Adabiyotining xususiyatlari

Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq butunmamlakat 
miqyosida ta‘lim va tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o‘rgatish tizimlarini tubdan isloh 
qilishga nihoyatda katta zarurat sezila boshladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ishlab 
chiqish bilan bog‘liq jarayon uzoq yillar mobaynida bu sohada talay muammolar yig‘ilib 
qolganini ko‘rsatdi.  
Kurs ishning maqsadi va vazifasi: Kurs ishida zamonaviy xitoy adabiyoti adabiyoti 
rivoyatlari, adabiyotining janr va asarlarini o‘rganish maqsad qilib qo‘yildi va quyidagi 
vazifalar rejalashtirildi: 
1.Xitoy adabiyotining xususiyatlari 
2.Xitoy adabiyoti tarixining bosqichlari 
3.Qadimgi xitoy adabiyoti rivoyatlarining shakllanishi 
4.Qadimgi xitoy adabiyotining janr va asarlari
Kurs ishning tuzilishi: Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, reja, xulosa va 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
 

---

4 
I BOB XITOY ADABIYOTINING XUSUSIYATLARI VA BOSQICHLARI 
1.1. Xitoy adabiyotining xususiyatlari 
O'zining butun tarixi davomida, miloddan avvalgi VI asrdan. 20-yil boshigacha xitoy 
adabiyotida xitoy kelib chiqishi bo'lgan ikki falsafiy oqim: Konfutsiylik va daosizm ta'sir 
ko'rsatdi.
Xitoy adabiyotida Konfutsiylik va Daosizm oqimlari miloddan avvaldan 
boshlab ko'rinadi va 20-yil boshigacha ko'p e'tibor qaratilgan falsafiy oqimlar 
hisoblanadi. Konfutsiylik falsafasi, Konfutsi (K'ung-fu-tzu) tomonidan tashkil etilgan va 
uning asosiy maqsadi insoniy xilqatning tinchlik, adolat va ehtiromga ega bo'lishi bo'lib, 
bu falsafa Xitoy medeniyatining eng muhim qismi hisoblanadi. Konfutsi 551 yilda 
tug'ilgan va uning o'zi bir necha davlatlarda xizmat qilgan. Uning falsafiy qarashlari, 
yangiliklari, ko'ngil ochadigan iltifotlari va adabiy asarlari, Xitoy adabiyotida katta e'tibor 
ko'paygan, o'zining asosiy manbalari hisoblanadi
1
. 
Daosizm falsafasi esa Xitoy adabiyotida Konfutsiylikdan keyin chiqdi. Bu falsafaning 
asosiy maqsadi insoniy tabiatga o'zaro birlik va muvofiqlikni topish va tinchlik va uning 
asosiy qiyofasi jiddiy musobaqadan qutulishni talab qilish hisoblanadi. Daosizmning 
boshqa maqsadi esa qiynovdan ozod bo'lishdir. Bu falsafa ham Konfutsiylikning kabi 
Xitoy medeniyati tarixida katta e'tibor qaratilgan va 20-yil boshigacha ko'p odamlar 
tomonidan qo'llanilgan
2
. 
Bularning har biri Xitoy adabiyoti va falsafiyatida o'zining o'rni va ma'nosi bor. 
Konfutsiylik Xitoy adabiyotida tinchlik, adolat va ehtiromga ega bo'lishga dastur qiladi 
va Daosizm esa insoniy tabiatga birlik va muvofiqlikni topish va insonning qiynovdan 
ozod bo'lishini talab qiladi. Daosizmning yaxshi bilan ko'p ishlatiladigan konseptlari 
"Dao" yoki insoniy tabiat va "Wu-Wei" yoki boshqarishda qiliq qilmay, yana dunyo 
falsafiyatida ko'p odamlar tomonidan o'zgartirilgan. 
1
Ziyamuhammedov J. – “O‘rta asr Xitoy novellistikasi. O`quv qo’llanma, T-2010, 310 bet 
2
Ziyamuhammedov J, Komilova Sh.-Xitoy adabiyoti, o`quv qo`llanma, T-2009, 212 bet 

---

5 
Shuningdek, Konfutsiylik va Daosizm falsafalarining ta'siri Xitoy san'atiga ham ta'sir 
ko'rsatgan. Bu falsafalar Xitoy kaligrafiyasi, resm, poeziya va boshqa san'atlarida 
ifodalangan. Ular bilan bog'liq konseptlar, ko'rsatmalar va ildizlar bu san'at turlarida ko'p 
o'rn tutgan. 
Juda ko'p odamlar uchun Konfutsiylik va Daosizm falsafalarining ta'sir ko'rsatgan 
ko'plab asarlarga ega. Bu falsafalar insoniy xilqatning tinchlik, adolat, ehtirom, insoniylik 
va o'zg'a rahmatga ega bo'lishini, insoniy tabiatga hamkorlik qilishni talab qiladi. 
Xitoy adabiyoti, ko'plab san'at turlariga ham oid adabiyotlar turlarini o'z ichiga oladi. 
Bu adabiyotda, musiqa, rassomlik, arxitektura, suzish va boshqa san'atlar haqida yozuvlar 
ko'rsatiladi.
Xitoy adabiyoti, o'zining xususiy uslubini taqdim etadi. Bu uslub, kitoblar 
yoki she'rlar davomida, o'ziga xos xususiyatlar, tushunchalar va turli sanalar yaratuvchi, 
ko'ngillilik va hazil tasvirlar qo'llanadi.
Xitoy adabiyoti, ma'noli, qiziqarli va tarixiy 
bo'lgan ko'plab asarlar turlarini o'z ichiga oladi. Bu asarlar, o'qiganlarga yodga soluvchi, 
ularni ko'ngil oshiruvchi va ularning umumiy tarixiy tushunchalariga ko'rsatuvchi bo'ladi.
Xitoy adabiyoti, dunyo va uning ahamiyatini qamrab oluvchi bo'lgan ko'plab asarlarni 
ham o'z ichiga oladi. Bu asarlar, o'qiganlarga o'z umumiy hayoti, insonning aqliy va 
jismoniy yondashuvining muhimligi, shuningdek ijtimoiy, siyosiy va ma'naviy 
ehtiyojlarning muhimligi haqida fikrlar bermoqda.
Xitoy adabiyotini turli sohalar bilan 
boyitilgan va uning unikal xususiyatlarini bildiruvchi batafsil o'zgaruvchilar emas, balki 
uni tushuntiruvchi eng muhim xususiyatlaridan faqat bir nechta bo'lib ko'rsatilgan.
Xitoy 
adabiyoti, binlab yillik tarixiy o'tishlarni o'z ichiga oladi. Bu o'tishlar, Xitoyning har bir 
davrida yaratilgan adabiyotning asosiy qismidir. Xitoy adabiyoti, tarixiy o'tishlarda 
ko'plab mavzularni qamrab oladi, shuningdek Xitoy tarixining tushunchalarini va falsafiy 
tushunchalarni ham ko'rsatadi.
Xitoy adabiyoti, ko'p yillik yaratuvchiliklar to'plamidir. 
Bu yaratuvchiliklar, she'rlar, hikoyalar, dramalar, romanlar va boshqa adabiy turdagi 
asarlarni o'z ichiga oladi. Xitoy adabiyoti, katta yozuvchilar va shoirlik qobiliyatlarini 
taqdim etadi, shuningdek o'zining turli janrlari, uslubi va ma'naviyatlari bilan tanishlik 
yaratadi
3
.
Xitoy adabiyoti, falsafiy tushunchalarni ko'rsatishda ham katta ahamiyatga ega. 

---

6 
Bu adabiyotda, ko'plab falsafiy mazmunlar, masalan, shaxsiy hayot, insonning yaratilishi 
va ma'nosi kabi mavzular ko'rsatiladi.
Xitoy adabiyoti, diniy tushunchalarga ham ega. Bu 
adabiyotda, konfutsiyzm, taosizm, budizm, islom va hristianlik kabi turli dinlar 
yaratuvchi va shaxsiy hayotga oid adabiyotlar ko'rsatiladi.
Xitoy adabiyoti, siyosiy 
hayotning turli sohalariga ham oid adabiyotlar turlarini o'z ichiga oladi. Shuningdek, 
adabiyotlarda siyosiy tushunchalar va qarashlar kabi mavzular ham ko'rsatiladi.
Xitoy 
adabiyoti, ijtimoiy hayotga oid adabiyotlar turlarini ham o'z ichiga oladi. Bu adabiyotda, 
turli tabaqalarning hayoti, qadriyat, huquq va boshqa tushunchalar kabi ko'plab ijtimoiy 
mavzular ko'rsatiladi.
Xitoy adabiyoti, filosofik tushunchalarni muvaffaqiyatli 
ko'rsatuvchi bo'lgan ko'plab asarlarni o'z ichiga oladi. Bu asarlar, insonning olamda 
mavjudligi, mavjudotlar va shaxsiy egolarini tahlil qiluvchi tushunchalar, shuningdek, 
insonning o'zining o'zini tahlil qilishning muhimligi haqida fikrlarni taqdim etadi
4
.
Xitoy 
adabiyoti, uslubiy rejalar bilan boyitilgan va muayyan qoidalarni izohlovchi 
qo'llanmalarni tuzishga e'tibor beradi. Bu qoidalarga amal qilish, uslubiy 
mukammallashtiruvchi va adabiy matnni mustaqil ko'rgan insonlar uchun o'z fikrini 
ko'rsatishni osonlashtiradi.
Xitoy adabiyoti, insoniyat va uning yaratilishi haqida 
qiziqishni taqdim etadi
5
. Bu qiziqish, insonning mavjudligi, insonning hayotidan, 
jismoniy va ruhiy yondashuvlaridan, uning aqliy va ijtimoiy taraqqiyotidan muhokama 
qilishga intildi.
Xitoy adabiyoti, dunyoning eng qadimiy adabiyotlari orasida hisoblanadi. 
Bu adabiyot, o'zining o'ziga xos tarixiy, ma'noli va estetik qimmatini taqdim etadi. Uning 
xususiyatlarini tushuntirish uchun, uni o'qishga harakat qilishga qo'shilish tavsiya etiladi
6
.
3
Umurov N, Adabiyot nazariyasi Darslik T, Sharq 2002, 104 b 
4
Xudoyberdiyev E, Ziyamuhammedov J.- “Pu Sun Ling Lyao Jay rivoyatlari”, darslik 1-2-qism 2003, 254 b 
5
中国现在文学使 (Zamonaviy xitoy adabiyoti tarixi) Qo`llanma 1917-2000, 124 b 
6
中国文学使 (Xitoy adabiyoti tarixi) Qo`llanma Pekin-1993, 109 b 

---

7 
Xitoy adabiyoti, tarixiy asarlar turlari bilan boyitilgan va tarixiy olaylarga oid 
qimmatli ma'lumotlarni ko'rsatuvchi. Bu asarlar, Xitoy tarixining asosiy tarihi turlariga 
ham aloqador bo'lgan, shu jumladan, Ming shahridagi isyonlar, qimmatli rasmli 
yodgorliklar va Xitoy imperiyasi tarixi kabi mavzularni qamrab oladi.
Xitoy adabiyoti, 
turli turdagi adabiyotlar kengligini taqdim etadi. Bu adabiyotlarda, falsafa, ijtimoiy, 
siyosiy, insoniyat, tarix va ijodiyatga oid ko'plab mavzular qamrab olindi.
Xitoy 
adabiyoti, butun dunyoga tarqatilgan san'at turi hisoblanadi. Uning uslubi, mavzulari va 
xususiyatlari, turli davrlarda yashagan Xitoy yaratuvchilarining yaratkan adabiyotlarida 
o'zining xususiy joyini egallab qoladi. Xitoy adabiyoti, insonning manfaatini olish, uning 
ruhiy va jismoniy yondashuvini oshirish, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlash, 
falsafa va madaniyatni muhokama qilish, shuningdek, tarix va ijodiyatni ko'rsatish kabi 
bir nechta maqsadlarga xizmat qiladi.Xitoy adabiyoti, insonning tarixi boyicha so'nggi 
yuz yillarda yaratilgan ko'plab adabiyotlariga muvaffaqiyatli o'rnatilgan, shuningdek, 
dunyo adabiyoti tarihi boyicha o'z o'rnini egallab qolgan.Xitoy adabiyoti, turli millatlar 
va madaniyatlar orasida katta ta'sir ko'rsatgan va butun dunyo adabiyotiga katta ta'sir 
ko'rsatgan. Uning o'zining o'ziga xos xususiyatlari, tarihi yodgorliklari, falsafa va 
insoniyatga oid qiziqishlari, uning qisqa aforizmlari va ma'noli she'rlari, dunyoning turli 
qit'alarida o'qiladi va sevib olinadi.
Xitoy adabiyoti turli davrlarda yashagan 
yaratuvchilarining yaratgan adabiyotlari, tarixiy asarlar, falsafa, ijtimoiy, siyosiy, 
insoniyat, tarix va ijodiyatga oid ko'plab mavzular qamrab olgan keng turdagi 
adabiyotlardan iboratdir. Xitoy adabiyoti, turli millatlar va madaniyatlar orasida katta 
ta'sir ko'rsatgan va butun dunyo adabiyotiga katta ta'sir ko'rsatgan. Uning o'ziga xos 
xususiyatlari, tarihi yodgorliklari, falsafa va insoniyatga oid qiziqishlari, uning qisqa 
aforizmlari va ma'noli she'rlari dunyoning turli qit'alarida o'qiladi va sevib olinadi. Xitoy 
adabiyoti, insonning manfaatini olish, uning ruhiy va jismoniy yondashuvini oshirish, 
ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotni ta'minlash, falsafa va madaniyatni muhokama qilish, 
shuningdek, tarix va ijodiyatni ko'rsatish kabi bir nechta maqsadlarga xizmat qiladi.