Adabiyotlar ro‘yxati

mustaqillikka ega sodda gaplar orasida hamda har xil turdagi gaplarni o‘z ichiga olgan qo‘shma gaplar orasida: Zunnun Xoja, Siddiqjonning tarafini olgan bo ‘lib, kampirga qarab kovush otdi; Siddiqjonga nimadir demoqchi bo ‘lib og ‘iz ochgan qizini bir tarsaki urdi; so ‘ngra Siddiqjondan o ‘pkalab, mayin tovush bilan gap boshladi. (A.Q.) Ishchi qozoq bir-ikki qum xomasining bu yog‘dan uyog ‘ga, uyog ‘idan bu yog ‘ga o ‘tdi, ammo izdan nishon yo ‘q edi; eski izlar nari tursin, hatto qozoq o ‘zizini ham topolmas edi; har bosilgan qadam o ‘rni, qumga bosilgandek, oyoq ko‘tarilgan hamon, ko‘milar edi. (S.A.)

2. 
   Bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibiga kirgan sodda gaplardagi voqealar bir-biriga qiyoslanganda: Ish kuchini yelga berma, yerga ber; jamg‘armani selga berma, elga ber! Yaxshini yomon dema, olising bo‘lsa ham; Yomonni yaxshi dema, yaqining bo ‘lsa ham.
   
3. 
   Uyushiq bo‘laklar guruhlanib, o‘zaro vergullar yordamida bir - biridan ajratilganda, har bir guruhni anglatuvchi so‘zdan keyin: Gerb rangli tasvirda bo‘lib, humo qushi kumush rangda; quyosh, boshoqlar, paxta chanog ‘i va “O ‘zbekiston " degan yozuv tilla rangda; go ‘za shoxlari va barglari, vodiylar yashil rangda; tog ‘lar havo rangda; chanoqdagi paxta, daryolar, yarimoy va yulduz oq rangda. O ‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog ‘i tasvirlangan lenta to ‘rt xil rangda beriladi.
   
4. 
   Reja, qaror, farmon, buyruq, qonun va shu kabilarning oxirgi bandidan tashqari har bir bandi oxirida nuqtali vergul qo‘yiladi.
   

Tilshunoslikka rus olimi professor A.A.Barsov kiritgan. Tinish belgisi sifatida o‘zbek yozuvida XIX asrning 80-yillaridan boshlab uchraydi.




Ko 'chirmagaplami ajratib ko ‘rsatish uchun qo ‘yiladL

Kinoyabiian aytilgan so ‘z yoki so ‘z birikmalari qo ‘shtimoqqa olinadi

Badiiy asarlar, ayrim uyiishma, korxonalar no mi, orden va medal nomlari qo ‘shtimoqqa olinadi

Qo‘shtirnoqqa olingan so‘z turlovchi qo‘shimcha bilan kelsa, bu qo‘shimcha

qo‘shtirnoqdan keyin qo‘yiladi: ... erining “kirdikori "dan xabardor bo‘lganday o‘smoqchiladi Shakarxon. (H.N)
Hisob-kitob ishlarida nuqta ko‘paytiruv alomati, - (tire), -ayirish (minus), ikki nuqta (:) bo‘luv ishorasi sifatida ham qo‘llanadi.


Gaplar qo‘shtirnoqqa olinganda so‘roq, undov belgilari qo‘shtirnoq ichida, nuqta, vergul qo‘shtirnoqdan tashqarida qo‘yiladi.

Ba ’zi so ‘roq gap shaklidagi jumlalardan so ‘ng kelgan sodda gap so ‘roq gapdan anglashilgan mazmunga umumiy izoh beradi. Bu turdagi so‘roq gaplar

bilan so ‘nggi sodda gap orasida ba ’zan vergul, ko ‘pincha tire qo ‘yiladi: Bu minora nima uchun qurilgan, ma ’lum emas; qadim zamonning yodgorligimi yoki yong‘indan xabar beradigan joy vazifasini o‘taydimi — bu ham ma’lum emas. Bu ishini unga yoqdimi, yoqmadimi, qayta tekshirib ko‘radimi - menga hali noma ‘lum.

Ikki kishi o‘rtasidagi suhbat dialog sanaladi. Dialogdagi har bir gap tire bilan boshlanadi. Bir kishining nutqi monolog hisoblanadi.

2. 
   reja ► 2.Tinish belgilarining qo‘shaloq holatda ishlatilishi.
   

Murakkab mazmun ifodalangan gaplarda undov belgisi bilan so ‘roq belgisi, undov belgisi bilan ko ‘p nuqta va so ‘roq belgisi bilan ko ‘p nuqta birikkan holda keladi. Ularning qo‘llanilishidagi asosiy o‘rinlar quyidagilardan iborat:

• 
  Axir, ablah, - derdi Yunus, - birovning uyiga oyog ‘ingni artmasdan kirgani ibo qilasan, nega havoni bulg‘atgani ibo qilmaysan!
  

So‘roq va undov gaplar kuchli his-hayajon bilan aytilsa, ketma-ket ikkita yoki uchta bir xil belgi qo ‘yilishi mumkin: Bechora Xoji Ahmad boylardan yordam umid qilmakni tashlab, boshqa yodlar izlamakda edi. Bu vaqtda shaharda katta to ‘ylar bo ‘lmakda, qimorbozlar, mastlar bir-birlarini pichoqlashib, inson qonlari “Jaholat!! Jaholat!!" deb oqmoqda edi! (A.Cho ‘lpon). Ey, purviqor tog‘lar! Nega
O‘zbek yozuvida uslubiy aniqlik, ravonlik hamda turli xil leksik-grammatik ma’nolarni ifodalash uchun tinish belgilarini qo‘sh holda qo‘llanadi.


jimsizlar, nega!!!

So ‘roq va undov mazmunini bildirgan gaplarda fikr tugallanmay qolsa, mazkur belgilardan so‘ng
His-hayajon bilan aytilgan so ‘roq gaplar oxirida so ‘roq va undov belgilari ketma-ket qo ‘yiladi.


ko ‘p nuqta qo ‘yiladi: “Ertaga! - deya xotirjam
Undov va so‘roq belgisi birikkan holda kelishi (!?) aslida so ‘roq mazmunidagi gap bo‘lib, so‘roq mazmuniga qaraganda his-hayajon kuchli bo‘lgan gaplardan so‘ng qo‘yiladi: Qani bu yerda insof, bu yerda adolat degan narsa!?


dilidan o ‘tkazdi va birdan to‘xtadi. - Xo‘sh, ertaga nima bo‘ladi...". Berkinboy tuyqusdan tilla topganday quvonib-suyunib, turgan joyida dik-dik sakray boshladi:

• 
  Topdimm!.. Topdiim!..
  

Muallif gapi va ko ‘chirma gaplar o ‘rtasida tinish-belgilari ketma-ket ishlatilishi mumkin: “Adabiyot hunar, uni kasbga aylantirib olgan yozuvchi olmaga tushgan qurtdan farq qilmaydi", - deb yozgan

edi A. Qahhor.

So‘roq va undov belgisi birikkan holda (?!) kuchli his-hayajon, taajjub bilan aytilgan so ‘roq gaplardan so ‘ng qo ‘yiladi: Jamiki kambag‘al xalq qo ‘lni- qo‘lga berib, yaktan bo‘lib tursa, kimning haddi bor mardikor olishga?! (O.) Men bo ‘ri bo ‘ldimmi?! (Y.)

Undov belgisi va ko‘p nuqta birikkan holda (!...) mazmunan tugallanmagan hamda kuchli his-hayajon ifodalangan o‘rinlarda qo‘llanadi: Uyatni bilasizmi!... (A.Q.) “Yo ‘q... Hech qayerga bormayman!".

So‘roq belgisi va ko‘p nuqta birikkan holda (?...) mazmunan tugallanmagan so‘roq gaplardan so‘ng ishlatiladi: 1. Ayb kimda?... Ayb nimada? Yoki yer yomonmi?... (U.) 2. “Bu odam ana shu noma’lum odamga

Qambar bilan Anton haqida gapirdi". - “A?... Qambar bilan Anton haqida?... " (Y.)
Bosh harflar


Xorijiy adabiyotlarda tinish belgilari

Zamonaviy ingliz tilida bosh harflarni qo‘llash haqida aniq qoidalarni taqdim etish qiyin, chunki ularni juda kam ishlatishga moyillik bor. Biroq, ular quyidagi holatlarda doim ishlatilishi kerak:

Gapdagi birinchi so ‘zning boshida;
>

>

>

>

>

>


Kunlar va oylarda - 21-Iyul Juma;

Millatni anglatuvchi so ‘zlarda - Fransiya va Fransuzlar;

Shaxs nomlari/joy nomlarida - Doktor Martin Lee Sidneydan;

Kitob sarlavhalarida (faqat asosiy so ‘zlar) - Kuch va Davlat; Akademik fan nomlarida - UBiologiya va Matematikani o ‘rgandi;

• 
  Muassasalarning nomlarida - Sheffield Hallam Universiteti.