Ахборот тизимларини лойиҳалаш
Download 1.24 Mb. Pdf ko'rish
|
axborot xavfsizligi va axborotni himoyalash.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Axborot tizimlarini (AT) loyihalash texnologiyalari fanidan
- Foydalanilgan adabiyotlar
1
O‟ZBЕKISTON RЕSPUBLIKАSI OLIY VА O‟RTА MАХSUS TА‟LIM VАZIRLIGI TOSHKЕNT TЕMIR YO‟L MUHАNDISLАRI INSTITUTI “Temir yo‟l transportida axborot tizimalri” kаfеdrаsi
Axborot tizimlarini loyihalash texnologiyalari
fаni bo‘yichа Ma‟ruza matni
TUZUVCHI: IBRAGIMOV R. TOSHKЕNT – 2018 2
ma‟ruzalar matni 1-ma‟ruza Axborot tizimlarini (AT) loyihalash texnologiyalarining asosiy tushunchalari (2 soat)
1. Axborot tizimlarini (AT) loyihalash texnologiyasining asosiy tushunchalari. 2. AT sinflari. 3. AT arxitekturasi. 4. AT ni loyihalash bosqichlari.
1. Raul Sidnei Wazlawick. Object-Oriented Analysis and Design for information Systems. Modeling with UML, OCL, and IFML. -USA, 2014. -p. 314. 2. Shouhong Wang, Hai Wang. Information Systems Analysis and Design. -USA: Universal-publishers, 2012. -p.263. 3. Избачков Ю., Петров В. «Информационные системы» -СПб.: Питер, 2005. 4. Матвеев С.И. и др. «Геоинформационные системы и технологии на железнодорожном транспорта» -М., 2002. 5. Проектирование информационных систем: курс лекций: учеб пособие для студентов вузов, обучающихся по специальностям в области информ. технологий / В. И. Грекул, Г. Н. Денищенко, Н. Л. Коровкина. -М.: Интернет Ун-т Информ. Технологий, 2005. -304 с.: ил. 6. Гвоздева В. А., Лаврентьева И. Ю. Основы построения автоматизированных информационных систем. Учебник. -М.: ИД «ФОРУМ» ИНФРА-М, 2007. -320 с.: ил. 7. Смирнова Г.Н. Проектирование экономических информационных систем: Учебник / Г.Н. Смирнова, А. А. Сорокин, Ю. Ф. Тельнов; Под ред. Ю. Ф. Тельнова. - М.: Финансы и статистика, 2003. -512 с.: ил. 8. Вендров А.М. Case-технологии. Современные методы и средства проектирования информационных систем. –М.: Финансы и статистика, 1998. 9. К. Дейт. Введение в системы баз данных. 7-е изд. -М.: СПб.: Вильямс, 2000. 10. Буч Г., Рамбо Д., Джекобсон А. Язык UML: руководство пользователя. -М.: ДМК, 2000. 11. Internet saytlar: www.wessex.ac.uk ,
www.miit-inf.ru , www.rgotupc.ru , www.liigt-inf.ru va hokazo. 3 Loyihalash – bu axborot tizimini texnik topshiriq kо‗rinishdagi boshlang‗ich tavsifidan, tizim tashkil qilish uchun yetarli bо‗lgan standart hujjatlar tо‗plami sifatida tasvirlanishidir. Loyihalashda texnik topshiriqni, ya‘ni texnik topshiriqda amalga oshirilishi kо‗zda tutilgan narsalarni ishlab chiqish, amalga oshirish usullari ishlab chiqish. Bunda standart hujjatlar deganda bu texnik va ishchi loyiha bо‗lib, uning asosiy mazmuni davlat standartlarida keltirilgan bо‗ladi. Loyihalash obyekti sifatida AT olinadi. Tizim degan termin ishlatilishi bu о‗zaro bog‗langan elementlarning mavjudligidir. Masalan, о‗zaro bog‗langan masalalar tо‗plami: bir masalani yechish natijasi boshqasi uchun zarur bо‗ladi va h.k., tizim elementlari tо‗plami va ular orasidagi о‗zaro aloqalar tizim tuzilmasini aniqlaydi. Tizim elementlari bu har xil belgilari bо‗yicha ajratilgan uning tashkil etuvchilaridir. Shuning uchun axborot tizimlari boshqa narsalar kabi juda kо‗p tuzilmalar tо‗plamidan tashkil topgan bо‗lishi mumkin: ular vazifaviy (funksional), texnik vositalar majmuasi tuzilmasi, vazifaviy qismlar tuzilmasi, ta‘minot qismlari tuzilmasi, obyekt tuzilmasi va h.k. Axborot zamonaviy dunyoda eng kerakli resurslardan biriga aylandi, axborot tizimlari (AT) insoniyatning amaliyotdagi hamma faoliyatida zaruriy uskuna bо‗ldi. AT yordamida yechiladigan turli masalalar turli tipli tizimlar tо‗plamini yaratilishiga olib keldi, ular qurish va axborotga ishlov berish qonuniyati kiritilishi bilan farq qiladi. Axborot tizimlarini qator turli alomatlari bо‗yicha sinflarga ajratish mumkin. Qaralayotgan sinflashning asosiga mavjud alomatlari asos qilingan, funksional imkoniyatlari va zamonaviy tizimlarni qurish hollari aniqlangan. 2. Yechilayotgan masalaning hajmidan kelib chiqib, foydalaniladigan texnik vosita, funksionallashtirishni tashkillashtirish, axborot tizimlari bir qator guruhga (sinfga) bо‗linadi (1.1-rasm). AT saqlanaladigan ma‘lumotlari tipiga qarab faktografik va hujjatliga bо‗linadi. Faktografik tizimi son va matn kо‗rinishidagi strukturlashgan ma‘lumotlarni saqlash va ishlov berishga mо‗ljallangan. Hujjatli tizimlarda matn va referat, bayonnoma, sarlavhadan tashkil topgan axborot hujjat kо‗rinishida taqdim etiladi. Strukturlashmagan ma‘lumotlarni qidiruv semantik alomatlaridan foydalanilgan holda amalga oshiriladi. Tanlangan hujjatlar foydalanuvchiga taqdim etiladi, bu tizimlarda ma‘lumotlarga asosan ishlov berilmaydi. Firmani boshqarish tizimida axborot jarayonini avtomatlashtirilganlik darajasi asos qilinib, axborot tizimlari qо‗lda bajariladigan, avtomatlashtirilgan va avtomatiklarga bо‗linadi.
4
1.1-rasm. Axborot tizimlari klassifikatsiyasi
Qо‗lda bajariladilan AT zamonaviy texnik vositalarning yо‗qligi sababli axborotni ishlov berish inson tomonidan bajarilishi bilan tavsiflanadi. Avtomatik AT larida axborotni ishlov berish inson aralashuvisiz bajariladi. Avtomatlashtirilgan ATlarida axborotni ishlov berishda texnik vositalar va inson ishtirok etadi, kо‗p mehnat talab qilinadigan axborotni ishlov berishda kompyuterga asosiy rol ajratiladi. «Axborot tizimi» ni tushunishda xuddi shu sinf zamonaviy taqdimotga mos keladi. Axborotlarni ishlov berishiga qarab AT lari qidiruv-axborot va yechuvchi-axborotlarga bо‗linadi. Qidiruv-axborot tizimlari kiritish, tizimlash, saqlash, axborotni foydalanuvchining sо‗roviga qarab ma‘lumotlarni murakkab almashtiruvlarsiz ishlab chiqadi (misol uchun, Kutubxona xizmatini bajaruvchi AT, transportlardagi chipta savdosi va rezervlash, mehmonxonadagi joyni bronlash va hokazo) Yechuvchi-axborot tizimlari aytilgandan tashqari aniq algoritm bо‗yicha axborotga ishlov beradi. Chiquvchi axborotning foydalanishiga qarab bunday tizimlar boshqariladigan va moslashuvchanlarga bо‗linadi. Boshqariladigan AT da natijaviy axborot inson qabul qiladigan yechimga mos ravishda transformallanadi. Bunday tizimlarga katta hajmdagi ma‘lumotlarga ishlov berish va hisoblanadigan masalalar kiradi (misol uchun, Ishlab chiqarish yoki buyurtmani, Buxgalter hisobini rejalashtiruvchi AT.) Moslashuvchan AT lar axborotni ishlab chiqadi, u inson tomonidan ma‘lumot uchun qabul qilinadi va boshqaruv yechimlarini shakllantirishda hisobga olinadi, konkret 5 harakatni kо‗rsatmaydi. Bunday tizimlar, ma‘lumotlarga emas, bilimlarga ishlov berishning intellektual jarayonini imitatsiya qiladi (misol, ekspert tizimlar). Qо‗llanish sohasiga bog‗liq ravishda AT quyidagi sinflarga ajratiladi: tashkiliy boshqaruv axborot tizimlari, texnologik jarayonni (TJ) boshqaruvchi AT, AT avtomatlashtirilgan loyihalash (ATAL-SAPR), integrallashgan (korporativ) AT. Tashkiliy boshqaruv axborot tizimlari – boshqaruv personal funksiyalarini avtomatlashtirishga mо‗ljallangan sanoat
korxonalari, shuningdek, ishlab chiqarilmaydigan obyektlar uchun ( mehmonxonalar, banklar, magazinlar va hokazo). Bunga о‗xshash tizimlarning asosiy funksiyasi quyidagilardir: tezkor nazorat va boshqaruv, tezkor hisob va tahlil, kelajakka mо‗ljallangan (perspektiv) va tezkor rejalashtirish, buxgalter hisobi, sbitni boshqarish, ta‘minot va boshqa iqtisodiy va tashkiliy masalalar. Texnologik jarayonni (TJ) boshqaruvchi AT – ishlab chiqarish amallarini nazorat va boshqaruvchi ishlab chiqarishning shaxsiy tarkibiy funksiyalarini avtomatlashtirishga mо‗ljallangan. Bunday tizimlarda odatda texnologik jarayon (temperatura, bosim, kimyoviy tarkib va hokazo) parametrlari о‗zgarishini rivojlangan vositalari borligi nazarda tutiladi, ya‘ni ruxsat berilgan parametr qiymatlari protsedurasi va texnologik jarayon boshqaruvi. AT avtomatlashtirilgan loyihalash (ATAL-SAPR) – loyihachi-muhandislar, konstruktorlar, arxitektorlar, yangi texnika yoki texnologiya yaratuvchi dizaynerlar funksiyasini avtomatlashtirishga mо‗ljallangan. Bunday tizimlarning asosiy funksiyasi quyidagilardir: muhandislik hisob, grafik hujjatlarni yaratish (chizmalar, sxemalar, rejalar), loyiha hujjatlarini yaratish, loyihalanayotgan obyektlarni modellashtirish. Integrallashgan (korporativ) AT – firmaning hamma funksiyasini avtomatlashtirishda foydalaniladi va rejalashtirishdan boshlab mahsulotni sotishgacha bо‗lgan jarayonni о‗z ichiga oladi. Ular qator modullarni (nimtizimlarni) о‗z ichiga olib, bitta axborot fazosida ishlaydilar va mos yо‗nalish faoliyatini qо‗llash funksiyasini bajaradi. Korporativ tizim modullari bilan yechiladigan tipik masalalar, quyidagi 1.1-jadvalda keltirilgan.
Tablitsa 1.1. Funksionalnoye naznacheniye moduley korporativnoy IS. Podsistema marketinga Proizvodstvenniy e podsistemi Finansoviye i uchetniye podsistemi Podsistema kadrov (chelovecheskix resursov) Prochiye podsistemi (naprimer, IS rukovodstva) Issledovaniye rinka i prognozirova- niye prodaj Planirovaniye obyemov rabot i razrabotka kalendarnix planov
Upravleniye portfelem zakazov Analiz i prognozirova- niye potrebnosti v trudovix resursax Kontrol za deyatelnostyu firmi
6 Upravleniye prodajami Operativniy kontrol i upravleniye proizvodstvom Upravleniye kreditnoy politikoy Vedeniye arxivov zapisey o personale Viyavleniye operativnix problem
Rekomendatsii po
proizvodstvu novoy
produksii Analiz raboti oborudovaniya Razrabotka finansovogo plana
Analiz i planirovaniye podgotovki kadrov
Analiz upravlencheskix i strategicheskix situatsiy Analiz i ustanovleniye seti Uchastiye v formirovanii zakazov
postavshikam Finansoviy analiz i prognozirovaniye
Obespecheniye protsessa virabotki strategicheskix resheniy Uchet zakazov Upravleniye zapasami Kontrol byudjeta, buxgalterskiy uchet i raschet zarplati
AT lari bozorining zamonaviy holatini tahlil qilinganda tashkiliy boshqaruv axborot tizimlariga bо‗lgan talab turg‗un о‗sayotganini kо‗rsatayotir, integrallashgan boshqaruv tizimlarga talab о‗sayotgani aniqlanayotir. Alohida funksiyalarni avtomatlashtirish, masalan, buxgalter hisobi yoki tayyor mahsulotni sotish, bu kо‗p tashkilotlar uchun о‗tib bо‗lingan bosqich hisoblanadi. 1.2-jadvalda hozirgi kunda turli sinflarda qо‗llanalinayotgan tashkiliy boshqaruv AT dasturiy mahsulotlarning qо‗proq tarqalganlari keltirilgan.
Tablitsa 1.2. Klassifikatsiya rinka informatsionnix system Lokalniye sistemi
Maliye integrirovanniye sistemi Sredniye integrirovanniye sistemi Krupniye integrirovanniye sistemi (IC)
BEST Inotek
Infosoft Super-
Menedjer Turbo-
Concorde XAL Exact
NS-2000 Platinum PRO/MIS Scala SunSystems Microsoft-Business Solutions - Navision, Axapta J D Edwards (Robertson & Blums) MFG-Pro (QAD/BMS) SyteLine SAP/R3 (SAP AG) Baan (Baan) BPCS (ITS/SSA) OEBS (Oracle E- Business Suite)
7 Buxgalter Info- Buxgalter BEST-PRO 1C-
Predpriyatiye BOSS-
Korporatsiya Galaktika Parus Resurs
Etalon (COKAP/SYMIX)
Boshqaruv darajasiga bog‗liq ravishda AT quyidagicha tasniflanadi: tezkor darajali axborot tizimlari, mutaxassislar axborot tizimlari, menedjment darajasidagi axborot tizimlari, strategik axborot tizimlari. Download 1.24 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling