Agrobiznes va raqamli iqtisodiyot fakulteti

Manba: “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi yillik hisobot va statistik ma’lumotlari.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, oxirgi uch yilda xo’jalikning paxta maydonlari o’zgarmagan ya’ni 2017 yildagi 30,5 gektardan 2019 yilgi 31,3 gektarga kamayganligi kuzatilyapti. Tadqiqot davri mobaynida paxta yetishtirish harajatlari 308,9 foizga, shu jumladan, ish haqi harajatlari 310 foizga ko’paygan bo’lsa, yalpi mahsulot 327,5 ga o’sgan. Shu bilan birgalikda, 1 tsentner paxtani sotish bahosining o’sishi (289,1 foiz) ni 1 tsentner paxta tannarxining o’sishi (272,8 foiz) ga nisbatan tezroq bo’lganlagan ko’rish mumkin. Paxta maydonlarining kamayishiga qaramay mahsulot yetishtirishdan olingan foydani 514,5 foizgacha yoki 5,1 martadan ziyod ko’payishiga olib kelgan.
Kuzatilayotgan davrda fermerning paxta yetishtirishdan olgan foydasi 514,5 foizgacha yoki 5,1 martadan ziyod ko’payishi sodir bo’lgan. Ammo, ma’lum ma’noda “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi a’zolarining moddiy manfaatdorligini yaxshilanishiga ko’maklashishini ta’kidlasak mubolag’a bo’lmaydi.
Oxirgi uch yillikda yuqoridagilar natijasida iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlaridan bo’lgan 1 gektar ekin maydoni va 1 xodim hisobiga olingan yalpi mahsulot, fermer daromadi, ish haqini ham ortganligini ko’rish mumkin. Jumladan, 1 gektar paxta maydoni hisobiga to’g’ri kelgan yalpi mahsulot 319,1 foizga ortgan bo’lsa, foyda 501,3 foizga ko’paygan, 1 xodim hisobiga to’g’ri kelgan yalpi mahsulot 327,5 foizga, ish haqi 310 foizga ortgan.
Xo’jalikda paxta yetishtirishning iqtisodiy samaradorligi 2017-2019 yillar mobaynida ma’lum darajada yaxshilangan deyish mumkin. Buni biz samaradorlikning yakunlovchi iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichi bo’lgan rentabellik darajasidan ham yaqqol ko’rishimiz mumkin. Xo’jalikning paxta yetishtirishdagi rentabellik darajasi 9,9 foizdan 16,5 foizga yoki +6,6 foizga ko’tarilgan. O’sish yaxshi, lekin, xo’jalikda paxta yetishtirish rentabelligini optimal daraja 35-40 foizga yetkazish kerak.
“Chimyon avangardi” fermer xo’jaligining so’nggi uch yillikda paxta yetishtirishga sarflagan harajatlaridagi tarkibiy o’zgarishlarni 7–jadval ma’lumotlari orqali aniqlash mumkin. Jadval ma’lumotlari asosida harajatlardagi tarkibiy o’zgarishlarni yanada yaxshilash hisobiga balki, paxta yetishtirish iqtisodiy samaradorligini oshirish mumkin bo’lar.
4–jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, xo’jalikda paxta yetishtirishga sarflangan moddiy xarajatlarning ulushi 2017 yildagi 52,6 foizdan 2019 yilgi 53,7 foizga yoki +1,1 darajaga ortganiga mos holda urug’lik, o’g’itlar, ko’rsatilgan ish va xizmatlarning hissasini xam ortganini ko’rishimiz mumkin. Harajatlarning bu turlari paxta xosildorligiga bevosita ta’sir etishligini xisobga olsak, ushbu xolatni ijobiy deb baxolash qiyin. Moddiy harajatlar orasida YoMM va boshqa moddiy harajatlar