Adabiyot 6 (Turkm). indd

---

«SHARQ» NEŞIRÝAT-ÇAPHANA
PAÝDARLAR KOMPANIÝASYNYÑ
BAŞ REDAKSIÝASY
DAŞKENT — 2017
RAHMAN KLYÇEW,
NURÝAGDY GURBANBERDIÝEW
EDEBIÝAT
6-njy synp üçin okuw kitaby
HRESTOMATIÝA

---

Jogapkär ylmy redaktorlar:
Filologiý ylymlarynyň kandidaty, dosent M. Saparow we N. Latipow
Syn ýazanlar:
Dörtgül etrabyndaky 6-njy mekdebiň türkmen dili we edebiýaty 
mugallymy Isa Arazow we Garagalpagystan halk bilimi ministrliginiň 
türkmen dili we edebiýaty metodisti Tirkeşbay Baýjanow
 
 
 
 
 
UO‘K 83.3(5туч) к51
 
 
 
 
 
KBK 821.512.164 (075) 
ISBN 978-9943-26-644-5 
ISBN 978-9943-26-644-5
© Klyçew R., Gurbanberdiyew N.
© «Sharq» neşiryat-çaphana paýdarlar kompaniýasynyñ
Baş redaksiýasy, 2005, 2009, 2013, 2017.
Klyçew R., Gurbanberdiyew N.
Edebiýat: Umumy o‘rta bilim berýän mekdepleriň 6-njy synp 
okuwçylary üçin okuw kitaby (hrestomatiýa). – D.: «Sharq», 
2017 – 240 s.
K – 11
UO‘K 83.3 (5Туч) к51
KBK 821.512.164 (075)
K – 11
Respublikanyň ýörite kitap gaznasynyň serişdeleriniň hasabyndan 
çap edildi.

---

3
GIRIŞ
Çeper edebiýatyň özboluşly aýratynlygy çeper tekstlerde 
obrazlaryň bir maksat ugrunda hereket edýänligindedir, 
meseläniň položitel çözülýänligindedir. Çeper obrazlar edebi-
ýa tyň esasy sypaty, fi gurasydyr.
Obraz munuň özi durmuş hakykatyny umumylaşdyryp, 
çeperçilik, ussatlyk bilen şöhlelendirip düşnükli beýan etmek-
dir. Çeper edebiýatyň materialyndaky obrazlar örän çe per-
çilik bilen real ýüze çykarylýar. Çeper eserlerdäki adamlar, 
tebigat, gahrymanlaryň hereketlerindäki gapma-gar şy lyklar, 
päs gelçilikler, olary ýeňip geçmekdäki öňegitmeler, sýužetiň 
ösü şi, kompozisiýanyň gurluşy – bularyň hemmesi obrazlar 
sistemasyny emele getirýär. Obraz edebiýatyň çeperçiligi, 
özbo luşly sungaty diýmekdir.
«Obraz» diýen söz iki manyda ulanylýar. Dar manysynda 
her bir çeper düzülen ganatly jümle, metafora
1
obrazdyr. Mysal 
üçin: «Saldy zülpüň jan şährine talaň gyz» (Mollanepes). «Öz-
begistan «ak altynyň» mekanydyr» diýlen sözlemler ob razly 
sözlemlerdir.
Emma obraz giň manysynda ulanylanda, ol gaty köp 
düşünjäni öz içine alýar. Obraz çeper edebiýatda durmuşa çe-
perçilik taýdan akyl ýetirmegiň, eseriň ideýa-tematiki maz-
munyny açyp görkezmegiň özboluşly serişdesidir…
Çeper obrazyň okyja emosional täsir ederlikli bolmagy 
üçin onuň janly, anyk-duýarlykly formada suratlandyrylmagy 
zerurdyr. Okyjy gahrymanyny anyk söýjek ýa-da ýigrenjek 
bolsa, ony görmeli, ony ähli özboluşlyklary bilen janly 
keşbinde synlamaly
2
. 
1
Metafora –
meňzetme, deňeşdirme esasynda göçme manyda ulanylýan 
söz ýa-da aňlatma.
2
Jora Allakow. Edebiýat ylmyna giriş. Aşgabat «Magaryf» 1992-nji ýyl. 
75-76-njy sah.

---

4
Durmuşdaky adaty wakalar aýry-aýry şahslaryň, ýer-
ýurtlaryň atlary bilen çeperçilik serişdeleri real suratland-
yrylýar. Suratkeş owadan surat çekip, heýkeltaraş gelşikli şekil 
ýasap, sazanda şirin saz döredip, kinoçy çeper kinofi lm döre-
dip, durmuşyň köp dürlüligini öz eserlerinde örän çeper surat-
landyrýarlar.
Ýazyjy-şahyrlar bolsa durmuş wakalaryny, hadysalaryny 
täsirli sözler bilen beýan edýärler. Çeper edebiyatda durmuşyň 
ajaýyp taraplary ussatlyk bilen wasp edilip, onuň ösüşine, 
onuň öňe gitmegine päsgel berýän hadysalar, adam häsiýetleri 
tankytlanylýar, olary düzetmegiň ýollary anyk salgy berilýär.
Çeper edebiýatda durmuş hakykatynyň dürli taraplary, 
adamlaryň özara gatnaşyklary, gylyk-häsiýetleri, oý pikirleri 
anyk beýan edilýär. Ýazyjy-şahyrlar durmuşa mahsus bolan 
wakalary, hadysalary çeper suratlandyrýarlar, şeýle hem olar 
döredýän eserlerine öz şahsy garaýyşlaryny siňdirýärler. Şoňa 
görä-de çeper edebiýat durmuşy dogruçyl suratlandyrmakdan, 
adamlaryň öz aralaryndaky gatnaşyklary anyk görkezmekden 
başga-da, ol okyjylaryň aňyna ýakymly täsir edýär, ruhy lezzet 
berýär, aň-düşünjesini ösdürýär, gözýetimini giňeldýär.
Çeper edebiýatyň jemgyýetçilik ähmiýeti uludyr, ol 
jemgyýetiň ösmeginde, öňe gitmeginde esasy ideologik serişde 
bolup hyzmat edýär. Çeper edebiýatyň şol bir jemgyýetçilik 
gurluşygynyň ýagdaýyny, ruhy hallaryny açyp görkezme-
kde roly uludyr. Hut şoňa görä-de çeper edebiyat öz halkyna, 
il-gününe ruhy taýdan hyzmat edýär. Çeper edebiyatyň ter-
biýeçilik ähmiýeti hem örän uludyr. Öl adamlaryň ahlak 
formalarynyň barha formirlenmegine, syýasy garaýyşlarynyň 
ösmegine kömek edýär. Jemgyýetdäki her bir täzelik, 
öňegidişlik bada-bat çeper edebiýatda öz beýanyny tapýar.