Agrokimyo va agrotuproqshunoslik” yo‘nalishi talabasi Raxmonova Hulkar “Tuproqshunoslik” fanidan

2.1 ADABIYOTLAR SHARHI
1.1 Voha tuproqlarining xaritalari
Sug‘orishning asrlar davomida davom ettirilishi natijasida yerlarga suv bilan juda katta miqdorda agroirrigatsiya keltirilmalari olib kelinadi. Bularning tarkibida erigan va qattiq holatdagi oziq moddalari ham bor. Ular asrlar davomida yig‘ilib boradi va 2-3 m gacha agroirrigatsiya qatlami hosil qiladi. Bu hoi tabiiy tuproq hosil bo‘lish jarayonidan tubdan farq qiladi. Sug'onshlar natijasida tabiiy tuproqning o‘zgarishi bo‘yicha adabiyotlar tahlili A.Maxsudov (1979) tomonidan yaxshi yoritilgan va u quyidagi xulosalami keltiradi: 1. Sug'orishlar natijasida tabiiy tuproqlar ba’zi o'zganshlarguchraydi va yangi tuproqlarni keltirib chiqaradi: bo‘z-voha, botqoqvoha, o‘tloqi-voha va boshqalar. 2. O'zlashtirishning dastlabki-yillarida organik moddalaming zaxirasi kamayadi, ammo uzoq vaqt sug'orish va yuqori miqdorda o‘g‘itlarni q o'Hash natijasida tuproqlarning chirindi, azot va fosforga boyish jarayoni kechadi. 3. Sho'rlangan yerlarni o‘zlashtirishda agrotexnik, meliorativ va boshqa usullarni to'g'ri qoilash suvda eruvchan tuzlaming miqdorini kamaytiradi, bunda avval harakatchan boigan xlorli, so'ngra kam harakatchan bo'lgan sulfatlaming kamayishi kuzatiladi. 4. Sug'orish davrining ortishi bilan singdirish sig'imida ishqoriy yer asoslarining miqdori ortadi. Bunda ko'proq singdrilgan magniyning miqdori nisbatan ortganligi kuzatiladi. R. Qo'ziyev (1990) inson faoliyati natijasida tuproqlarning o'zgarishi haqida quyidagicha xulosa qiladi: 1. Agroirrigatsion keltirilmalar hisobiga yangi unumdorlik imkoniyatiga ega qatlam hosil bo'ladi. Bu qatlamning qalinligi sug'orish vaqti va qaysi daryo suvi bilan sug'orilayotganligiga bog'liq. 2. Tabiiy o'simliklaining madaniy o'simliklarga almashtirilishi tuproqlar biotasining keskin o'zgarishiga sabab bo'ladi. 3. O'rta Osiyo vohalaridagi ko'p tuproqlar asrlar davomida o‘z unumdorligini yo'qotmagan. Lekin oxirigacha o'ylanmay o'tkazilgan tadbirlar sug'oriladigan tuproqlarning hosil bo'lishi ,va rivojlanish jarayoniga salbiy ta’sir ko'rsatishi mumkin. Insonning tuproqqa ta’siri ikki xil ongli va ongsiz ravishda sodir bo'lar ekan. Agar inson tuproqni bilib, unga ongli ta’sir etsa, u vaqtda tuproq yaxshilanadi, unumdorligi ortadi. Odamning roli ko‘rko'rona va ongsiz bo'lgan taqdirda unumdor yaxshi tuproqlar yomonlashadi va qishloq xo'jaligiga yaroqsiz bo'lib qoladi.