Agrobiznes va raqamli iqtisodiyot fakulteti

4-jadval
Qo’rgontepa tumanidagi “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligida paxta
etishtirish harajatlari va ularning tarkibi

№	Harajatlar turi	2017 yil		2018 yil		2019 yil
		m.so’m	%	m.so’m	%	m.so’m	%
1	Moddiy harajatlar	65308	56,6	108917	57,7	207097	58,1
	a) urug’lik	10731	9,3	18121	9,6	28872	8,1
	b)o’g’itlar	14308	12,4	25672	13,6	36001	10,1
	v) Yo.M.M	15808	13,7	27748	14,7	50259	14,1
	g) ish va hizmatlar	13154	11,4	20009	10,6	54180	15,2
	d) boshqa moddiy harajatlar	11308	9,8	17366	9,2	37784	10,6
2	Mehnat haqi harajatlari	34616	30	54930	29,1	103727	29,1
3	Ijtimoiy ajratmalar	7154	6,2	11703	6,2	22100	6,2
4	Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar eskirishi	6692	5,8	10948	5,8	20674	5,8
5	Boshqa harajatlar	1615	1,4	2265	1,2	2852	0,8
Jami harajatlar		115385	100	188763	100	356450	100

Manba: “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi yillik hisobot va statistik ma’lumotlari.
ulushining kamayishi kuzatilyapti. Umuman olganda, xo’jalikda yaqin kelajakda moddiy harajatlarning ulushini yanada oshirish zarur. Chunki, ushbu harajatlar paxta yetishtirish va uning miqdorini oshirishda o’ta muhim ahamiyatga ega.
“Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi a’zolari va shartnoma asosida ishlovchi xodimlarning mehnat haqi harajatlarining ulushi tadqiqot davrida 31,0 foizdan 29,4 foizga kamaygan. Paxta yetishtirishga bevosita aloqasi bo’lmagan boshqa harajatlar ulushini yildan yilga kamaytirib borishga erishish lozim. Bu borada xo’jalikdagi holat qoniqarli. Ya’ni boshqa harajatlar ulushi o’rganilayotgan vaqt mobaynida 2,4 foizdan 3,8 foizga ortgan. Lekin, ushbu harajatlar ulushining qisqarishiga harakatlarni amalga oshirish talab etiladi.
Paxta yetishtirish iqtisodiy samaradorligini o’rganishda tayyorlanayotgan paxta xom-ashyosining sifatini yaxshilash holatini quyidagi 5-jadvalda “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligini 2017-2019 yillarda davlatga sotgan jami paxtasining navlar buyicha taksimlanishini ko’rib chiqamiz.
5-jadval
Qo’rgontepa tumanidagi “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligini
sotilgan jami paxtani navlar bo’yicha taqsimlanishi

Sanoat navi	Sinfi	2017 yil		2018 yil		2019 yil
		miqdori, ts	%	miqdori, ts	%	miqdori, ts	%
1	1	811,2	74,5	842,7	78,3	1053,2	85,4
	2
	3
	Jami	811,2	74,5	842,7	78,3	1053,2	85,4
2	1	78,4	7,2	131,3	12,2	125,8	10,2
	2
	3
	Jami	78,4	7,2	131,3	12,2	125,8	10,2
3	1	53,4	4,9	72,1	6,7	54,3	4,4
	2
	3
	Jami	53,4	4,9	72,1	6,7	54,3	4,4
4	1
	2
	3
	Jami
5	1	145,9	13,4	30,1	2,8
	Jami	145,9	13,4	30,1	2,8
Hammasi		1088,9	100	1076,3	100	1233,2	100

Manba: “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi yillik hisobot va statistik ma’lumotlari.
Jadval ma’lumotlariga ko’ra, oxirgi 3 yilda paxta xom- ashyosini tayyorlash sifati yaxshilanib bormoqda. Jumladan, 2017 yili jami yetishtirilgan 963,0 tsentner paxta xom-ashyosining 74,5 foizi birinchi sanoat navining birinchi sinfiga, 7,2 foizi birinchi sanoat navining ikkinchi sinfiga, 4,9 foizi birinchi sanoat navining uchinchi sinfiga, 7,4 foizi ikkinchi sanoat navining birinchi sinfiga sotilgan bo’lsa, qolgan 6 foizi ikkinchi sanoat navining ikkinchi sinfiga sotilgan.
2019 yilda yetishtirilgan jami 885,0 tsentner paxta xom-ashyosining 85,4 foizi birinchi sanoat navining birinchi sinfiga, 10,2 foizi birinchi sanoat navining ikkinchi sinfiga, 4,4 foizi birinchi sanoat navining uchinchi sinfga, 7 foizi ikkinchi sanoat navining birinchi sinfiga sotilgan bo’lsa, qolgan 4 foizi ikkinchi sanoat navining ikkinchi sinfiga sotilgan.
Bularning barchasi ushbu xo’jalikda yetishtirilayotgan paxta xom-ashyosi sifatidagi ijobiy o’zgarishlarni ifodalaydi. Biroq, bu yetarli emas. Xo’jalikda yetishtirilayotgan paxta xom-ashyosini 100 foiz birinchi sanoat navlariga sotilishiga erishish zarur. Chunki, paxta xom-ashyosining sifatini yaxshilash paxtaning o’rtacha davlat xarid bahosini ya’ni pul daromadini oshishini ta’minlaydi. Bu esa, o’z navbatida iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlarini yaxshilanishiga olib keladi.
Qo’rgontepa tumanidagi “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligini paxta yetishtirish iqtisodiy samaradorligining mavjud holatiga yanada to’liqroq baho berish maqsadida Qo’rgontepa tumani bo’yicha paxta yetishtirayotgan fermer xo’jaliklarining o’rtacha iqtisodiy ko’rsatkichlar bilan xo’jalikdagi iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’zaro taqqoslaymiz. Bu xo’jalikni tumandagi fermer xo’jaliklari orasida so’nggi yilda paxta yetishtirish bo’yicha egallagan maqeini ifodalab beradi. Ana shu maqsadda quyidagi 6-jadval ma’lumotlarini keltiramiz.
6-jadvalda Qo’rgontepa tumanidagi “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligini Qo’rgontepa tumani bilan 2017 yilgi paxta yetishtirishning solishtirma iqtisodiy ko’rsatkichlari aks ettirilgan. Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligida paxta yetishtirishning iqtisodiy samaradorligi tumanga nisbatan ustun darajada yuqoridir.


6-jadval
Qo’rgontepa tumanidagi “Chimyon avangardi” fermer xo’jaligini Qo’rgontepa tumani bilan paxta yetishtirishning solishtirma iqtisodiy ko’rsatkichlari
(2019 yil)

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	“Chimyon avangardi” fermer xo’jaligi bo’yicha	Qo’rgontepa tumanidagi fermer xo’jaliklari bo’yicha o’rtacha	Farqi, %
1	Ekin maydoni	ga	31,3	7988	x
2	Hosildorlik	ts/ga	39,4	27,1	145,4
3	Yalpi hosil	ts	1233,2	216390	x
4	Ishlab chiqarish harajatlari	m.so’m	356450	69390000	x
5	1 tsentner paxtani tannarxi	so’m	289040	320670	90,1
6	1 tsentner paxtani sotish bahosi	so’m	336780	330300	101,9
7	Yalpi mahsulot	m.so’m	415324	71474000	x
8	Foyda	m.so’m	58874	2085000	x
9	1 gektar hisobiga: a) yalpi mahsulot	m.so’m	13269,1	8947,7	148,3
	b) foyda	m.so’m	1880,9	261,0	720,6
10	Rentabellik	%	16,5	3,0	+13,5