrgaýlyk görkezişleri, Watany, il-güni 
berk durup goraýyşlary suratlandyrylýar. Eposda ýoldaşa 
– dosta wepalylyk, mertlik, gaýratlylyk türkmen ýigitlerine 
mahsus häsiýetler hökmünde görkezilýär.
Eserde aýal-gyzlaryň durmuşda tutýan ornuna hem aýra-
tyn baha berilýär. Türkmen gelin-gyzlary erkekler bilen deň 
hatarda söweşýärler, ýoldaşa wepaly bolmagyň ajaýyp nus-
gasyny görkezýärler.
«Gorkut ata» eposy türkmen dessanlaryna mahsus bo-
lan kyssa hem goşgy gatyşykly düzülip, onuň kyssasynda 
wakalar beýan edilse, şygrynda gahrymanlaryň içki pikirleri 
ýüze çykarylýar.
«Gorkut ata» eposyny öwrenmekde hem ile ýetirmekde 
görnükli edebiýat taryhçysy professor Ý.E.Bertels bilen bir 
hatarda Ahmet Ahundow Gürgenli, Mäti Kösäýew, Sapar 
Ahally, Ata Rahmanow ýaly türkmen edebiýatçy alymlary 
uly iş bitirdiler.
Türkmenleriň «Gorkut ata» eposy X–XI asyrlara, hat-
da käbir bölümleri VI–VII asyrlara degişli bolup, türkmen 
halkynyň gadymy taryhyny, jemgyýetçilik gurluşyny, adat, 
ykdysady, ahlaky durmuşlaryny öwrenmekde bu eseriň örän 
uly ähmiýetli tarapy bardyr.