Agrologistika va biznes” fakulteti «agroiqtisodiyot va turizm» kafedrasi

1-jadval Axborotoqimlariningtasnifi





AxborotoqimlariningtasnifiTasniflashxususiyati IP turiGiyohvandmoddalargamunosabatvauningaloqalariIchki, tashqi, gorizontal, vertikal, kirish, chiqishAxborottashuvchilarturiQog'ozda, magnittashuvchida, optik, raqamli, elektronFoydalanishchastotasiMuntazam, davriy, operatsionAxborotningmaqsadiDirektiv (boshqaruvchi), me'yoriyma'lumotnoma, buxgalteriyavatahliliy, yordamchiOchiqlikdarajasiOchiq, yopiq, yashirinMa'lumotuzatishusuliKuryer, pochta, telefon, telegraf, teletayporqali, elektronpochtaorqali, faks, telekommunikatsiyatarmoqlariorqaliAxborotalmashishrejimi "On-layn", "off-line" MP ganisbatandirektivlik MP dan oldingayo'nalishda, MP dan teskariyo'nalishda MP bilansinxronizatsiyaEtakchi, birvaqtningo'zida, keyingiAxborottizimi. MikrodarajadagiaxborottizimlariningturlariAxborottizimi – buo'zarobog'liqkompyutertexnikasivadasturiyta'minotiningmajmuibo'lib, ma'lumbirtarzdatashkiletilganbo'lib, ma'lumfunktsionalvazifalarnihalqilishgaimkonberadi, masalan, logistika - MTniboshqarishvazifalari. Ko'pincha, IS ikkitakichiktizimgabo'linadi: funktsionalvaqo'llab-quvvatlovchi. Funktsionalkichiktizimumumiymaqsadgamuvofiqguruhlangan, echilishikerakbo'lganvazifalarto'plamidaniborat. Yordamchitizim, quyidagielementlarnio'zichigaoladi: texnikdasturiyta'minot, ya'niaxborotoqimlariniqaytaishlashvauzatishnita'minlaydigantexnikvositalarto'plami; axborotdasturiyta'minot, shujumladanturlixilma'lumotnomalar, tasniflagichlar, kodifikatorlar, ma'lumotlarnirasmiylashtirilgantavsiflashvositalari; dasturiyta'minot ,ya'nifunktsionalmuammolarnihalqilishusullarito'plami. Mikrodarajada IP-ningquyidagiuchturiajratiladi: 1) Rejalashtirilgan IS uzoqmuddatliqarorlarniqabulqilishuchunboshqaruvningma'muriydarajasidayaratiladi: logistikazanjiriningbo'g'inlariniyaratishvaoptimallashtirish; ishlabchiqarishnirejalashtirish; inventarizatsiyaniumumiyboshqarish; zaxiralarniboshqarishvaboshqalar. 2) DispozitivyokidispetcherlikISlariomboryokido'konma'muriyatidarajasidadorivositalarininguzluksizishlashinita'minlash, o'rtavauzoqmuddatliistiqbolgaqarorqabulqilishuchunyaratiladi: omborichidagiyokio'simlikichidagitransportniboshqarish; buyurtmalaruchuntovarlarnitanlashvaularnito'ldirish; yuborilgantovarlarnihisobgaolish; inventarizatsiyanibatafsilboshqarish. 3) Ijroetuvchi IS real vaqtrejimidakundalikishlarnibajarishuchunma'muriyyokitezkorboshqarishdarajasidayaratilgan: MPniboshqarish; ishlabchiqarishxizmatlarinitezkorboshqarish; harakatniboshqarishvaboshqalar. RejalashtirilganaxborottizimlaridaLANni MT agregatibilanbog'laydiganvazifalarhalqilinadi. Shu bilanbirga, sotish-ishlabchiqarish-ta'minotzanjiridauchidan-oxirigacharejalashtirishamalgaoshiriladi, buesakorxonaningmoddiy-texnikta'minotitizimigazarurtalablarchiqarilishibilanbozortalablariasosidaishlabchiqarishnisamaralitashkiletishtiziminiyaratishgaimkonberadi. Shu tarzdarejalashtirishtizimlarilogistiktizimnitashqimuhitga, yig'mamateriallaroqimiga "bog'laydi". Dispozitivvaijroetuvchitizimlarrejalashtirilganrejalarnibatafsilbayonqiladivaularningbajarilishinialohidaishlabchiqarishmaydonlarida, omborlarda, shuningdekma'lumishjoylaridata'minlaydi. AxborottizimlariningvertikalvagorizontalintegratsiyasiLogistikakontseptsiyasigamuvofiq, turliguruhlargamansubbo'lganaxborottizimlari yagona ISgabirlashtirilgan. Vertikalvagorizontalintegratsiyaniajrating. Vertikalintegratsiyarejalashtirilgan, dispozitivvaijroetuvchitizimlaro'rtasidagibog'liqlikvertikalaxborotoqimlariorqaliko'ribchiqiladi. Landshaftintegratsiyadispozitivvaijroetuvchitizimlardagialohidavazifalarto'plamio'rtasidagibog'liqlikgorizontalaxborotoqimlariorqaliko'ribchiqiladi. AvtomatlashtirilganaxborottizimlariAxborotlogistikasiyaratadiavtomatlashtirilganaxborottizimlari
Ularningvazifalarigaquyidagilarkiradi: · Logistikatiziminiboshqarishorganlarinibuyurtmaharakatito'g'risidaishonchlima'lumotlarbilandoimiyta'minlash. · Korxonaishchilarinidoimiyravishda real vaqtrejimidamahsulotlarharakatito'g'risidaetarlima'lumotbilanta'minlash. · Korxonanioperativboshqarish. · Investitsiyalardanfoydalanishto'g'risidavizualma'lumotbilanmenejmentnita'minlash. · Xarajatlarto'g'risidama'lumotberish. · Tangliklarnianiqlashdayordambering. · Qabulqilinganbuyurtmalarnibajarishvaqtinibaholashqobiliyatinita'minlash. · Logistikajarayonlarinioptimallashtirishorqalikorxonadaromadliishinita'minlash. Logistikadashtrix-kodniavtomatikidentifikatsiyalashtexnologiyasidanfoydalanishTa'minotzanjirining har birbo'g'inidanko'plabtovarbirliklario'tadi. Shu bilanbirga, har birhavolaichidatovarlarqayta-qaytasaqlashvaqaytaishlashjoylarigako'chiriladi. "Tovarlarharakatiningbutuntizimidoimiyravishdapulsatsiyalanuvchidiskretoqimlardir, ularningtezligi ham ishlabchiqarishsalohiyatiga (quvvatiga), ta'minotritmiga, mavjudzaxiralarhajmiga, hamdasotishvaiste'molqilishtezligigabog'liqdir." Ushbudinamiklogistiktizimnisamaraliboshqarishuchun har qandayvaqtdakiruvchivachiquvchimateriallaroqimlari, shuningdekuningichidaaylanibyuradiganmoddiyoqimlarto'g'risidabatafsilassortimentdagima'lumotlargaegabo'lishzarur. Xorijiyvamahalliytajribalarshuniko'rsatadiki, ushbumuammomoddiyoqimbilanlogistikaoperatsiyalariniamalgaoshirishdamikroprotsessortexnologiyalaridanfoydalanganholda, individual yuk birliginianiqlashga (tanishga) qodir. Biz turlixilshtrix-kodlarniskanerlash (o'qish) qobiliyatigaegauskunalarhaqidagapiramiz. Ushbuuskunalogistikaoperatsiyasito'g'risidama'lumotniuningbajarilishvaqtivajoyida - sanoatkorxonalariomborlarida, ulgurjibazalarda, do'konlarda, transportdaolishimkoniniberadi. Qabulqilinganma'lumotlar real vaqtrejimidaqaytaishlanadi, buesaboshqaruvtiziminingunga optimal vaqtichidajavobberishigaimkonberadi. Axborotniavtomatikyig'ish har biriningo'zigaxostexnologikafzalliklarigaegabo'lgan har xilshtrix-kodlardanfoydalanishgaasoslangan. Masalan, to'rtburchaklarkonturlikod - ITF-14 kodiboshqakodlargaqaragandaanchaosonbosilgan, buesaunigofrirovkaqilinganpaketlardaishlatishgaimkonberadi. Yuklarnikodlashuchunishlatiladi. Cheklanganyuzadakattamiqdordagima'lumotnikodlashuchun 5 ta interleakodining 2 dan foydalanilishimumkin. " Logistikada, boshqakodlardantashqari, 128 kodidanfoydalanishmumkin.Bukodyordamidaqo'shimchama'lumot, partiyaningraqami, ishlabchiqarilgansanasi, amalgaoshirilishsanasivaboshqalarnikodlashmumkin. Muomalada EAN kodikengqo'llanilaboshlandi, uniko'pinchaiste'moltovarlaridatopishmumkin. Logistikjarayonlarda EAN kodidanfoydalanishtexnologiyasihaqidabatafsilto'xtalamiz. Logistikadashtrix-kodlarniavtomatikidentifikatsiyalashtexnologiyasidanfoydalanishlogistikajarayoniningbarchabosqichlarida material oqimlariniboshqarishnisezilarlidarajadayaxshilashimumkin. Uningasosiyafzalliklarinita'kidlaylik. Ishlabchiqarishda : Har biruchastkadamahsulotlarvauningtarkibiyqismlariharakatini, shuningdekumumankorxonadamoddiy-texnikata'minotijarayoniningholatinihisobgaolishvanazoratqilishning yagona tiziminiyaratish; Yordamchixodimlarsoninikamaytirishvahisobothujjatlari, xatolarnibartarafetish. Omborda :Hozirgachamateriallarnihisobgaolishvanazoratqilishniavtomatlashtirish; Tovar-moddiyzaxiralarniinventarizatsiyaqilishjarayoniniavtomatlashtirish; Moddiyvaaxborotoqimibilanlogistikaoperatsiyalarivaqtiniqisqartirish. Savdoda :Materiallaroqiminihisobgaolishning yagona tiziminiyaratish; Tovarlarnibuyurtmaqilishvainventarizatsiyasiniavtomatlashtirish: Mijozlargaxizmatko'rsatishmuddatiqisqartirildi.
Xulosa "Axborotlogistikasi" mavzusinio'rganishbizgaimkonberdi 1) uningasosiytushunchalari, vazifalarivafunktsiyalariniajratibko'rsatish; 2) uningasosiybo'limlarini - axborotoqimi, axborottizimi, axborottexnologiyalariniko'ribchiqish; 3) logistikaaxborottizimidanfoydalanishiyerarxiyasivauningfunktsiyalaribilantanishish. Axborottiziminiyaratishmaqsadlari : 1) logistikatiziminingomonqolishivafunksionalliginita'minlash; 2) harakatlanishnita'minlashva material oqiminingo'zvaqtidaqabulqilinishi; 3) ma'lumotolishvaundanfoydalanishdaxatovanoaniqliklarnibartarafetish; 4) logistikatiziminingfunktsiyalarinibozortalablarigamuvofiqkengaytirish; 5) logistikatiziminingtashqivaichkimuhitibilanaxborotaloqalarinita'minlash. Axborottiziminibarpoetishningasosiytamoyillari : 1) ierarxiya (vazifalarningsubordinatsiyasivama'lumotlarmanbalaridanfoydalanish); 2) ma'lumotlarnibirlashtirish (turlidarajadagiso'rovlarnihisobgaolish); ... 3) ortiqcha (nafaqathozirgi, balkikelajakdagivazifalarni ham hisobgaolganholdaqurish); 4) maxfiylik; 5) o'zgaruvchanso'rovlargamoslashuvchanlik; 6) izchillikvaaxborotbirligi (nomuvofiqharakatlarvanoto'g'rima'lumotlarningxulosasiniistisnoqiladiganko'rsatkichlartiziminiishlabchiqishbilanbelgilanadi); 7) tizimningochiqligi (ma'lumotlarnito'ldirishuchun). Axborottizimlariyordamidahalqilinganasosiyvazifalar : 1) haqiqiyma'lumotlarnito'plash, ishlabchiqarishvaiste'molnidastlabkitahlilqilish; 2) ishlabchiqarishdinamikasinitahlilqilish; 3) ma'lumturdagikorxonalargama'lumturdagimahsulotlargabo'lgantalabnitahlilqilish; 4) mahsulotlarnima'lumiste'molchinuqtainazaridanfunktsionaltahlilqilish; 5) narxgaqarabma'lumbiriste'molchilarguruhiuchunma'lumturdagimahsulotgabo'lgantalabningegiluvchanliginitahlilqilish; 6) ushbuturdagikorxonalarniboshqaturdagimahsulotlarbilanta'minlashimkoniyatlarinitahlilqilish; 7) yangisavdobozorlarinitahlilqilish; 8) korxonafaoliyatinitahlilqilishvaprognozqilish; 9) sotishvaishlabchiqarishdagitexnologiksakrashlarnitahlilqilish; 10) korxonaning optimal nomenklatura ishlabchiqarishdasturinishakllantirishningumumiyvazifasi; 11) texnologik, marketing vaxomashyoishlabchiqarish

__________________________________________________________________

10] https://fortagame.ru/uz/setevoe-oborudovanie/informacionnaya-logistika-i-ee-sistema-informacionnaya.html © fortagame.ru |
Yetkazibberuvchimahsulotlarinisifatinita’minlash
Logistikboshqaruvta’minotiningan’anaviyusullaridan “aniqvaqtda” Just in time (JIT) nominiolgantamoyilbo‘yichata’minlashgao‘tishgaimkonberadi. An’anaviyta’minlashdaishlabchiqrish-sotishtiziminingkirishidayetkazibberuvchilardanoqimko‘proqyokikamroquzoqmuddatlishartnomalarvayetkazibberishgaoldindanbuyurtmalargamuvofiqshakllantiriladi, ishlabchiqaruvchitomonidanuniiste’molqilishesako‘proqyokikamroqqisqamuddatli, ammo so‘zsizqanoatlantirishni talab qiluvchiishlabchiqarishtalablaribilanbelgilanadi. Bir tomondanxomashyomateriallarvabutlovchilarning har xilvaqtdaligiva har xilintensivligivaboshqatomondanularningiste’molqilishdanavlarivahajmibo‘yichaanchakattabo‘lganzaxiralarnitashkilqilinishi talab qilinadi. Bundayzaxiralar, ishlabchiqarishningbirmaromdaliginita’minlaganholdauningiqtisodiysamaradorliginianchapasaytiradi. Ayniqsa, bubozoriqtisodiyotidanamoyonbo‘ladi, ammo rejagaasoslanganiqtisodiyotsharoitlaridavayakkahukumronliksharoitlarida ham kattaahamiyatgaega. Logistikboshqaruvtamoyillariniko‘magixomashyomateriallarvabutlovchilarniyetkazibberuvchilartomonidanyetkazibberilishivaularniiste’molqilinishiniko‘proqdarajadamoslashishigaimkonberadi. Yetkazibberuvchilarbilanumumiymasalalarnihalqiluvchikishilarkabimunosabatlarnio‘rnatilishihamdaaxborotalmashinuviniuningoperativligivaqamrabolishkengliginikeskinoshiruvchikompyuterlashtirish JIT tamoyiligao‘tishimkoniyatigaolibkeladi. JIT tamoyilimohiyatibo‘yichashundaniboratki, huquqiyvujudgakelganehtiyojlargako‘rakeraklixomashyomateriallarvabutlovchilarnikeraklivaqtdakeraklisifatdavakeraklimiqdordakeraklimuddatgayetkazibberishdaniboratdir. Bu ishlabchiqarishmaromiko‘rsatkichlarinipasaytirmasdankirishvaoraliqzaxiralarinikamaytirishuningiqtisodiysamaradorliginioshirishvabozorehtiyojigaomillikbilanjavobqaytarishgaimkonberadi. Keyingisimijozlardoirasikengaytirishvao‘ziningbozordagio‘rninimustahkamlashgaimkonberadi. Bu ba’zidaishlabchiqarishxarajatlarinipasaytirishgaqaragandamuhimroqdir, chunkishaxsiynarx-navovatexniksiyosatnio‘tkazishgaimkonberadi.
T a’minotnian’anaviytashkilqilishva JIT tamoyilibo‘yichata’minotningsxemalarivachizmalardaberilgan.
1-chizma. Kirishoqimlarinitashkilqilishningananaviytuzilishi

1, 2, ...N – ishlabchiqarishiste’molchilari
2-chizma. JIT tamoyilbo‘yichakirishoqimlarinitashkilqilishningtuzilishi

Bevositayetkazibberuvchilargaetibboradiganto‘g‘riyokiiste’molchilaryoishlabchiqaruvchilardanto‘g‘ridan-to‘g‘riyokivositachilarorqaliyokiaralashtartibdakelibtushishmumkin. Iqtisodiyotdataqsimotostida u yokibumahsulotlargamulkchilikhuquqinitaqsimlanishitushuniladi. Yetkazibberishdataqsimotoyidamahsulotlarniyetkazibberishvaularniiste’molchilarixtiyorigatopshirshdaniboratmoddiyjarayontushuniladi. Yetkazibberishtamoyillarbo‘yichaqurilganishlabchiqarishtiziminingchiqishidagimoddiyoqimlarnitashkilqilisho‘tkazishva 89 sotishningan’anaviyjarayonlaridanquyidagimunosabatlardafarqlanadi. Yetkazibberishsifatlaridachiquvchimoddiyoqimlarreklamasotishfaoliyatiningnatijalaribo‘yichaemas, balki har tomonlama marketing tadqiqotlarinio‘tkazishgamuvofiqshakllanadi: - o‘znavbatidataqsimlashnatijalaribilantasnifialoqabilanbelgilanganishlabchiqarishvaxaridqilishritmigimuvofiqishlabchiqilgantovarlartaqsimlanishikerak; - boshqaruvjarayoniningo‘ziningichidako‘pinchamustaqilfirmalartomonidanbajariladiganbirqatortexnologikbosqichlardantashkiltopganchiquvchimoddiyoqimlartomonidantizimlio‘zarobog‘liqligiamalgaoshiriladi. Yetkazibberishtamoyilibo‘yichatashkilqilinadiganchiquvchimoddiyoqimlaryo‘naltiriladiganyakuniy joy odatda har xilfoydalanishbo‘linmalarivaulgurjisavdobazalaridaniboratbo‘ladi. Bu yetkazibberishgaxosbo‘lganbarchamoddiyoqimlarni integral ko‘ribchiqishkattashaxsiy samara berishmumkin, uniboshqaomillardanalohidako‘ribchiqishvabaholashmumkin. Buningustidachakanasavdodaboshqatengifodalarda har biralohidamijozbilanishlayolishlik, savdozalinitashkilqilishvajihozlash, reklamasan’ativaboshqaomillarbirinchio‘ringachiqadilar.

Yetkazibberishnimoddiyoqimlarniboshqarishusullarivavositalariningyig‘indisisifatidabelgilashushbuboshqaruvnuqtainazaridanmuhimbo‘lmaganbirqatoromillardanfikranboshqatomonlargaketishimkoniniberadi. Shundayqilibto‘g‘ridan-to‘g‘rilogistikzanjirnituzishmumkinbo‘ladi. Bu o‘znavbatidaulardasodirbo‘layotganjarayonlarnishakllanganholdabayonqilishniamalgaoshirishvashuasosdaboshqaruvqarorlariniishlabchiqishgaimkonberadi. Ko‘rsatibo‘tilganqarorlar yagona maqsadbilan – iste’molchilartomonidanqo‘yilayotgantalablarniqanoatlantiruvchichiquvchimoddiyoqimnishakllantirishuchunishlabchiqiladi. Moddiyoqimningtabiatishundayki, u iste’molchigayetibborgungaqadarishlabchiqarish, omborxona, transport bo‘g‘inlarinio‘tadi. Moddiyoqimnilogistikjarayonningturli-tumanishtirokchilaritashkilqiladilarvayo‘naltiradilar. Amalga oshirishtamoyiliYetkazibberishkonsepsiyasidabirinchio‘ringaqo‘yiladigantizimliyondoshishmoddiyoqimlarni 90 to‘g‘ridan-to‘g‘riboshqarishningmetodologikasosibo‘ladi. Boshqaruvgaan’anaviyyondoshishdalogistikzanjirning har birbo‘g‘inio‘ziningshaxsiymaqsadlarivasamaradorligimezonlarinimo‘ljallovchishaxsiyboshqaruvtizimigaega. Logistikzanjirning har biroldingibo‘g‘ininingushbubo‘g‘inboshqaruvtizimita’siriostidauningmaqsadlarivamezonlarinihisobgaolishbilanshakllanganchiquvchioqimnikeyingibo‘g‘inuchunkiruvchibo‘ladi. Oxirgibo‘g‘inningchiquvchioqimibutunlogistikzanjirningnatijaberuvchimoddiyoqimibo‘ladi. Uningparametrlarilogistikzanjirningbo‘g‘inlaridan har biridaizchilamalgaoshiriladiganmustaqilboshqaruvchita’sirlarnatijasidaamalgaoshiriladi. Shuninguchun ham, boshqaruvningumumiymaqsadlarinuqtainazaridanularichkisabablarnatijasidavujudgakelganbo‘ladilar.

_______________________________________________________________________________________________________11] M.R.TURGUNOV, S.P. XALILOV, T.B. JRAYEV. YETKAZIB BERISH ZANJIRINI BOSHQARISH TOSHKENT 2018. Yetkazibberuvchimahsulotlarinisifatinita’minlash 88-bet

Yetkazibberishzanjiriningboshqaruvidaan’anaviyyondoshishlarnitaqqoslash
Ishlabchiqarishvasotishfaoliyatiniboshqarishgaan’anaviyvalogistikyondoshishlar 3-chizmada ko‘rsatilgan.

3-chizma. Boshqaruvgayondoshishlar
a) an’anaviy b) logistic
Makrodarajadagilogistikboshqaruvuchunalohidakorxonalarvafirmalarlogistikzanjirningbo‘g‘inlaribo‘ladilar, mikrodarajadaesabittakorxonaningta’minotxizmatlari, ishlabchiqarish, moliya–sotishbo‘limlarikabifaoliyatyurituvchibo‘linmalaribo‘ladi. Logistikboshqaruvishlabchiqarish, sotishfaoliyatigatizimliyondoshishniamalgaoshirishdaniboratbo‘ladi.Iqtisodiyotdatizimliyondoshishiqtisodiytizimnitizimlitahlilnuqtainazaridanbutunbiryaxlitsifatidao‘rganishdaniboratbo‘ladi. Iqtisodiytizimochiqtizimbo‘lganholda, birtomondan, umumiyijtimoiytizimningtarkibiyqismisifatida, boshqatomondanesa– jamiyatiste’moliresurslaritiziminingbirqismibo‘ladi. Iqtisodiytizimmaqsadgaqaratilganvatizimiobyektlarningvazifalari, ularningxususiyatlarivaularo‘rtasidagialoqalarbilanbelgilanadi. Tizimliobyektlar – bukirish, jarayon, maqsad, chiqish, teskarialoqalarvacheklashlar. Iqtisodiytizimnio‘rganishgatizimliyondoshishiqtisodiyotningbarchakategoriyalarivaqonunlariniularningbirliklarivao‘zaroasoslanganliklaridao‘rganishnitaqazoetadi.
12] M.R.TURGUNOV, S.P. XALILOV, T.B. JRAYEV. YETKAZIB BERISH ZANJIRINI BOSHQARISH TOSHKENT 2018. Yetkazibberishzanjiriningboshqaruvidaan’anaviyyondoshishlarnitaqqoslash 91-bet.
Bashoratlashningumumiysxemasidaobyektyokijarayonningqandaydirparametrikbashoratiniolishuchunbashoratlashningbelgilanganmodeligaegabo‘lishlarikerak, undano‘tmishdagivaqtningbelgilanganoralig‘iuchunretrospektiv (o‘tmishdagi) axborotlar, vaqtninghozirgapaytiparametrihaqidagiaxborotlarvaba’zitashqimuhithaqidagibashoratliaxborotlardanfoydalaniladi. Olinganbashoratninganiqligivaishonchliligidastlabkiaxborotninghajmi, aniqligivaishonchliligi, qo‘llanilayotganusulningto‘g‘riligivabashoratningchuqurligigabog‘liq. Hozirgivaqtdabashoratlashningjudakattamiqdordagi har xilusullarimavjudbo‘lib, ularningkattaqismifaktografika, ya’niobyektningo‘tmishdagihulqihaqidagiaxborotlar – retrospektivaxborotlardanfoydalanuvchiusullargakiradilar. Bashoratlashusullariniehtimolbo‘lgantasniflanishidanbiri 4–chizmadaberilgan.

4-chizma. Bashoratlashusullariningtasnifi
Logistikmenejmentdako‘pinchafaktografikusullardanfoydalaniladi, ularuchundastlabkiaxborotlardinamikqatorlargaegabo‘ladi. Qoidagako‘ra, yetkazibberishdafoydalaniladiganiqtisodiyyokitexnik-iqtisodiyko‘rsatkichlariningdinamikqatorlarima’lumotlarnuqtalariningengkattamiqdorigaega, shuninguchunqisqadinamikqatorlar deb ataladilar. Logistikmenejerlartomonidanfoydalaniladiganbashoratlashusullariningqisqachata’rifiniko‘ribchiqamiz. “Delfi” usuli. Ekspertlarguruhimaxsusanketayordamidaso‘rovqilinadi, undasavolgajavobkeyingisavolnikeltiribchiqaradi. Ekspertlarningbelgilanganguruhiuchunyaroqlibo‘lganaxborotlarning har qandayqatorivaboshqalaruchunyaroqsizbo‘lganbarchaaxborotlarbashoratlashuchunyaroqlibo‘ladi. Bu usulmonitorliishlabchiqishningguruhlisamarasinielementlashtiradi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavauzoqmuddatlibo‘ladi. “Bozornitadqiqqilish” usuli. Haqiqiybozorlarhaqidagigipotezalarnitanlabolishvatestdano‘tkazishuchuntizimli, shakllanganvaonglitadbirlarCheklashlarmavjudemas, muhokamalarrag‘batlantiriladi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavauzoqmuddatlibo‘ladi. “Sotishdarajasinibaholash” usuli. Umumiyholdausulqat’iyilmiybo‘lmaydi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavauzoqmuddatlibo‘ladi. “Tarixiyo‘xshashlik” usuli. Bozorgayangitovarniqo‘yishvasotishlarhajminio‘sishinio‘tmishdagixuddishundaybir-birinio‘rninialmashtiruvchitovarlarnibashoratlashgaasoslangansolishtirmatahlilqilishusuli. Bashoratlashdavri – o‘rtachavauzoqmuddatlibo‘ladi. “Sirg‘aluvchano‘rtacha” usuli. Dastlabkidinamikqatordagi har bir nuqta mavsumiylikvama’lumotlarnimuntazamemasligita’sirinibartarafetishuchunarifmetiko‘rtachalashyo‘libilanbirnechanuqtalaryig‘indisibilansilliqlantiriladi. Bashoratlashdavri – qisqamuddatlibo‘ladi. “Eksponensialsilliqlash” usuli. Bu usulsirg‘aluvchio‘rtachausuligao‘xshash, ammo o‘rtachalashtirishdinamikqatorningdastlabkima’lumotlaritomonidanberilganog‘irliklarbilano‘tkaziladi. Har bir 97 keyingimiqdoroldingidanolinadi. Bashoratlashdavri – qisqamuddatlibo‘ladi. “Boks – Jenkins qatorlaridanfoydalanish” usuli. Usulstatistikmodellarvavaqtqatorlariniishlabchiqishdanfoydalanadi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavaqisqamuddatlibo‘ladi. “Klassikdinamikqatorlar” usuli. Mavsumiyto‘lqin, trend vanomuntazamtarkibiyqismnidekompozitsiyalashuchunusul. Yetkazibberishda 3 dan 12 oygachadavrgabashoratlashuchunengyaxshiusullardanbiribo‘ladi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavaqisqamuddatlibo‘ladi. 3 oygachadavrgayetarlichaaniqbashoratolishuchunbirnechaoddiyhalqiluvchiqoidalarniberadi. Retrospektivaxborotlarniimitatsionkompyuterlimodellashtirishusulidanfoydalaniladi. Bashoratlashdavri – o‘rtachamuddatlibo‘ladi. “Spektrlitahlil” usuli. Asosiytarkibiyqismlarnitegishlispektrliqalinliklarbilandinamikqatorlargaajratishqo‘llaniladi. Bu tarkibiyqismlaregrispektrliqalinliklarbilancheklangangeometrikfiguralardaniboratbo‘ladi. Bu tarkibiyqismlarninavlargaajratishtrendningmatematikifodalanishiniberadi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavaqisqamuddatlibo‘ladi. “Regression modellar” usuli. Logistikko‘rsatkichlar, masalantalabniregressivmodelningbirnechao‘zgaruvchanlaribilanbog‘lashgaasoslangan. Omillarnimodelgatanlabolishstatistikaningma’lumusullaribilanamalgaoshiriladi. RegressivtahlildasturlariEHMningstandartmatematikta’minlanishigakiradi. Bashoratlashdavri – o‘rtachavaqisqamuddatlibo‘ladi. “Ekonometrikmodellar” usuli. Ekonometrik model – butayyormahsulotnisotishsohasidagiiqtisodiyfaollikningbelgilangansektorinibayonqiluvchimustaqilregressivtenglamalartizimidir. Regressivtenglamalarningparametrlariodatdayetarlichatezbaholanadi. Qoidagako‘ra, bumodellaristiqboldanisbatanmustaqildirlar.

_______________________________________________________________________________________________________13] M.R.TURGUNOV, S.P. XALILOV, T.B. JRAYEV. YETKAZIB BERISH ZANJIRINI BOSHQARISH TOSHKENT 2018. Bashoratlashusullariningtasnifi 95-bet.