Agrotexnologiyalar instituti elektr energiyasi va nasos stansiyalaridan foydalanish kafedrasi

Katta quyosh uchoqlar 
 
Katta о‘lchamli doiraviy parabolalik konsentratorlar quyosh uchoqlar uchun eng 
samarali hisoblanadi. Katta parabolalik kо‘zgular uchun quyoshni kuzatish tizimi bilan 
ta’minlash ancha amaliy qiyinchilaklarni tug‘diradi. Shuning uchun Tromb ulardan 
foydalanish boshqa usulni taklif etilgan: katta о‘lchamli parabolalik kо‘zgu qо‘zg‘almas 
о‘rnatiladi va shimolga yо‘naltiriladi. Uning rо‘poraga geliostatlar – kuzatish tizimiga ega 
bо‘lgan yassi kо‘zgular joylashtiriladi. Birinchi bunday qurilma (dametri 10,7 m) Pireneyda 
Mon–Lui joyda 1950 yilda qurilgan. 
6.12-rasmda 1970 yilda Fransiyada Odeyo joyda qurilgan quyosh uchogining sxemasi 
keltirilgan: parabolalik kо‘zguning balandligi 40 m, eni 54 m, umumiy yuzasi 2500 m
2
, 
qо‘zg‘aluvchan yassi kо‘zgular–geliostatlar soni 63 ta, yuzasi 45 m
2
, geliostatlarning 
umumiy yuzasi 3000 m
2
. Uchoqning fokusida 18 m masofada quyosh nurlari tо‘planadi. Issiq 
fokal sohasi 0,4 m diametrga ega, temperatura 3800 
o
S gacha hosil qilinadi, maksimal quvvat 
1100 kVt. 
Quyosh uchoqlar AQShda (Nyu–Meksika), Yaponiyada ishlab turmoqda. 
6.11- Rasm Odeyodagi (Fransiya) quyosh uchogining sxemasi: 1-parabolalik kо‘zgu, 2- 
minora, 3-uchoq, 4-geliostatlar 
6.12-a Rasm. Odeyo Fransiyadagi quyosh uchogining umumiy ko‘rinish 

---

51 
Katta quyosh uchoq (KQU) – O‘zR FA Fizika–quyosh IICHB Materialshunoslik 
institutining katta quyosh uchoq – nodir tajriba va sanoat ishlab chiqarishlarni o‘tkazish uchun 
ilmiy tadqiqot joydir (7.12-rasm). KQU Toshkentdan 45 km da Parkent tumanida, Tyan–Shan 
tog‘ etagida, dengiz satxidan 1050 m balandlikda joylashgan. Uning quvvati 1000 kVt tashkil 
etadi. 
6.13-Rasm. Katta quyosh uchoq, Parkent sh., О‘zbekiston 
6.14-a.Rasm KQUdagi geliostatlar 
KQU avtomatik boshqaruv tizimiga ega bo‘lgan murakkab optik–mexanik 
majmuasidir. Majmua tog‘ning yon–bag‘rida joylashgan va quyosh nurlarni yirik botiq 
ko‘zgu bo‘lgan parabolalik konsentratorga yo‘naltiruvchi geliostatlar mydonidan tuzilgan. Bu 
ko‘zguning fokusida 3000 
o
S temperatura hosil qilinadi. Geliostatlar maydoni shaxmat 
tartibda joylashgan 62 ta geliostatlardan iborat. Ular kun davomida uzluksiz Quyoshga 
yo‘naltirish rejimida yorig‘lik oqimi bilan konsentratorning ko‘zguli yuzasini ta’minlaydi. 
Har bir gkliostat 7,5×6,5 m
2
o‘lchamli “fatsetlar” degan 195 ta yassi ko‘zguli elementlardan 
iborat. Geliostatlar maydoning yuzasi 3022 m
2
ga teng. Geliostatlar yo‘naltiruvchi quyosh 
nurlarni yig‘uvchi konsentrator siklopik inshoot bo‘lib, uning balandligi 45 m, eni esa 64 m. 

---

52