Agrokimyo kirish

Go’ngning kimyoviy tarkibi (% hisobida)
(10.1.1-jadval)

Go’ngning tarkibiy qismi	Qora- mol	Cho’chqa	Qo’y, echki	Ot	Aralash go’ng	Torfli to’shamadagi go’ng
						qoramol	Ot
Suv	77,3	72,3	64,6	71,3	75	77,5	67
Organik moddalar	20,3	25	31,8	25,4	21	-	-
Umumiy azot	0,45	0,45	0,85	0,58	0,5	0,6	0,8
Ammoniyli azot	0,14	0,2	-	0,19	0,15	0,18	0,28
Fosfor (P2O5)	0,23	0,19	0,23	0,28	0,25	0,22	0,25
Kaliy (K2O)	0,5	0,6	0,67	0,63	0,6	0,48	0,53

378. 
     Hayvonlarning qattiq va suyuq holatdagi ajratmalarining tarkibi turlicha bo’ladi. Hayvonlarga beriladigan yem-xashagidan go’ng tarkibiga o’rtacha 40% organik modda, 80% fosfor, 50% azot va 95% gacha kaliy o’tadi. Lekin hayvonning yoshiga va ovqatining xilma-xilligiga qarab go’ngga o’tadigan moddalarning ma’lum miqdori o’zgarib turadi. Hayvonlarga yuqori konsentrlangan yem-xashak berilsa, ularda oqsil moddasi shunchalik ko’p bo’ladi. Natijada go’ngning tarkibida azot va fosfor ko’p to’planadi.
     

Bir kecha-kunduzda har bir hayvondan olinadigan qattiq va suyuq ajratmaning miqdori va sifati
(10.1.2-jadval)

Hayvonlar turi	Bir kecha-kunduzdagi ajratma		Qattiq va suyuq ajratmalar nisbati (kg)
	Qattiq ajratma, (kg)	Suyuq ajratma, (l)
Qoramol	20-30	10-15		2,0
Ot	15-20	4-6		3,5
Qo’y-echki	1.5-2,5	0,6 -1,0		2,5
Cho’chqa	1,2-2,2	2,5 -4,5		0,5

379. 
     Bir kecha-kunduzda har bir qoramol va ot tagiga 3 kg, qo’y hamda echkilarga 0,5— 1 kg, cho’chqaga 1—3 kg to’shama solish kerak bo’ladi. Respublikamiz viloyatlarida to’shama sifatiga somon, poxol, qipiq, g’o’zapoya, daraxt barglari, kesilgan qamish va boshqa o’simlik qoldiqlarini ishlatish munikin. To’shama hayvonlarning suyuq chiqindisini shimib olib, ammoniy azotini saqlab qolishga imkon yaratadi.
     
380. 
     Mol tagiga sepilgan to’shama go’ngning fizik, fizik-kimyoviy va biologik xossalarini yaxshilaydi. Uni hamma molxonalarda ishlatish niaqsadga muvofiq bo’ladi. To’shama uchun asosan somon va to’rf ko’proq ishlatilsa, ulardan sifatli go’ng olish mumkin bo’ladi.
     

10.2. SOMONNI O’G’IT SIFATIDA ISHLATILISHI

381. 
     To’shama qo’llaganda, go’ng eng yuqori sifatli bo’ladi. Somon yoki torf kamchil bo’lgan hollarda yog’och qipig’i ishlatiladi. Lekin bu holda go’ng yomon sifatli bo’ladi, azotning miqdori kam va uning tarkibida sekin parchalanadigan klechatka va ligninning miqdori ko’p bo’ladi. Bunday go’ngni qishloq xo’jaligi ekinini ekishdan ancha oldin solish lozim bo’ladi; u uzoq vaqt davomida kompostlangandan keyin solinsa, yanada yaxshi bo’ladi. Somonni 10—15 sm uzunlikda qilib maydalanganini solish ma’qulroq. Maydalangan somon butun somonga nisbatan ancha ko’p miqdorda siydik va ammiakli azotni yutadi, go’ngni tashishni, uni taxlash va tuproqqa solishni ancha yengillashtiradi.
     
382. 
     Somondan o’g’it sifatida samarali foydalanish uchun uni azot, fosfor yoki suyuq go’ng bilan aralashtirib, kuzda haydab tashlash kerak bo’ladi. Somonga aralashtiriladigan azotning miqdori gektariga 40—50 kg yoki uning massasining og’irligiga nisbatan 0,5— 1,3% ni tashkil qilishi kerak. O’g’it solingandan keyin, chizel qilinadi yoki 5—7 sm chuqurlikda ko’mib, 2—3 haftadan keyin, ya’ni somon parchalana boshlangandan keyin haydab tashlanadi. Somonni kuzda haydab tashlashning foydali tomonlari shundan iboratki, chirishi natijasida tarkibidan ajralib chiqadigan o’simliklar uchun zararli bo’lgan fenol birikmalari tuproq tarkibidan yuvilib ketadi. Ilmiy tadqiqot institutlarining ma’lumotlariga qaraganda, texnik va boshqa ekinlarga gektariga aralashtirilgan somondan 5—10 t ishlatilsa, uning samaradorligi oddiy go’ngnikidan qolishmas ekan. Somonni dukkakli o’simliklar ekiladigan tuproqlarda haydab tashlash maqsadga muvofiq bo’ladi.