Ахборот тизимларини лойиҳалаш

 va hokazo. 

 

 

 

Holat  diagrammasi  murakkab  tizimlar  xarakterini  tasvirlash  uchun  foydalaniladi. 

Qandaydir  hodisa  yuz  berganda obyekt  qanday  ish tutishini va  obyekt  faoliyatini qanday 

о‗zgartirilishini  kо‗rsatuvchi  barcha  mumkin  bо‗lgan  holatlarni  holat  diagrammasi 

belgilaydi. 

Bu diagrammalar bir obyektni bir necha vazifalar uchun holatlarini tasvirlash uchun 

foydalaniladi.  Tо‗rtburchaklar  bilan  obyektni  ish  bajarilishidagi  uning  xulqiy  holatini 

kо‗rsatadi.  Holatlar uchun obyekt belgisini  qiymati  mos  kelishi  mumkin.  Obyektni biror 

vazifasini  bajarilishida  kelib  chiqadigan  bir  holatdan  boshqasiga  о‗tish  strelka 

(kо‗rsatkich) orqali ifodalanadi.  

Ikki turli yolg‗on holat bо‗lishi mumkin: endigina yaratilgan obyektning boshlang‗ich 

holati  va  boshqa  tomonga  о‗tkazib  ketgan  obyekt  avvalgisini  tashlamasi,  ohirgi  holat 

bо‗ladi.  Uchta  zarur  bо‗lmagan  qismlardan  sintaktik  nuqtai-nazarda  tuzilgan  о‗tish 

belgilariga ega:  <[shart]> 

Diagrammalarda  ma‘lum  hollarda  bajariladigan  holatlar  vazifalari  ham  tasvirlanishi 

mumkin. Faoliyat belgisi sintaksisi quyidagicha:  

Bajarilsin /. 

U faoliyatlar tо‗plamiga tizim reaksiyasini tasvirlaydi.  

Faoliyat  diagrammasi  bu  holat  diagrammasini  xususiy  kо‗rinishidir.    Faoliyat 

diagrammasida  tizim  ichida  boshqarish  oqimida  bir  faoliyatdan  boshqasiga  о‗tish 

tasvirlangan  bо‗ladi.  Diagrammani  bu  kо‗rinishi  odatda  parallel  jarayonlardan  tuzilgan 

tо‗plam  xulqini  tasvirlash  uchun  foydalaniladi.  Bu  diagramma  asosiy  elementlari 

quyidagilar:  

- obyekt holatini tasvirlovchi ellips; 

-  bir  necha  harakatlarni  boshlash  yoki  yakunlash  zaruriyatini  kо‗rsatuvchi  moslash 

chizig‗i (va mantiqiy shart modeli); 

-  jarayon  boshqarilishi  uchun  biror-bir  yо‗nalishni  tanlash  uchun  yechim  qabul 

qilishni ifodalovchi belgi – romb; 

- strelka (yо‗nalish) harakatlar ketma-ketligini tasvirlaydi. 

Faoliyat diagrammasida foydalanishning bir nechta variantlariga mos xarakterlar ham 

tasvirlanishi  mumkin.  Bunday  diagrammalarda  bir  nechta  boshlang‗ich  nuqtalar  ham 

bо‗lishi  mumkin,  chunki  ular  tashqi voqea  (hodisa).  Shunday  qilib  faoliyat diagrammasi 

tizim holatini tо‗la tasvirini beradi va foydalanishning ba‘zi bir variantlarini tizimni oxirgi 

holatiga ta‘sirini osongina baholaydi.  

Tarkiblar  diagrammasi  tizim  modelini  fizik  darajada  tasvirlash  imkonini  beradi. 

Diagramma elementlari tizim modulini fizik almashtiruvchi tarkiblar hisoblanadi.  

---

 

77 

Tarkib  turlari  bu  tugunlardir.  Tugun  bu  haqiqiy  (fizik)  tizim  elementlaridirki,  u 

dasturiy ta‘minot ishlash jarayonida mavjud bо‗ladi va hisoblash imkoniyatini kо‗rsatadi, 

ya‘ni eng kam hotira hajmi, kо‗p hollarda qayta ishlash imkoniyatidir.  

Tugunlar ikki turga bо‗linadi:  

- qurilmalar tizimi shunday tugunlarki, unda ma‘lumotlar qayta ishlanmaydi; 

- protsessorlar bu tizimni shunday qurilmasiki, unda ma‘lumotlar qayta ishlanadi. 

Har    xil  tipdagi  tarkiblar  uchun  UML  tilida  о‗ziga  mos  bir  xillik  mavjud.  Ihtiyoriy 

yetarlicha  yirik  modul  kabi  obyekt  tarkib  bо‗lishi  mumkin.  Masalan,  jadval,  yirik 

ma‘lumotlar  bazasi,  tizimosti,  foydalanishga  tayyor  tizim  yoki  ilova  (qо‗shimcha)  lar. 

Shunday  qilish  orqali  tarkiblar  diagrammasini,  yirikroq  (kо‗p  maydalashtirilmagan) 

masshtabdagi  sinflar  diagrammasi  sifatida  kо‗rish  mumkin.  Tarkiblarni,  odatda,  sinflar, 

interfeys va korporatsiya kabilarga о‗xshash mantiqiy elementlarini fizik joylashishi kabi 

tasvirlash mumkin.  

Tarkiblar  diagrammasini  asosiy  qо‗llanishi  –  tizimni  elementlarga  bо‗lib  –  ularni 

umumiyligini saqlagan holda yagona butunlikni tashkil etadi.  

Paketlar,  guruh  elementlarini  tashkil  etishning  universal  mexanizmi  sifatida 

tasvirlanadi.  Paketlarga  ihtiyoriy  maqsadli  va  har  turli  diagrammalarni  joylashtirish 

mumkin.  Dastur  ishlagandagina  mavjud  bо‗ladigan  tarkiblardan  farqli  ravishda,  paketlar 

asosan  alohida  tasvirga  ega  bо‗lib,  u  faqat  ishlab  chiqarish  vaqtidagina  sodir  bо‗ladi. 

Paketlar  chо‗ntakli  papkalar  kо‗rinishida  tasvirlanib,  faqatgina  uning  ichidagi  narsani 

nomini, ba‘zida  tavsifini  о‗zida  saqlaydi. Paketlar  diagrammasi  signallar  paketini va  ular 

orasidagi  bog‗lanishni  о‗z  ichida  saqlaydi.  Ikkita  paket  orasidagi  bog‗lanish  shu  holda 

о‗rnatiladiki,  agarda  biror  elementning  о‗zgarishi  boshqasiga  ham  о‗zgarish  sezdirsa  – 

paketlarga  nisbatan  umumlashtirish  mexanizmini  ham  foydalanish  mumkin  (spiral 

diagrammasi bо‗limidagi kabi). 

AT  loyihalash  masalalariga  moslashtirilgan  diagrammalar  va  modellar  ta‘riflari, 

ularning  vazifalarini  keltiramiz  (qavslar  ichida  esa  diagrammalarni).  Hodisalar