Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

Quyosh yog‘dusining davomiyligi eng muhim radiasion tavsiflardan biridir. Quyosh 
yog‘dusining davomiyligini eng ko‘p tarqalgan tavsiflari: mumkin bo‘lgan davomiylik (bulut 
yuq bo‘lganda quyosh yog‘dusining davomiyligi); quyosh yog‘dusining haqiqiy davomiyligi 
(bulutlik bo‘lgan sharoitlarda quyosh yog‘dusining davomiyligi); quyosh yog‘dusining 
davomiyligini mumkin bo‘lgan davomiylikka nisbatan va Quyoshsiz kunlar soni hisoblanadi. 
Quyosh yog‘dusining mumkin bo‘lgan davomiylik vaqtni (2.3) ifodadan 
foydalanib, sinh=0 shart yordamida, joyning jugrofik kengligi φ va 
Quyoshning og‘ishi δ ma’lum bo‘lgan qiymatlarida aniqlash mumkin: 

o 

arccos(

tg


tg

) 
; 
sin 
 
23,45
o 
sin

360(284 

N ) 




; (3.16) 



365,24 

bu yerda: N - 1-chi yanvardan boshlab tartib bo‘yicha, yilning kuni. 
3.3. Aktinometriya 
 
Quyosh nurlanishni tadqiq qilish sohasidagi metrologiyaning bo‘limi aktinometriya 
(grecha aktis-nur) deb nomlanadi. Aktinometrik kuzatuvlar har xil radiasion tavsiflarni 
aniqlash uchun amalga oshiriladi. Radiasiyani o‘lchash turlarga quyidagilar kiradi: 
- Quyoshdan tushadigan va quyosh atrof mintaqalarda 5
o
radius bilan to‘g‘ri parallel 
nurlari ko‘rinishda to‘g‘ri S radiasiyasi; 
- Quyosh va quyosh atrof mintaqalardan tashqari, butun osmon gumbazidan Yer sirtiga 
tushadigan sochilgan D radiasiyasi; 
- to‘g‘ri va sochilgan radiasilar oqimilarning yig‘indi Q radiasiyasi (Q=S+D); 
- fa’olli sirtidan qaytgan, qisqa to‘lqunli R radiasiyasi; 
- umumiy kelayotgan va ketayotgan radiasilar orasidagi aniqlanadigan farqi, radiasion 
B balansi; 
- uzun to‘lqunli radiasiyasining radiasion B
d
 balansi. 
Bundan tashqari quyidagi kattaliklar hisoblanadi: gorizontal yuzaga tushadigan to‘g‘ri 
quyosh radiasiyasi (S
g
=S

sinh); qisqa to‘lqinli radiasiyasi (A=R/Q); atmosfera tiniqligining 
turli xil tavsiflari (xiralik omili, tiniqlik koeffisiyenti). 

---

24 
Quyosh radiasiyasini o‘lchash absolyut qora jismning yutish qobiliyatiga nisbatan 
quyosh nuralanishning intensivligini aniqlashga asoslangan. Amalda quyosh radiasiyasi 
aktinometrik asboblar bilan o‘lchanadi, quyosh radiasiyasini elektroyuritish kuchga 
o‘zgartirishga asoslangan. Ushbu o‘zgartirishlar termoelementning sovuq va issik 
qavsharlarning potensiallar farqi hisobidan amalga oshiriladi. Elektroyurituvchi kuch elektron 
o‘ziyozar asboblar bilan qayd qilinadi (potensiometr, integralli qurilmalar, EHM). 
Quyosh radiasisini o‘lchash uchun quyidagi asboblardan foydalanadi: