Agralogistika va biznes” fakulteti Zooinjineriya (turlari bo`yicha) 114-guruh talabasining
Download 183.93 Kb.
|
Atom nurlarining qishloq xo`jalik ekinlariga ta`sir efektlari
2-iisui. k ich ik ro q m iq d o rd a g i (1 — 10 krad) n u r bilan jinsiy
urchishini to 'x tatish . y a ’ni radiatsion sterilizatsiya qilish. Bu h o latd a zararli h a sh aro tla r birdaniga o'lib k e tm a y d i-y u . a m m o kelgusidagi ko 'p ayish tezda kamayadi. Bu usul uzoq m ud dat tala b qilsa, birinchi usu lg a nisbatan mahsulotlar sifatining saqlanishiga imkon yaratadi. 3-usul: bu h a m 2 - usulga yaqin. A m m o bu ho latda faqatgina ha sharotlarning erkagini biofabrikalarda ko'paytirilib nurlantiriladi, k eyin esa tabiiy sh a ro itd a q o ‘yib yuboriladi. Bu nurlantirilgan zararkunanda- kemiruvchilar nasi qoldirmaydi , natijada bu populatsiya o ‘lib ketadi.O ziq-o v q at m ahsulotlarini radiatsion sterilizatsiya yo'li bilan saqlash va qishloq xo'jaligi z a rarkunandalariga qarshi kurash yadro nurlarid a n foydalanis hnin g bos hqa bu sohada qo 'lla nayotgan usullariga nisbatan iqtisodiy jih a td a n afzalligi borm i, degan savol tug'ilishi tabiiydir. Radiobiologiya texnologiyasini ishlab chiqish odatdagi texnologiyaning iqtisodiy samaradorligi bilan taqqoslaniladi. Radioaktiv n u rla n ish n in g o 'sim lik da boMadigan biokim yoviy jarayonla r ig a , m o d d a a lm a s h in is h i va fo to sin te z g a ta 's irla rin i o'rg an ish natijasida j u d a m u h im m a ’lu m o tlar q o ‘lga kiritildi. Bu kabi ilmiy izlanish U kra in a d a ak ad em ik P.A. Vlasyuk rahbarligida olib borildi. U ru g‘larni ekishdan avval tarkibida fosfor-32, rux-65, kalsiy-45 va boshqa radioaktiv izotoplari bo'lgan tuzlarning eritmasi bilan ishlanganida ekin nin g tekis unib chiqishi va hosildorlikning ortishi aniqlandi.M asalan, qandlavlagining og'irligi radioaktiv n u rla r t a ’sirida 1,5—2 m arta ortdi. U rug'larni kichik dozalardagi radioaKtiv nurlar bilan nu rlan tirish natijasida b u g 'd o y n in g b o sh o q chiqarishining tezlashishi va beda hosildorligining ortishiga sabab b o'ldi. Lyutik — chiroyli o 'sim lik urug'lariga ekishdan avval radioaktiv rux tuzlari e ritm asi b ila n ishlov b erish e k in ildizining ka tta la sh ga nlig iga , o ‘sim likning yaxshi o 'sish ig a va ildizda azotli b a k te riy a lar b o r tuganaklarni yo'qo tishg a y o rd am berdi. O'sim lik kichik dozalardagi n u rla r bilan n u rlantirilganda tez rivojlanadi. M a sa la n , grechka nurlantirilsa, u n in g k o 'k massasi u n u m do rlig i ortadi. Bu j ih a td a n sabzavot ekinlari h a m e ’tib o rd a n tash q a rid a q o lg an em as. Olib b orilgan tek sh irish ishlari sh u n i k o ‘rsatdiki, p o m id o r ildizidan radioaktiv kobalt b ilan o z iq la n – tirilganda, hosildorlik ikki martaga yaqin ortadi va shu bilan pom idor ta rkibida shakar miq d o r i k o 'p a y a d i. E k is h d a n o l d in b o d r in g u ru g‘lari radioaktiv n u rla r bilan nurlantirilganda hosil 15—30%, sabzida esa 25—30% ortadi. Lekin radioaktiv n u rla rn in g t a ’siri faqat hosildorlikni oshirish va pishish m ud datini qisqartirish bilan cheklanib qolm aydi. O lim lar o 'tk az g a n tajribalar bu n u rla r t a ’sirida o ‘simlikning q urg ‘oqchilikka va sovuqqa chidamliligi h a m ortishini k o ‘rsatdi.Hozirgi z a m o n qishloq xo'jaligi fanida yangi soha radiatsion seleksiva fani vujudga keldi. O 'sim lik la r yuqori dozali nurlar bilan nurlantirilsa, u holda b u n d a y n u rlar xo'jalik u c h u n foydali yangi xossalari b o 'l g a n shakllarn i olish m u m k i n b o 'la d i. O 's im lik la r b u n d a y n u rla r bilan n u r la n tir ilg a n d a u lard a turli kasalliklarga chidam lilik h a m oshadi. Kichik dozadagi radiatsiyaning o'sim lik- largagina emas, balki hayvo n organizm iga h a m foyda yetkazishi m a ’lu m bo'ldi. Moskva viloyati ayrim xo'jaliklarida tov uq tu x u m i nurlan tirilg a n d a j o 'ja o c h ib chiq ish m u d d a ti te z las h g a n , xuddi shunday tajribalar professor P.A. Hakim ov, a k ad em ik A.M . Kuzin rahbarligida h a m olib borildi. Shuni h a m aytish kerakki, n u r t a ’sir ettirilganda tu x u m la rd a n c h iq q a n jo 'ja la r katta b o 'lg a n id a oddiy tovuqlarg a qaraganda o 'rtacha 12—17% k o ' p t u x u m q ila d i. Radioaktiv n u rla rdan qishloq xo'jaligining turli z ararkunandalariga qarshi kurashishda foydalanish n ih o y a td a katta istiqbollarga olib k e lm o q d a . O limlarnin g hisoblab chiqishlariga ko`r a , butun d u ny o da yiliga zarark un andalar yeb ketadigan m ahsulot 200 million kishilarning ovqatlanishlari u c h u n yetarlidir. H asharotlar va bakteriyalarning ko'pchiligi ju d a katta b o'lm agan dozalardagi radioaktiv nurlar t a ’sirida n obud bo'lishlari aniqlangan. A m m o ularni b u tu n la y y o ‘q o tis h uchun bu dozani anc h a g in a oshirish kerak b o ‘ladi. Faqat b a ’zi hollardagina to 'liq sterilizatsiya qilish kerak bo'ladi. Zararli m ik ro o rg an izm larn in g 80—90 foizining yo 'qotilishinin g o`zi ham , turli mahsulotlarning saqlanish m u d d atin i bir necha m arta oshiradi. Radioaktiv izotoplar yordam i bilan tajribalar o 'tkaz ish natijasida lavlagi, m akkajo'xori, g 'o 'z a kabi o'sim liklar soclima usulda berilgan o 'g 'itn i y o m o n o'zlashtirishi aniqlandi. Turli qishloq xo'jaligining ekinlari o ‘sim likning qaysi davrida fosforni m ak sim a l o 'z la s h - tirishini tekshirish ustida olib borilgan tajribalar yaxshi natijalar berdi. M asalan, fosforni g 'o 'z a , tam aki va qandlavlagi, sholi kabi o'sim liklar o 'sishining dastlabki davrlarida yaxshi o'zlashtiradi. Bu m a ’lum otlardan foydalanib U z o q Sharqdagi ekish stansiyalarida yerga beriladigan o'g 'itlarning u m u m iy miqdori kamaytirilgan holda h a r ge ktaridan o linadigan hosil 25 se n tn e rd a n oshmaydi. Download 183.93 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling