Afrikadagi faol va soʻngan vulqonlar Reja: Kirish

Afrikaning geotektonik tuzilishi va seysmik mintaqasi.
Afrika hududi relyef xususiyatiga ko‘ra ikki qismga bo‘linadi. Mutlaq balandligi 1 000 metrgacha bo‘lgan tekislik, plato va tog‘liklardan tashkil topgan „past" Afrika Shimoliy va G‘arbiy Afrikani o‘z ichiga oladi. „Baland" Afrika Sharqiy va Janubiy Afrikani egallagan. „Past" va „baland" Afrika o‘rtasidagi chegara Angola-Efiopiya yo‘nalishidan o‘tadi. „Past" Afrikada qumli past-balandliklar ko‘p bo‘lgan Sahroyi Kabir, tekis va botqoqli Kongo botig‘i, plato va tog‘lik (Darfur, Axaggar, Tibesti va boshqa)lar asosiy relyef shakllaridir. Sahroyi Kabirdan shimoli g‘arbida Atlas tog‘lari joylashgan. Uning eng baland joyi Тubkal cho‘qqisidir (4 165 m). „Baland" Afrikada Efiopiya tog‘ligi, Sharqiy Afrika yassi tog‘ligi va Janubiy Afrika yassi tog‘lari joylashgan. Bu yerda ham tog‘ oralig‘idagi (Viktoriya, Kalaxari) va Sharqiy Afrika yer yorig‘i o‘tgan zonadagi chuqur cho‘kmalar bor. Sharqiy Afrika yassi tog‘ligida Kilimanjaro (5 895 m), Keniya (5 199 m), Margerita (5 109 m) va boshqa tog‘ cho‘qqilari mavjud. Sharqiy Afrika tog‘ligidan shimol tomonda Efiopiya tog‘ligi joylashgan. Plato, tog‘lik va yassi tog‘likdan boshlanadigan yoki oqib o‘tadigan daryo vodiylarida relyefning dara, kanyon, sharshara (Viktoriya, Livingston, Stenli), ostonalar ko‘p hosil bo‘lgan. Afrikaning eng baland (Kilimanjaro vulqoni, 5 895 m) va eng past nuqtalari (Afar botig‘idagi Assal ko‘li, –153 m) ham „baland" Afrikada joylashgan. „Past" Afrikaning eng past joyi Kattara botig‘idir (–133 m).
1-rasm
Afrikaning geologik tuzilishi.

Geologik tuzilishi va turli iqlim zonalarida tashqi omillarning relyefga turlicha taʼsir etishi natijasida materikda bir qancha geomorfologik oblastlar paydo boʻlgan: 1. Oʻrtacha balandlikdagi Atlas burma togʻlari. 2. Sahroi Kabir. Qumli choʻllar Sahroi Kabirning 1/4-1/8 qismini egallaydi. 3. Sudan tekisliklari oʻlkasi. Bu yerda orol shaklidagi togʻlar koʻp. 4. Yuqori Gvineya balandligi. Uning gʻarbida kristall jinsli qoldiq togʻlar va sharqida asosan qumtoshli platolar uchraydi. 5. Kongo botigʻi. 6.Habashiston togʻligi. 7. Somali zinapoyali platosi. 8. Uzilmalar va grabenlar bilan oʻyilgan Sharqiy Afrika togʻligi. Bu togʻlikning baʼzi joylari lava bilan toʻlgan va vulqonlar koʻtarilib turadi. 9. Janubiy Afrika Kalaxari botigʻini va uning atrofidagi balandliklarni hamda Kap togʻlarini oʻz ichiga oladi. Vulqon bu yer poʻstidagi yoriqlar, kanallar orqali lava, issiq gaz, suv bugʻlari va jins boʻlaklarini chiqarib turadigan geologik tuzilma. Vulqon markazida asosiy vulqon kanali joylashgan boʻlib, yuqori mantiyadagi magma havzasidan (magma oʻchogʻi) magma va boshqa vulqon jinslari shu kanal orqali koʻta-riladi. Vulqon kanalining yuqori qismi vulqon boʻgʻzi, kanalning voronkasimon teshigi krater deb ataladi.
Vulqonning otilishi, lavaning qotishi jarayonida bugʻ va vulqon suvlari ajralib chiqadi. Vulqon otilishi qisqa, davriy va uzok, davom etishi, baʼzilari butunlay soʻnib qolishi mumkin. Shunga koʻra vulqon soʻnmagan, soʻngan, tinchigan xillarga boʻlinadi. Vulqonning koʻtarilgan kanallari shakliga qarab markaziy va yoriqlardan otiladigan xillarga boʻlinadi. Markaziy vulqonda mahsulotlar markaziy kavakdan otilib chiqadi, yoriqlardan otiladigan vulqon ochilib qolgan yoriq yoki bir qancha unchalik katta boʻlmagan konuslardan iborat. Soʻnmagan vulqonga doim yoki davriy otiladigan, issiq gaz va suv chiqib turadigan vulqon hamda vulqon otilgani haqida tarixiy maʼlumotlar mavjud boʻlgan vulqon kiradi. Tinchigan vulqon hozirgi paytda tinch holatda, ammo uning tubida suyuq magma oʻchogʻi boʻlib, vaqt oʻtishi bilan u faollashishi mumkin. Soʻngan vulqonga kuchli yemirilgan va yuvilgan, butunlay harakatdan toʻxtagan vulqon kiradi. Soʻnmagan vulqon geosinklinal oblastlarda tarqalgan. Ularning deyarli uchdan ikki qismi Tinch okean qirgʻoqlari va orollarida, Uzok. Sharila Kamchatka yarim oroli va Kuril orollarida, oʻchgan vulqon Kavkaz, Zabaykale, Markaziy Osiyo, Ukraina (jumladan Karpat togʻlari va Qrim yarim oroli)da joylashgan.Afrika platformasining poydevori materikning ko’pchilik hududlarida yer yuzasiga chiqib, relef shakllarida o’z ifodasini topgan. Platformaning ko’tarilgan qismlari arxey erasining oxirlarida vujudga kelgan. Kristall poydevoming asosiy ko’tarilmalari materikning chekka qismlarida ikkita polosa hosil qilib joylashgan. Birinchi katta polosa sharqda Qizil dengiz va Adan qo’ltig’i sohillaridan boshlanib, materikning eng janubi-sharqiy Hind okeani qirg’oqlarigacha davom etadi. Ikkinchi polosa g’arbda Gvineya qo’ltig’i va Atlantika okeani qirg’oqlari bo’ylab cho’zilgan. Bulardan tashqari ayrim mustaqil ko’tarilmalar Afrikaning ichki hududlari - SahroiKabirda, Rodeziyada, Nil daryosining yuqori qismida uchraydi.
Bu ko’tarilmalaming yoshini geologlar o’rtacha 2 mlrd. yilga teng deb hisoblashadi. Arxey poydevoridan ko’tarilib turgan va yer yuzasiga chiqib qolgan balandliklar kuchli burmalangan, metamorflashgan va intruziv jinslardan tarkib topgan. Bulaming asosini tashkil etuvchi cho’kindi jinslaming yoshi 2,8-3,3 mlrd. yilga teng bo’lib, ular platformadan oldingi geosinklinal zonada hosil bo’lgan. Dastlabki paytda bu jinslar suv osti vulkan lavalari va tuflari, ohaktoshlar, gillar, qumlar bo’lib, arxeyning oxirida kristall va metamorfik jinslarga, slaneslarga, kvarsitlarga va marmarlarga aylangan. Geosinklinal zonadagi dengiz sathidan ko’tarilib turgan quruqliklar nurash natijasida yemirilib va yuvilib qumoq, shag’al toshli cho’kindi jinslar hosil qilgan. Bu yotqiziqlar platformaning bukilgan joylarini to’ldirib, kristall poydevoming yuza qismini qoplab olgan.
Keyinchalik bu cho’kindi jinslar geologik jarayonlar natijasida kvarsit va konglomeratlarga aylangan. Xuddi shunday Sahroi Kabirda, Gvineya qo’ltig’ining shimoliy sohili bo’ylab joylashgan qadimiy kristall jinslar katta parchalarga bo’linib, ular oralig’ida vujudga kelgan va meridional yo’nalgan cho’kmalarda ham dengiz va kontinental cho’kindi jinslar hosil bo’lib, keyinchalik ular burmalangan va metamorflashgan.Proterozoy erasining boshlariga kelib Afrika platformasining umumiy qiyofasi shakllangan, platformada janubi-g’arbdan shimoli-sharqqa tomon yo’nalgan yangi geosinklinal mintaqa vujudga kelgan. Bu mintaqa Kongoning shimoli-sharqidan Ruanda, Burundi va Uganda orqali Tanganikagacha cho’zilgan, u asosan qumoq va gilli cho’kindi jinslar bilan to’lgan. Bu mintaqaning faol rivojlanish tarixi bundan 1400 mln. yil avval burmalanish, metamorflanish va granitlaming cho’kindi jinslar orasiga yorib kirish jarayonlari bilan yakunlangan. Proterozoyning oxirida qadimgi Rodeziya massividan shimoli-g’arbda platformaga kirib turgan Katanga geosinklinal mingaqasi vujudga kelgan.
Bu mintaqa Katanga guruhi deb atalgan kvarsit, gilli slanes, ohaktosh va dolomitlardan iborat cho’kindi jinslar kompleksidan tarkib topgan. Geosinklinal mintaqalaming rivojlanishi bilan bir vaqtda materikning markaziy hududlarida, Afrika platformasining qadimgi chekkalarida yuqori proterozoyning platformali cho’kindi jinslari - qumtoshlar, gillar, stromatolitli ohaktoshlar va tillitlarning to’planishi davom etgan. Bunday cho’kindi jinslar Sahroi Kabir va Sudanning g ’arbidagi Taudenni sinklizasida, Janubiy Afrikaning Kalaxari cho’kmasida va Kongo botig’ining shimoli-sharqiy qismida ham hosil bo’lgan. Quyi va o ’rta paleozoyda Sharqiy Afrika o’zining ko’tarilgan holatini va kontinental rejimini saqlab qolgan. Shimoli-g’arbiy Afrika, Sahroi Kabiming g’arbiy qismi dengiz bilan qoplangan. Shu davrda Atlas geosinklinali va platforma sinklizalari faol taraqqiy etgan.
Vujudga kelgan Tinduf, Taudenni, Retgana, Murzuk kabi sinklizalami bir-biridan platformaning ko’tarilgan massivlari Anti Atlas, Regibat, Tuareg va boshqa burmalangan zonalar hamda antiklizalar ajratib turgan. Paleozoyning cho’kindi jinslari asosan qumtoshlardan, gillardan va ohaktoshlardan tarkib topgan bo’lib, ulaming qalinligi Atlas geosinklinal zonasida keskin ortib borgan. Shunday qilib, arxeydan boshlab paleozoyning o ’rtalarigacha bo’lgan geologik taraqqiyot davrida Afrika platformasining Regibat, Tuareg, Tibesti, Leon-Liberiya, NubiyaArabiston, Tanganika, Rodeziya, Madagaskar kabi qalqon va antiklizalari hamda Tinduf, Senegal, Taudenni, Murzuk, Liviya-Misr, Quyi Nil, Somali, Nigeriya, Kongo, Okavango, Kalaxari, Karru, Chad kabi sinklizalari to’liq shakllangan. Karbonning o’rtalarida Atlas geosinklinal zonasida burmalanish jarayoni sodir bo’lib, Atlas tog’lari vujudga keladi.Afrika hududi oligosendan boshlab umumiy ko’tarilish bosqichiga qadam qo’yadi. Yangi ko’tarilish bosqichi ayniqsa, materikning sharqiy qismida shiddat bilan davom etib, Sharqiy Afrika va Efiopiya tog’liklarini hosil qilgan. Bu yerda avval vujudga kelgan uzilmalar va yoriqlar zonasi uzil-kesil shakllanib, uzoq masofaga cho’zilgan ko’p tarmoqli grabenlami barpo etadi. Qizil dengizAdan qo’ltig’i, Sharqiy Afrikadagi yirik ko’llar - Rudol’f, Tanganika, N ’yasa va boshqalar ana shu grabenlarda vujudga kelgan. O’sha davrda tektonik yoriqlar harakatiga shiddatli vulkanlar faoliyati hamrohlik qilgan. Avvalo yoriqlar tipidagi bazaltlar oqib chiqib tog’liklami, neogenga kelib markaziy tipdagi ulkan vulkanik tog’lami hosil qilgan. Jumladan, Kilimanjaro, Keniya, Meru, Nyamlagira, Niragonga va boshqa vulkanlar vujudga kelib, ulaming ayrimlari hozir ham faol harakat qilib turadi.
2-rasm
Yirik vulqonlar xaritasi.

Afrikada tog'lar yo'q, deb taʼkidlash xato boʼladi. Ularning aksariyati sayyoramizdagi eng yosh tog 'belbog'i bo'lgan Afro-Osiyo kamari hududida joylashgan. U taxminan 39 million yil oldin shakllangan. Shimoliy Afrikada bu kamar Sudan va Efiopiya orqali o'tadi, Afrika qit'asining sharqiy qismi bo'ylab cho'ziladi va janubiy qismida Janubiy Afrika oldidan tugaydi. Bu tog'lar litosfera plastinkasining yon tomonlarida emas, balki markazida paydo bo'lganligini bilish ham qiziq. Hozircha bu plita buzilmagan, lekin uning uzunligi 6000 km gacha, kengligi 80 dan 120 km gacha va chuqurligi 900 m gacha bo'lgan nosozlik allaqachon aniqlangan.Xaritaga qarasangiz, nosozlikni aniqlash mumkin. zanjir katta ko'llar materikning sharqiy qismida. Buyuk Afrika yoriqlari, ya'ni Buyuk Rift vodiysi deb ham ataladi, nafaqat ko'llar, balki baland tog'lar, platolar, tekisliklar va tog'larni ham o'z ichiga oladi.
Mintaqaning seysmik jarayonlari tufayli, geologiya markazi xodimlarining fikriga ko'ra, minginchi ming yilliklardan keyin yoriq yoriq ko'payishi bilan bog'liq. Sharqiy End Afrika qit'asi alohida orolga aylanishi mumkin. Soʻnmagan vulqon otilish xususiyatlariga qarab Gavayi, Stromboli, vulqon, Gumbazli tiplariga boʻlinadi: Gavayi tipidagi vulqondan Tinch okeandagi Gavayi orollari nomidan harorati 1200—1300° boʻlgan suyuq bazalt lavasi toʻxtovsiz chiqib turadi. Gavayi orollaridagi MaunaLoa, Kilauea hamda Kamchatka yarim orolidagi Ploskiy, Tolbachik vulqon.Stromboli tipidagi vulqon Lipar orollaridagi Stromboli vulqoni nomidan; kuchli portlab, vulqon bombalari otilib, soʻngra harorati 1200—1300° boʻlgan bazalt, andezit tarkibli lavalari okib chikddi. Stromboli tipdagi vulqon Apennin yarim orolida Vezuviy, Kamchatka yarim orolida Klyuchi sopkasi bor.
Vulqon tipidagi vulqon Tirren dengizining janubi-sharqida joylashgan vulqon nomidan otilganda qattiq portlaydi, vulqon bombalari va kullari otilib chiqadi. Kamchatka yarim orolidagi Jupanov, Karim sopkasi bu tipdagi vulqonga kiradi. Vulqon otilishining Gumbazli tipi uchun quyuq yopishqoq andezit, datsit, liparitly lavani gaz bosimi tufayli vulqon kanalidan siqib, itarib chiqarib gumbazlar Pyui-de-Dom va Kamchatkadagi Markaziy Semyachik vulqon, kriptogumbazlar SyovaSindzan vulqon, konus-gumbazlar lvanov vulqon va obelisklar hosil boʻlishi mumkin. Magma oʻchogʻi yerning yuqori mantiya qismida 50—70 km Kamchatkadagi Klyuchi sopkasi, Gavayi orollaridagi Kilauea yoki Yer poʻstija 5—6 km Vezuviy chuqurlikda boʻladi. Vulqon Tinch okean va unga yondosh materiklarda koʻp. Sharqiy Afrikadagi vulqonlar: Meru vulqoni Afrika vulqonlari orasida uchinchi eng baland (4585 m) hisoblanadi. Meru Tanzaniyaning shimoliy qismida, mashhur Kilimanjarodan uncha uzoq bo'lmagan joyda joylashgan. Ularni atigi 40 km ajratib turadi. Ehtimol, Meru tog'i ancha baland va diqqatga sazovor joylarga ega bo'lgan. tashqi ko'rinish. Ushbu vulqonning birinchi eng kuchli otilishi 250 ming yil oldin qayd etilgan. Shundan so'ng, juda kuchli emissiya bilan ifodalangan faol bosqichlar mavjud edi. Bu tog'ning keskin o'zgarishiga olib keldi (u ayniqsa sharqiy tomondan ta'sirlangan).
1910 yilda uning so'nggi faoliyati kuzatildi. Endi u uxlab qoldi, ammo olimlar uning tez orada uyg'onmasligiga kafolat bermaydilar. Ol Donyo Lengai vulqoni Kilimanjarodan 160 km uzoqlikda, Tanzaniyaning shimoliy qismida, eng yosh, hozirda faol, juda sirli Ol Donyo Lengai stratovolqoni (2962 m.) mavjud. Uning otilishi haqida birinchi eslatma 1883 yilga to'g'ri keladi. Keyin u 1904-1910 yillarda, 1913-1915 yillarda faollashdi. Ayniqsa, 1917, 1926, 1940 yillar - vulqon krateridan 48 km dan 100 km gacha uchib ketgan vulqon kullari eng kuchli otilish yillari diqqatga sazovordir. Keyingi 1954, 1955, 1958, 1960, 1966 yillarda tinchroq otilishlar kuzatildi. Ushbu vulqon natrokarbonatli lava tufayli yagona noyob hisoblanadi. Bunday g'ayrioddiy lava hech qanday joyda yo'q. U qora va eng sovuq - 500-600 ° S.
U suv kabi suyuq. Kichkina yoriq yoki teshik paydo bo'lishi bilanoq, u darhol ularning ichiga kirib, pastga tushadi va shu bilan birga maftunkor stalaktitlar hosil bo'ladi. Va yomg'ir suvi bilan o'zaro ta'sirlashganda, lava vayron bo'ladi va aslida bir necha kun ichida uning rangi qora rangdan och kul ranggacha (deyarli oq) o'zgaradi. Vaqti-vaqti bilan krater bo'sh yoki chetigacha lava bilan to'la bo'ladi, unda chiqarilgan zarralar qatlamlanadi va ornitos (kichik konuslar) hosil qiladi, ularning teshiklaridan lava ham chiqariladi. Ornitos ba'zan 20 metrgacha o'sadi, lekin shamol va issiq havo tomonidan juda tez yo'q qilinadi. 1960 yildagi otilish paytida vulqonning tepasi qulab tushdi va chuqur (100 m) krater paydo bo'ldi, unda tosh qatlami ostida kichik kraterlar mavjud. lava ko'li 6 m chuqurlikda.Vulkanologlar bu ko‘pikli lava boshqa vulqonlarga nisbatan havoga karbonat angidrid gazini 3 baravar ko‘proq chiqarishini aniqlashdi.
Shimoliy-Sharqiy Afrikadagi vulqonlar: Dallol vulqoni. Bu nafaqat Afrika qit'asidagi, balki butun yer yuzidagi eng qadimgi, hayratlanarli, qiziqarli va sirli vulqonlardan biridir. Uning yoshi 900 million yil. Dallol - Efiopiyadagi Danakil depressiyasida joylashgan vulqon. U eng past vulqondir. Kraterning diametri 1,5 km, balandligi esa dengiz sathidan 48 m pastda joylashgan. Va uning retseptiga qaramay, u faol bo'lib qolmoqda. Oxirgi otilish 1926 yilda sodir bo'lgan. Uning "kosmik" ko'rinishini sayyoramizning hech bir joyi bilan taqqoslab bo'lmaydi - bu issiq buloqlarda suv bilan to'yingan turli xil minerallarning cho'kindi tuzlari. Faqat kraterdagi chuqurlikdan shifobaxsh suv emas, balki termal buloqlar tarkibida tuz kristallari, oltingugurt, xlorid kislota va andezit mavjud. Shu tufayli Dallol krateri atrofidagi tekisliklar hayoliy ranglar qatlamlari bilan qoplangan. Ushbu begonalashtirilgan hududda kaliy tuzining eng katta konlari mavjud.
3-rasm
Klimanjaro vulqoni.

Sharqiy Markaziy Afrikadagi vulqonlar: Kilimanjaro tog'i - Afrikadagi eng baland vulqon. Kilimanjaro - bu faol bo'lmagan, ammo Afrikadagi eng baland vulqon bo'lib, u Tanzaniyada Masayda joylashgan. U uchta konusdan - so'ngan vulqonlardan iborat bo'lib, ularning har biri o'z nomiga ega. Mashhur stratovolkanning markaziy konusi Kibo deb ataladi. Uning balandligi 5897 m.Tepasida diametri 3 km, chuqurligi 800 m boʻlgan kaldera joylashgan.Bugungacha faqat gaz chiqindilari kuzatilgan. Ammo 2003 yilda vulqonologlar qaynab turgan lava Kibo cho'qqisi krateri ostida atigi 400 m masofada joy - lashganligini aniqladilar, bu esa eng kichik zilzilalar bilan to'labo'lishi mumkin. Qolgan ikkita konus Mawenzi va Shira deb ataldi. Ularning balandligi mos ravishda dengiz sathidan 5149 va 3962 m ga teng. Mahalliy lahjada Kilimanjaro "oq tog'" deb ataladi. Va barchasi bu vulqon tabiatning durdona asari ekanligi bilan bog'liq, chunki uning tepasiga olib boradigan yo'l barcha iqlim zonalarini qamrab oladi. Oyog'ida - ekvatorial, tepada - arktika. Kilimanjaro cho'qqisi ko'p asrlar davomida abadiy qor bilan qoplangan va u juda sovuq. Va bu vulqonning o'zi ekvator yaqinida joylashganiga qaramay.Ammo olimlarning kuzatishlariga ko'ra, Kilimanjaro muz qoplami yuqori tezlikda erimoqda va bir-ikki yil ichida uning butunlay yo'q bo'lib ketishi haqiqat emas.
Keniya vulqoni: Keniya vulqoni - balandligi 5199 m bo'lgan so'ngan stratovolkan. Uning 0,7 km 2 gacha bo'lgan krateri ham muzlik bilan qoplangan, ammo u Kilimanjaroga qaraganda ekvatorga yaqinroq joylashgan. Ammo bu erda ham qor qoplamining tez erishi kuzatilmoqda, buning natijasida Keniya aholisi tabiiy ichimlik suvi manbaisiz qolishi mumkin. G'arbiy Markaziy Afrikadagi vulqonlar: Kamerun vulqoni (Fako). Geologik tuzilishi, relyefi va er osti jarayonlarining bir xilligi tufayli in Markaziy Afrika faol vulqonlar hozirgi kungacha kuzatilmoqda. OR Kamerunda, yaqinida Atlantika okeani, Kamerun (Fako) vulqoni ko'tariladi. Uning balandligi 4070 m.U juda faol. Ma'lumki, yigirmanchi asrda 5 dan ortiq otilishlar bo'lib, ularning kuchi juda kuchli edi. Uning yonida yashovchi odamlar yashash joylarini tashlab, boshqa yashash joylarini izlashlari kerak edi. Ushbu vulqonning o'ziga xos xususiyati shundaki, uning g'arbiy va janubi-g'arbiy tomondan butun Afrika qit'asida yil davomida eng ko'p yog'ingarchilik tushadi.
4-rasm
Meru vulqoni.

Emi-Kushi, Tuside, Tarso Vun, Tarso Yega va Tarso Tun vulqonlari: Chad Respublikasi egallagan hududning muhim qismi Sahroi Kabirning tekis cho'l tekisligidir. Ushbu cho'lning shimoliy qismida Tibesti tog'lari joylashgan bo'lib, uning yon bag'irlari cho'qqi shaklidagi vulqon balandliklari, yoriqlar va qisqa muddatli suv oqimlari bilan bo'linadi. Markazda esa besh qalqon kaldera-vulqon joylashgan: Platoning eng baland nuqtasi qalqon vulqon Emi Kushi. Balandligi 3415 m.Uxlagan vulqon. Uning krateri qo'sh kaldera bo'lib, ulardan birining diametri 13 km ga etadi va chuqurligi 700 m gacha, ikkinchisining diametri 11 km gacha va chuqurligi 350 m gacha.Kraterning tubi a. issiq fumarol gazlari va suvi bilan qurigan ko'l. U oxirgi marta o'tgan asrning 70-yillarida faol bo'lgan. Togʻlarning gʻarbiy qismida bir nechta vulqonlar faol. Eng balandi Tuside. U 3265 m balandlikka cho'zilgan va hali ham solfatara sifatida faoldir. Tarso Vun vulqoni qalqon shakliga ega, uning uzunligi 60 km, kengligi 40 km, balandligi 2900 m.Uning tepasida kaldera hosil bo'lgan, diametri 18 km ga etadi va chuqurligi. 1000 m ni tashkil qiladi.

Niragongo va Nyamlagira vulqonlari Afrika qit’asida joylashgan eng faol vulqonlar hisoblanadi. Bu egizak vulqonlar Kongo Demokratik Respublikasida joylashgan bo‘lib, qit’adagi vulqon faolligining 40 foizi aynan ana shu ikki vulqonga to‘g‘ri keladi. Faol otilish vaqtida bu vulqonlarning lava oqimlari 20—25 kilometr janubda joylashgan Kivu ko‘ligacha yetib boradi. Nyiragongo va Nyamlagira vulqonlari: Afrika qit'asining g'arbiy-markaziy qismining janubida, Virunga tog'larida, ko'ldan 20 km uzoqlikda. Kivu va Kongo Demokratik Respublikasining Goma shahridan 18 km uzoqlikda, Ruanda bilan chegaraga yaqin joyda Nyiragongo va Nyamlagira vulqonlari joylashgan. Gap shundaki, Albertina Rift deb nomlangan ushbu hududda er qobig'ining ingichka chizig'i ostida chuqur yoriqlar qayd etilgan. Shu munosabat bilan bu hududda er osti vulqon-tektonik jarayonlar hali ham davom etmoqda, buning natijasida bu yerda faol, zararsiz vulqonlarning mavjudligi tushuntiriladi. Nyiragongo benuqson konusning shakliga ega, uning tepasida radiusi 1000 m va chuqurligi 250 m gacha bo'lgan krater bor.Kraterning tubida olovli lava ko'li nafas oladi. Yirtilgan lava lampochkalari 30 m balandlikka sakraydi.U yerdagi eng xavfli vulqon hisoblanadi.
Olimlar bunga ishonishadi o'tgan yillar Ushbu vulqondan lava otilishi tez-tez sodir bo'ladi va keyingi otilishlar bilan lava Goma shahriga etib borishi va uni er yuzidan o'chirishi mumkin. Masalan, 2002 yilda Nyiragongo vulqonining otilishi boshlanishi haqida oldindan olingan ogohlantirishlarga qaramay, 14 mingta bino lava tomonidan vayron qilingan va 150 ga yaqin odam halok bo'lgan. Pastki poydevorda Nyiragongo vulqoni undan kam bo'lmagan Nyamlagira vulqoni bilan birlashadi. U 1865 yilda uyg'ongan va o'shandan beri kamida 35 portlash sodir bo'lgan.2011 yil 16 noyabrda kuzatilgan. oxirgi portlash. Bu o'tgan asrdagi eng kattasi bo'lib chiqdi. Ushbu otilish paytida olovli lava 400 m dan ortiq balandlikka otildi. Kuzatuvchilar Nyiragongoning asosiy krateridagi harorat Selsiy bo‘yicha 400 darajaga yetganini va yerosti silkinishlari sezilarli darajada ortganini qayd etgan. Shu bilan birga, Selestin Kasereka observatoriyasi rahbari vulqonning otilish ehtimoli hozicha juda kamligini, biroq vulqon tutuni va kuli aholi sog‘lig‘iga xavf tug‘dirishi mumkinligini ma’lum qilgan.
5-rasm
Nyamlagira vulqoni.

Chukovskiyning “Doktor Aybolit” asarini bolaligimda o‘qiganimda, yaxshi shifokor Afrikaning deyarli barcha tabiiy diqqatga sazovor joylarini kezganiga shubha ham qilmaganman. U Tanzaniyaning eng katta orol arxipelagida (Zanzibar, 75 orol) va Limpopo "timsoh daryosi"da va Afrikaning eng baland tog'i Kilimanjaroda edi. Ammo o'sha paytda men Kilimanjaro ham potentsial faol vulqon ekanligini bilmasdim.Afrikada tog' qurilishi odatdagidek qit'aning chekkalarida emas, balki deyarli uning markazida sodir bo'lgan. Materikning sharqiy qismiga yaqinroqda yoriq kuzatiladi, uning uzunligi deyarli 6000 km ga etadi, kengligi esa 75 dan 125 km gacha. Ushbu tabiiy yoriq "Buyuk Afrika yorig'i" toponimini oldi va ikkita litosfera plitalari - arab va afrika plitalarining tutashgan joyida paydo bo'lgan.

6- rasm
Buyuk Afrika yer yorigʻi.

Bu Sharqiy Afrikaning Efiopiya, Sudan va Uganda kabi mamlakatlari uchun seysmik faollik xavfini keltirib chiqaradi. Faqat yoriqning chetlari bo'ylab va barcha faol vulqonlar mavjud, chunki. yer qobig'i hali tinchlanmagan va doimiy harakatda. Yaqinda olimlar Efiopiyaning Afar cho'lida katta depressiya paydo bo'lganini aniqladilar. 2005 yilda bu yerda bir qator kuchli zilzilalar ro'y berdi, buning natijasida sirt dengiz sathidan 100 m pastga tushdi. Yuqoridagilarni umumlashtirib, shuni ta'kidlash mumkinki, barcha faol vulqonlar Afrikaning sharqiy qismida joylashgan bo'lib, ularning paydo bo'lishi ikkita litosfera plitalarining yaqinlashishi bilan bog'liq.
Afrikadagi eng xavfli vulqonlar. Vulqon xavfli deb tan olinishi uchun u doimo faol bo'lishi kerak, uning uyg'onishi odamlar hayotiga xavf tug'dirishi mumkin va uning faoliyatiga qaytarib bo'lmaydigan darajada ta'sir qiladi. dunyo(kul tushishi, sirt sinishi va boshqalar). Afrika vulqonlari orasida quyidagilar bo'ladi: Dabbahu - Efiopiyada Ol Doinyo Lengai, Tanzaniya Birlashgan Respublikasida . Nyiragonga Kongo Respublikasida joylashgan. Hatto ushbu vulqonlarning har qanday faolligiga shubha qilish ham minglab aholini zudlik bilan evakuatsiya qilishga olib keladi. Vulqon tabiatning eng go'zal, lekin ayni paytda eng xavfli va oldindan aytib bo'lmaydigan hodisalaridan biridir. Ularning otilishini tomosha qilish qiziq, lekin faqat xavfsiz masofada, juda katta. Vulqon o'zining vulqon bombalari, kul va lava bilan o'nlab va yuzlab kvadrat kilometr maydonlarni qamrab olishi mumkin. Lava va sel yo'lida bo'lgan hamma narsa er yuzidan supurib tashlanadi. Eng mashhur misol - yaqin atrofdagi vulqon - Vezuviydan lava va kul qatlami ostida to'liq ko'milgan Italiyaning Pompey shahri. Bu shunchaki tog', lekin o'ziga xos tuzilishga ega. U zilzila yoki er qobig'ining boshqa harakatlaridan keyin olingan er qobig'ining sinishi natijasida tug'iladi - shuning uchun vulqonlar asosan tektonik plitalarning kesishgan joylarida joylashgan. Olingan yoriqdan quruqlik magmasi er yuzasiga sachraydi va sovib, kichik tog'ni hosil qiladi. Asta-sekin bu oqim quriydi, lekin Yer tubidagi yangi zilzila yoki jarayonlar yana otilishga olib kelishi mumkin. Har bir yangi otilish bilan vulqon tog'ining balandligi kattalashadi. Ba'zi vulqonlar tez-tez otilib chiqadi - ular faol deb ataladi. Boshqalar esa asrlar va ming yillar davomida hayot belgilarini ko'rsatmagan - ular yo'q bo'lib ketgan deb hisoblanadi. Ular har bir qit'ada va har yili dunyoda o'rtacha uchta yangi vulqon paydo bo'ladi. Vulkanlarning eng balandi odatda eng qadimgi yoki ko'p faol otilib chiqqanlardir.
Masalan, Afrikada eng baland vulqon va shu bilan birga uning eng baland nuqtasi Kilimanjaro tog'idir. Tanzaniyadagi ekvatordan atigi 300 kilometr janubda joylashgan. Uning uchta cho'qqisidan biri Kibo balandligi 5895 metrni tashkil etadi, bu Uhuru cho'qqisi, vulqonning eng baland nuqtasi. Vulqonning taxminiy yoshi million yildan ortiq. Eng ajablanarlisi shundaki, Kilimanjaro deyarli ekvatorda joylashgan bo'lsa-da, uning yon bag'irlarida ko'plab muzliklar mavjud. Tog' yonbag'irlarida tropik o'rmonlar uch kilometrdan ortiq balandlikda o'sadi va yuqorida ko'plab tog 'daryolari, soylar va sharsharalar mavjud. Bu atrofdagi yarim cho'l hududiga mutlaqo o'xshamaydi va kuchli yomg'ir tufayli, chunki tog' bulutlarni kechiktiradi. Togʻ yonbagʻirlarida mahalliy aholi asosan kofe, banan va makkajoʻxori yetishtiradi. Sayyohlar uchun - beshta turistik marshrutlar vulqonning uchta cho'qqisining istalganiga. Ko'tarilish paytida siz uni batafsil ko'rishingiz mumkin g'ayrioddiy joy. Marshrutlar turli xil tayyorgarlikka ega odamlar uchun mo'ljallangan.
Kilimanjaro faol vulqon emas - uning oxirgi otilishi 200 yildan ko'proq vaqt oldin sodir bo'lgan. Biroq, olimlarning fikricha, lava Kibo cho'qqisining shamollatgichidan atigi 400 metr chuqurlikda joylashgan. Vulqonda ba'zan beqarorlik belgilari namoyon bo'ladi - qulashlar, oltingugurt va bug 'chiqarilishi sodir bo'ladi, shuning uchun har qanday vaqtda otilish boshlanishini kutish uchun asos bor. Afrika qit'asida yana bir go'zal bor katta vulqon U Kamerun deb ataladi. U Kamerun Respublikasida joylashgan. Uning eng baland cho'qqisi Fako to'rt kilometrdan oshiqroqdir. Kilimanjarodan biroz pastroq bo'lsa-da, farq bor. Kamerun Afrikadagi eng yuqori faol vulqondir. Kilimanjaro odatda Afrikadagi eng baland vulqondir, ammo u faol emas. Kamerun ko'rsatayotgan bunday faollik bilan o'z balandligini tezda oshirish uchun yaxshi imkoniyatlarga ega. Uyqusiz vulqonning tepasi qor-oq qor qopqog'i bilan qoplangan, u Afrikaning yorqin quyoshi nurlarida ta'sirchan porlaydi. Balki shuning uchun ham mahalliy aholi unga shunday nom berishgan - Kilimanjaro, ya'ni suahili tilida "porloq tog'" degan ma'noni anglatadi.
Qadimda bu hududda yashovchi, umrida qor ko'rmagan qabilalar uning kumush bilan qoplanganiga ishonch hosil qilishgan. Ammo ular uzoq vaqt davomida o'zlarining taxminlarini tekshirishga jur'at eta olishmadi, chunki ko'plab qo'rqinchli afsonalar vulqon bilan bog'liq edi. yovuz ruhlar Kilimanjaro tepasida yashagan va uning xazinalarini qo'riqlagan. Va shunga qaramay, bir muncha vaqt o'tgach, mahalliy rahbar sirli cho'qqini zabt etish uchun eng jasur jangchilardan iborat kichik otryadni yubordi. Yetib kelgach, ular darhol hamma joyda yotgan "kumush" ni o'rganishga kirishdilar, ammo hammani hayratda qoldirib, u bir zumda ularning qo'llarida erib ketdi. "Yorqin tog'da" abadiy sovuq qordan boshqa hech narsa yo'q edi. Shunda mahalliy aholi kumushrang muz qoplamining sovuqligini his qilib, ulkan vulqonga boshqa nom berishdi - "Sovuq Xudoning qarorgohi". Kilimanjaro bilan bog'liq ko'plab afsonalar bugungi kungacha saqlanib qolgan. Mahalliy aholi ular vulqon tepasida xudolar, tog‘ning g‘orlari va jarlarida esa ovchilik va terimchilik bilan shug‘ullanuvchi pigme gnomlar yashaydi, deb hisoblashadi. Ob-havo, mahalliy e'tiqodlarga ko'ra, tog'da yashaydigan yovuz ruhlarning kayfiyati bilan bog'liq. Kilimanjaro tog'ining go'zalligini Tanzaniya va Keniya savannalari atrofida ko'p kilometrlardan ko'rish mumkin. Uning konturlari cho'zilgan, tekis tepaga ko'tarilgan qiyalik qiyaliklardir, bu aslida 2 kilometrlik ulkan kaldera - vulqon cho'qqisidagi keng havzadir. Juda issiq kunlarda siz hayoliy manzarani tasavvur qilishingiz mumkin: uzoqdan tog'ning zangori poydevori savanna fonida deyarli farqlanmaydi va qor bilan qoplangan cho'qqi havoda suzib yurganga o'xshaydi. Ko'pincha qor qopqog'i ostida uchib yuradigan bulutlar bu ta'sirni kuchaytiradi.Katta qorli tog'lar haqida birinchi eslatma eramizning II asriga to'g'ri keladi. e. Ularga murojaat qilindi geografik xarita Ptolemey.
Biroq, "yarqirab turgan tog'" ning rasmiy ochilish sanasi - 1848 yil 11 may, u birinchi marta nemis pastori Yoxannes Rebmanning ko'z o'ngida paydo bo'lgan. 1861 yildan boshlab cho'qqini zabt etishga urinishlar boshlandi: o'sha yili 2500 metr balandlik zabt etildi, 1862 yilda - 4200 metr, 1883-1884 va 1887 yillarda esa 5270 metr balandlikda joylashgan nuqtaga erishildi. . Bu ko'plab ko'tarilishlarning barchasi venger grafi Samuel Teleki tomonidan amalga oshirilgan. 1889 yil oktyabr oyida nemis sayohatchisi Xans Meyer avstraliyalik alpinist Lyudvig Purtsheller bilan birgalikda Kilimanjaro cho'qqisiga chiqishga muvaffaq bo'ldi.Kilimanjaro - ko'p qatlamli tefra, qotib qolgan lava va vulqon kulidan tashkil topgan deyarli konus shaklidagi harakatsiz vulqon. Olimlarning fikriga ko'ra, u million yildan ko'proq vaqt oldin bir necha vulqon harakati natijasida paydo bo'lgan.
U uchta asosiy cho'qqini o'z ichiga oladi, ular ham so'ngan vulqonlar: Shira (3962 m) g'arbda, Mawenzi (5149 m) - sharqda, markaziy qismida esa eng yosh va baland vulqon- Kibo (5895 m), uning ustida bir necha kaskad muzli teraslar joylashgan. Kibo kraterining chetida joylashgan Uhuru cho'qqisi eng ko'p yuqori nuqta Kilimanjaro va butun Afrika.Kilimanjaro yaqinida hech qanday hujjatlashtirilgan otilishlar bo'lmagan, ammo shunga ko'ra mahalliy afsonalar, oxirgi yirik vulqon faolligi taxminan 150 000-200 000 yil oldin kuzatilgan. 2003 yilda olib borilgan tadqiqotlar natijasida olimlar Kilimanjaroning eng baland cho'qqisi - Kibo krateri ostida atigi 400 metr chuqurlikda lava borligini aniqladilar. Vulqon faolligi bo'yicha salbiy prognozlar hali berilmagan bo'lsa-da, vulqon tepasida muntazam ravishda gaz chiqindilari paydo bo'ladi, bu uning qulashiga olib kelishi mumkin, bu esa o'z navbatida katta otishni keltirib chiqaradi. O'tmishda Kibo bir necha marta tosh qulashi va ko'chkilarni boshdan kechirgan, natijada "g'arbiy bo'shliq" deb nomlanuvchi hudud paydo bo'lgan. Bugungi kunda global isish haqida ko'p gapirilmoqda, bu esa mashhur Kilimanjar muzliklarining tez erishiga hissa qo'shmoqda. Olimlar bu hodisani global isish bilan emas, balki muzlik massasini tiklash uchun zarur bo'lgan kunlik yog'ingarchilik darajasining pasayishi bilan izohlamoqda. Qo'rquv shundaki, so'nggi 100 yil ichida Kilimanjaroni qoplagan muz va qor miqdori 80 foizdan ko'proqqa kamaydi. 2005 yilda 11 ming yil ichida birinchi marta ular deyarli butunlay erib ketdi. Hozirgi sur'atlarda Kilimanjaroda qor yog'ishi 2022 va 2033 yillar oralig'ida bo'lishi kutilmoqda.
7- rasm
2007 yilda Kilimanjarodagi muzlik:

Vulqon egallagan hududning kengligi 64 km, uzunligi 97 km. Bunday ulkan o'lchamlar Kilimanjaroga o'z iqlimini shakllantirishga imkon beradi. Dengiz sathidan taxminan 4000 metr balandlikda, yaylovlar va dalalarga hayot beruvchi namlikni olib keladigan muzliklarda tug'ilgan ko'plab kichik oqimlar va daryolarni topish mumkin. Kilimanjaro mintaqasida flora va fauna olami juda boy va xilma-xildir. Tog'ning quyi qismida 1000 metr balandlikda maymunlar, qoplonlar, servallar va asal bo'rsiqlari yashaydigan savannalar mavjud. Qizig'i shundaki, tog'ning past yon bag'irlarida kofe plantatsiyalari va banan bog'lari, shuningdek, makkajo'xori ekinlari o'sadi. 1800 metr balandlikda nam ekvatorial o'rmonlarni egallash boshlanadi.Kilimanjaroning quyi yon bagʻirlarida qadimgi ajdodlari singari dehqonchilik bilan shugʻullangan Chaga alpinistlari yashaydi. Aynan ular mahalliy issiq va o'rtacha nam iqlimda qahva va banan plantatsiyalarini etishtiradilar.
Kilimanjaro hududi maqomga ega milliy bog, 1987 yilda ro'yxatga olingan jahon merosi YUNESKO. Kilimanjaro cho'qqisiga chiqish ko'p yillar davomida havaskorlar orasida sevimli mashg'ulot bo'lib kelgan. faol dam olish. Bugungi kunda bir nechta sayyohlik yo'nalishlari mavjud. Ular orasida eng mashhuri Marangu yoki "Coca-Cola Marshruti" bo'lib, uni sayyohlar 5-6 kun ichida engib o'tishadi. Tog'li boshpanalarning mavjudligi vazifani sezilarli darajada osonlashtiradi, chodir tikish zaruratini yo'q qiladi. "Viski yo'nalishi" yoki Machame - eng ko'p chiroyli marshrut, muddati avvalgisidan bir oz ko'proq - 6-7 kun. Tog'ning shimoliy yonbag'irida faqat bitta so'qmoq bor - Rongay. O'rtacha 5-6 kun ichida sayyohlar tomonidan engib o'tishadi. Eng uzun gʻarbiy yoʻl Shira platosidan oʻtadi (5—6 kun). Umbwe marshruti eng qiyinlaridan biri - u zich o'rmondan o'tadi, bu biroz jismoniy tayyorgarlikni talab qiladi.
Kilimanjaroni zabt etish paytida ko'plab sayyohlar tog' iqlimiga ko'nikish va tog' kasalliklaridan qochish uchun moslashishga muhtoj.Kilimanjaro cho'qqisini zabt etganlar orasida rekordchilar ham bor. 2001 yilda Bruno Brunod ismli italiyalik Marangu yo'nalishini atigi besh yarim soatda bosib o'tdi. 2004 yilda asli tanzaniyalik Saymon Mtui qiyin Umbve so'qmoqlarini bosib o'tish va Mweka dovoniga tushish uchun bor-yo'g'i 8 soatu 27 daqiqa vaqt sarfladi. Tanzaniyalik bu erda to'xtamadi va ikki yil o'tgach, u Umbwe yo'lini 9 soat 19 daqiqada oldinga va orqaga bosib o'tdi. Ayollar o'rtasidagi birinchi rekord ingliz ayoli Rebekka Ris-Evansga tegishli bo'lib, uning Kilimanjaro cho'qqisiga chiqish natijasi 13 soatu 16 daqiqani tashkil etadi. Ulkan vulqonning eng yosh zabt etuvchisi yetti yoshida cho‘qqini zabt etgan amerikalik Keats Boyddir.Vulqon - bu juda chiroyli, ammo ayni paytda xavfli va oldindan aytib bo'lmaydigan tabiat hodisasi. Uning otilishini ko'rish - qabul qilishdir unutilmas tajriba Biroq, bu vaqtda siz voqealar markazidan juda uzoqda bo'lishingiz kerak, chunki u kul, lava va vulqon bombalari bilan ulkan maydonlarni qamrab oladi. Bunday tabiat hodisalari barcha qit'alarda mavjud. Va bugun biz Afrikada eng ko'p nima borligi haqida gaplashamiz.
Eng yuqori, lekin uzoq vaqt emas faol vulqon Mana Kilimanjaro. Uning balandligi taxminan 5895 metrni tashkil qiladi. Suahili tilida bu ism " oq tog'". Afrikadagi eng katta vulqon Tanzaniyada, ekvatordan atigi 300 km janubda joylashgan. Kilimanjaro 3 ta alohida konusdan iborat bo'lib, eng ko'p baland cho'qqi- bu Kibo (5895 metr). Ikkinchi choʻqqisi — Mavenzi (5149 m), uchinchisi — Shira (3962 m). Kibo tepasida diametri taxminan 3 km, chuqurligi 800 m krater bor. Afrikadagi eng baland vulqon, uning nomi siz allaqachon bilgan, bir necha million yil oldin, lava yoriqlar zonasidan tashqariga chiqqanda shakllana boshlagan. Mavenzi va Shira allaqachon yo'qolgan cho'qqilardir, ammo Kibo istalgan vaqtda dam olish holatini tark etishi va yangi kuch bilan alangalanishi mumkin.
Oxirgi muhim otilish 360 000 yil oldin sodir bo'lgan va vulqonning faolligi haqidagi ma'lumotlar 19-asrda qayd etilgan. Kilimanjaro Yoxannes Rebman tomonidan kashf etilgan. Bu 1848 yilda sodir bo'lgan, garchi, albatta, bu vulqon haqida eslatish rasmiy kashfiyot sanasidan ko'p yillar oldin bo'lgan. Avstriyalik Lyudvig Pyurxeller va nemis Xans Meyer 1889-yil 6-oktabrda Kilimanjaroning eng baland cho‘qqisiga birinchi bo‘lib ko‘tarilishdi.
Keniya tog'i Afrikadagi eng baland tog 'va Keniyaning eng baland tog'idir. Keniya tog'ining balandligi 12,549 fut (3,825 metr), dunyodagi eng mashhur 32-tog'dir. U shuningdek, etti ettita qit'aning har ikkalasida ikkinchi eng baland tog'lar ro'yxatiga kiritilgan. Keniyaning uchta sammiti.Keniyada tog 'tizmasi, uchta eng baland cho'qqisi - 17,057 metr (5,199 metr) batian, 17,021 metr (5,188 metr) Nelion va 16 355 fut (4,985 metr) nuqtada Lenin Lenna. Keniya, Nairobi yaqinida joylashgan. Keniya tog'i, Keniyaning poytaxti Nairobi shahridan 150 kilometr shimolda joylashgan. Tog' ekvatorning janub tomonida joylashgan. Vulkanizm tomonidan shakllangan Keniya tog'i uch million yil ilgari paydo bo'lgan stratovolkano. Uning oxirgi portlashi 2.6-3 million yil ilgari edi. Volkan uning hozirgi balandligida eroziyalanmasdan oldin 19,700 fut (6000 metr) ga ko'tarildi. Tog'ning vulqon faoliyatining aksariyat qismi markaziy trubadan bo'lgan bo'lsa-da, sun'iy yo'ldosh kraterlari va bug`lar yaqin atrofdagi faol vulqonlarni ko'rsatmoqda.Keniyadagi muzliklar: Ikkita kengaytirilgan muzlik davrlari Keniya tog'ini qurdi. Moraines, muzliklarning eng past balandligi 10,800 fut (3,300 metr) bo'lganligini ko'rsatadi.
Butun yig'ilish ham qalin muz qoplamasi bilan qoplangan. Hozir Keniyada tog 'chang'isida 11 ta kichik, ammo qisqaradigan muzliklar mavjud. Endi esa, tog'da ozgina qor tushadi, muzliklarda yangi muz hosil bo'lmaydi. Klimatologlar, hozirgi harorat va yog'ingarchiliklar o'zgarmasa, muzliklar 2050 yilgacha yo'qolishini taxmin qiladilar. Lewis muzliklari Keniya tog'ining eng katta qismidir Keniya tog'lari ekvatorial mintaqada joylashgan.Keniyaning tog'li hududi Kilimankaroga , Afrikaning eng baland cho'qqisiga chiqishdan ancha qiyin. Batian va Nelionning ikkita sammitiga erishish uchun toqqa chiqish qobiliyatlari va asbob-uskunalari talab etiladi, Kili esa faqat qora oyoq va o'pka talab qilamiz. Har yili kam sonli alpinistlar Keniya tog'ining sammitiga keladilar. Kilimankaroga qaraganda qiyinroq bo'lishidan tashqari, Keniya tog'ining ko'tarilishi arzonroq, chunki na porters, na yo'riqchilar talab qilinmaydi. Keniyada toqqa chiqish ekvatorial mavsumga va quyoshning mavqeiga bog'liq.


XULOSA
Bajarilgan ishlar yakunida natijani taqdim etish maqsadga muvofiqdir. Ushbu kurs ishini yoritishda 3 ta xarita va 6 ta rasmdan hamda 48491 ta soʻzdan foydalandim. Kurs ishining maqsadlariga erishildi deb taʼkidlash mumkin:Vulqonlarga bag`ishlangan kurs ishini bajarish davomida Yertabiatining shakllanishida, Yerning sayyora sifatidagi taraqqiyotida har bir geologik jarayonning o’ziga xosligini angladim. Ushbu mavzuga oid ko’plab adabiyotlarni, internet saytlaridagi ma’lumotlarni o’qidim, o’rgandim, tahlil qildim, o’zaro taqqosladim. Umumta’lim maktablarida tabiiy geografiyaning boshlang`ich kursida litosfera bobidagi ikkita mavzuga singdirilib o’quvchilarga tushuntiriladigan vulqonlar naqadar katta bilim manbai ekanligini tushundim Afrika materigidagi vulqonlar toʻgʻrisida umumiy maʼlumotlar yoritib berilgan. Faol hamda soʻngan vulqonlar koʻrsatib oʻtilgan. Afrikdagi faol va soʼngan vulqonlar qaysilar ekanligi, ularning yoshi, balandligi oxirgi faol otilishi qachon qayd etilganligi haqida maʼlumotlar berilgan.
Ushbu kurs ishining mavzusi juda qiziqarli va maʼlumotlarga boy. Uni kelajakda yanada chuqurroq oʻrganish mumkin. Bu kurs ishini yozish davomida juda qiziqarli maʼlumotlarga ega boʻlish mumkin. Afrikdagi barcha vulqonlarni oʻrganish, ular orasidan faol va soʻngan vulqonlar toʻgʻrisida alohida toʻxtalib oʻtish kurs ishini chuqurroq yoritib borilishiga sabab boʻldi. vulqon xaritada. Afrikada tog'lar juda koʻp. Ularning aksariyati sayyoramizdagi eng yosh tog 'belbog'i bo'lgan Afro-Osiyo kamari hududida joylashgan.
U taxminan 39 million yil oldin shakllangan. Shimoliy Afrikada bu kamar Sudan va Efiopiya orqali o'tadi, Afrika qit'asining sharqiy qismi bo'ylab cho'ziladi va janubiy qismida Janubiy Afrikaning oldidan tugaydi. Bu tog'lar litosfera plastinkasining yon tomonlarida emas, balki markazida paydo bo'lganligini bilish ham qiziq. Hozircha bu plita buzilmagan, biroq uning uzunligi 6000 km gacha, kengligi 80 dan 120 km gacha va chuqurligi 900 m gacha bo'lgan nosozlik allaqachon aniqlangan.Xaritaga qarasangiz, qit'aning sharqiy qismidagi yirik ko'llar zanjiri tufayli nuqsonni aniqlash mumkin. Buyuk Afrika yorig‘i, ya’ni Buyuk Rift vodiysi deb ham ataladi, nafaqat ko‘llar, balki baland tog‘lar, platolar, tekisliklar va tog‘larni ham o‘z ichiga oladi.Mintaqadagi seysmik jarayonlar tufayli, geologiya markazi xodimlarining fikricha, minginchi ming yilliklardan keyin yoriq (yoriq) kuchayishi tufayli Afrika qit'asining sharqiy qismi alohida orolga aylanishi mumkin. Bu kurs ishini yozganimdan soʻng Afrikdagi faol va soʻngan vulqonlar haqida koʻp qiziqarli maʼlumotlarga ega boʻldim. Bu oʻrganganlarim amaliyot yuritish jarayonimda ham ancha yordam berdi deb oʻylayman.
8-rasm
Afrikdagi faol vulqonlar