Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati. Aholining daromadlari va ularning tabaqalanishi

Reja:

1. 
   Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati.
   
2. 
   Aholining daromadlari va ularning tabaqalanishi
   
3. 
   Aholining daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati
   

Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati.

Ma’lumki,aholi farovonligi va turmush darajasi sifati yaxshilash Prezidentimiz va davlatimizning oliy maqsadidir.Bu maqsadga erishishda aholi daromadlari asosiy rol o’ynaydi.Ushbu maqolada aholi turmush darajasi va daromadlarning iqtisodiy mazmuni,ularning tarkibi,daromadlarning aholi turmush darajasiga ta’siri batafsil yoritilib boriladi.
Aholi turmush darajasi juda keng va serqirra iqtisodiy tushunchadir.Aholi turmush darajasi-aholining hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda ular ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasidir.Aholining moddiy va ma’naviy ne’matlarga bo’lgan talabi tabiiy tarixiy milliy va boshqa shart-sharoitlarga qarab turlicha bo’ladi va tez o’zgarib turadi.Shunga binoan aholi turmush darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar ham turlicha bo’ladi.Insonning turmush darajasi o’sib boruvchi talablar darajasi bilan uni qondirish imkoniyatlari darajasi o’rtasidagi dialektik bog’lanish va uning o’zgarishi bilan bo’liqdir.Bunda insonning tanlash erkinligining o’sishi ya’ni uning nimalarni iste’mol qilishi, qayerda,qanday yashashi,qanday o’qib bilim olishi kabilarni bemalol tanlash imkoniyatiga ega bo’lishi lozim.Demak,insonning turmush darajasi o’sishi uchun uning tanlash erkinligi kengayishi, uzoq va sog’lom hayot kechirishi,bilim olishi uchun zarur iqtisodiy resurslarga (imkoniyatlaarga) ega bo’lishi lozim.Bunda tinchlik,xavfsizlik,ekologiya va ijtimoiy adolat masalalari ham o’rin tutadi.Kishilar hayot faoliyati uchun zarur ne’matlar to’plami mehnat sharoiti,ta’lim,sog’liqni saqlash,oziq-ovqat va uy-joy sifati kabi xilma-xil ehtiyojlarni o’z ichiga oladi.Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a’zolarining alohida olgan va oilaviy daromadlari darajasiga bog’liq.Turmush darajasini mamlakat darajasida (aholining alohida guruhi uchun) va tabaqalashgan mikrodarajada(aholining alohida guruhi uchun) qarab chiqish mumkin.Birinchi yondashuv turli mamlakatlarda aholining turmush darajasini aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot ko’rsatkichi bo’yicha aniqlab,qiyosiy tahlil qilish imkonini beradi.Aholi guruhlari bo’yicha daromadlar taqsimlanishi dinamikasini taqqoslash iste’molchi byudjeti asosida amalga oshiriladi.Iste’molchi byudjetlarining bir qator turlari mavjud:o’rtacha oila byudjeti,yuqori darajada ta’minlangan byudjet,minimal darajada moddiy ta’minlanganlar byudjeti,nafaqaxo’rlar va aholi boshqa ijtimoiy guruhlari byudjeti shular jumlasidandir. Turmush darajasi kishilarning turmush tarsi bilan uzviy bog’liq.Turmush tarsi-bu kishilar(jamiyat,ijtimoiy qatlam,shaxs)ning milliy va jahon hamjamiyatidagi hayot faoliyati turi hamda usullarini aks ettiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya.Turmush tarzi inson hayot faoliyatining turli jihatlarini qamrab oladi,ya’ni: -mehnat ,uni tashkil etishning ijtimoiy shakllari; -turmush va bo’sh vaqtdan foydalanish shakillari; -siyosiy va ijtimoiy hayotda ishtirok etish; -moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish shakillari; -kishilarning kundalik hayotdagi xulq-atvori me’yorlari va qoidalari. Yalpi ichki mahsulotning taqsimlanish va qayta taqsimlanishi natijasida aholi daromadlari shakllanadi.Aholi daromadlari ma’lum vaqt oralig’ida(masalan,bir yilda) ular tomonidan olingan pul va natural shakldagi tushumlar miqdorini anglatadi.Jamiyat a’zolari daromadlari darajasi ular turmush farovonligining muhim ko’rsatkichi hisoblanib,shu bilan birga alohida shaxslarning dam olishi,bilim olishi,sog’lig’ini saqlashi,eng zarur ehtiyojlarini qondirishi imkoniyatlarini belgilab beradi.Aholi daromadlari darajasiga bevosita ta’sir ko’rsatuvchi omillar orasida ish haqidan tashqari chakana narx dinamikasi,iste’mol bozorining tovarlar bilan to’yinganlik darajasi kabilar muhim o’rin tutadi.Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarining asosiy ulushini ish haqi tashkil etadi. Daromadlarning bu turi istiqbolda ham pul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o’zining yetakchi rolini saqlab qoladi.Aholi pul daromadlari darajasiga davlat yordam dasturlari bo’yicha to’lovlar sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Bu manbalar hisobiga pensiya ta’minoti amalga oshiriladi va turli xil nafaqalar to’lanadi. Dunyodagi barcha mamlakatlar aholi jon boshiga to’g’ri keladigan o’rtacha daromadlar darajasi bir-biridan keskin farqlanadi.Bu turli mamlakatlar aholisining daromadlari darajasi o’rtasida tengsizlik mavjudligini bildiradi.Shu bilan birga alohida olingan mamlakatlar aholisining turli qatlam va guruhlari o’rtacha daromadlari darajasida ham farq mavjud bo’ladi. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi darajasi ham daromadlardagi farqlarni bartaraf eta olmaydi.O’z o’zidan aniqki, iqtisodiy o’sish daromadlarning ko’payishiga olib keladi.Bunda butun aholi daromadlari mutlaq miqdorda o’sib boradi.Daromadlarning mutlaq miqdori ko’payib borsada,har doim ham daromadlar tengsizligi darajasiga ta’sir ko’rsatmasligi mumkin. Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon amaliyotida Lorens egri chizig’idan foydalaniladi.Yalpi daromadning aholi guruhlari o’rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun aholi daromadlari tengsizligi indeksi(Jinni koeffisienti) ko’rsatkichi qo’llaniladi.Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi umumiy omillar ham mavjud bo’ladi.Bularning asosiylari quyidagilar: -kishilarning umumiy (jismoniy,aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar; -ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar; -tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar; -ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o’rnatishga layoqatliligi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi daromadlar tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat barcha a’zolari uchun ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta’minlashga qaratiladi.Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini asosan transfert to’lovlari taqozo qiladi.Aniqroq aytganda davlat transfert to’lovlari eng past daromad oluvchi kishilar guruhi daromadining asosiy qismini tashkil qiladi va qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi. Davlat daromadlarni qayta taqsimlashda ijtimoiy to’lovlar bilan birga bozor narxlarini o’zgartirish va ish haqining eng kam darajasini belgilash usullaridan foydalaniladi.Ijtimoiy to’lovlar-kam ta’minlanganlarga pul yoki natural yordam ko’rsatishga qaratilgan tadbirlar tizimi bo’lib,bu ularning iqtisodiy faoliyatida qatnashishi bilan bog’liq bo’lmaydi. Ijtimoiy to’lovlarning maqsadi jamiyatdagi munosabatlarni insonarvarlashtirish hamda ichki talabni ushlab turish hisoblanadi.Shaxsiy daromadni himoya qilishda ijtimoiy siyosatning muhim yo’nalishi aholi kambag’al qatlamini qo’llab-quvvatlash hisoblanadi.Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda aholining ijtimoiy yordamga muhtoj qismini aniqlashda turli xilmezonlar asos qilib olinadi.Ular jumlasiga daromad darajasi,shaxsiy mol-mulki miqdori,oilaviy ahvoli va shu kabilar kiritiladi. Ijtimoiy siyosat-bu davlatning daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni yumshatishga va bozor iqtisodiyoti qatnashchilari o’rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf qilishga yo’naltirilgan siyosatdir.Respublikada bozor munosabatlariga o’tish davrida ijtimoiy siyosat aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash va himoya qilishga qaratiladi hamda alohida yirik yo’nalishlarda amalga oshiriladi. Aholini ijtimoiy himoyalash choratadbirlari tizimidagi eng asosiy yo’nalish-bu narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshib boorish hisoblanadi.Mamlakatda aholi daromadlarining oshib borishi o’z navbatida ular turmush sharoiti va sifatining bosqichma-bosqich yaxshilanib borishiga zamin yaratmoqda.Xulosa qilib shuni aytishimiz umkinki Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida ta’riflash mumkin.
Aholining daromadlari va ularning tabaqalanishi
Ajralmas qism iqtisodiy siyosat ijtimoiy siyosat davlatning aholi turmush darajasini oshirish, huquqiy himoyasini ta’minlash, jamiyatda ijtimoiy kafolatlar yaratishga qaratilgan maqsadli faoliyatidir.
Ob'ektlar ijtimoiy siyosat insonning hayot va mehnat sharoitlari, ijtimoiy munosabatlar va ijtimoiy tuzilma umuman.
Ijtimoiy siyosat vazifalarini hal etish, birinchi navbatda, mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga, zarur sur'atlarni ta'minlashga bog'liq. iqtisodiy o'sish. Ijtimoiy siyosat aholining barcha ijtimoiy-demografik qatlamlari uchun ijtimoiy hodisalarni yoritishni, shuningdek, hokimiyat organlarining o'z vaqtida javob berishini o'z ichiga oladi. davlat hokimiyati iqtisodiy va davom etayotgan o'zgarishlar haqida ijtimoiy sohalar jamiyatning rivojlanishi.
Ijtimoiy siyosatning eng muhim tarkibiy qismlari daromadlarni tartibga solish siyosati va ijtimoiy himoya aholi.
Ijtimoiy-iqtisodiy ma'noda aholi daromadlari deganda pul va tabiiy resurslar yig'indisi tushuniladi. ijtimoiy imtiyozlar va ishchi va uning oila a'zolari tomonidan olingan nafaqalar. Aholining daromadlari iste'mol talabining asosi bo'lib xizmat qiladi, ularning hajmi aholining tovar sotib olish yoki xizmatlar uchun haq to'lash imkoniyatini aks ettiradi. Nominal daromadlar darajani tavsiflaydi pul daromadlari soliqqa tortish va narxlarning o'zgarishidan qat'iy nazar. Bu shunday umumiy qiymat pul oldi. Ixtiyoriy daromadga nominal daromad, soliqlar va boshqalarni hisobga olmaganda kiradi majburiy to'lovlar, ya'ni aholining iste'mol va jamg'arma uchun ishlatadigan vositalari. Haqiqiy daromad - bu narx o'zgarishiga moslashtirilgan sof daromad.
Aholining asosiy daromad manbalari - omilli (birlamchi) daromadlar; naqd pul to'lovlari va foyda keltiradi davlat dasturlari Yordam bering; davlatning kredit-moliya tizimi orqali tushumlar.
Faktor (asosiy) daromadlar ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital, er, tadbirkorlik qobiliyati) egalarining ishtirok etishdan oladigan mablag'lari bilan ifodalanadi. bozor iqtisodiyoti ish haqi, foiz, ijara, foyda, dividendlar shaklida.
Aholining daromadlarini shakllantirishga naqd pul to'lovlari va davlat yordam dasturlari bo'yicha imtiyozlar - transfert to'lovlari sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Transfer to'lovlarining uchta toifasi mavjud: tadbirkorlarga subsidiyalar (subvensiyalar); bo'yicha foizlarni to'lash davlat qarzi; aholiga ijtimoiy ehtiyojlar uchun pensiya va nafaqalar.
Aholiga tabiiy ne'matlar va xizmatlar ko'rinishida taqdim etiladigan davlat imtiyozlari natura transfertlari deb ataladi. Aholining pul daromadlarining uchinchi manbai davlatning moliya-kredit tizimi orqali tushumlardir. Ularga quyidagilar kiradi: davlat sug'urta to'lovlari; jismoniy shaxslar uchun bank kreditlari uy-joy qurilishi; bank depozitlari bo'yicha foizlar; aktsiyalar, obligatsiyalar, lotereya yutuqlari va boshqalar qiymatini oshirishdan olingan daromadlar; etkazilgan zarar uchun turli xil kompensatsiyalar to'lash va boshqalar.
Daromadlarni tartibga solish siyosati - ishlab chiqarilgan mahsulotlarning eng oqilona (adolatli) taqsimlanishini ta'minlashga qaratilgan davlat tomonidan amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmui (ustivor yo'nalishlar). milliy daromad, ijtimoiy barqarorlikka erishish, fuqarolar farovonligini oshirish va iqtisodiy rivojlanish.
Daromadlarni tartibga solish siyosatining asosiy ob'ektlari quyidagilardan iborat bo'lishi kerak: ish haqi; davlat sektoridagi ish haqi; ish haqini hududiy tartibga solish koeffitsientlari; narxlar va tariflar tizimi; hukumat vakillari, ish beruvchilar va kasaba uyushmalari o‘rtasida mehnat sharoitlari va ish haqi bo‘yicha uch tomonlama kelishuvlarga asoslangan ijtimoiy sheriklik tizimi.
Rossiyada aholi daromadlari bilan bog'liq vaziyat islohotlardan oldingi davrga nisbatan tubdan o'zgardi. Agar ilgari davlat aholi daromadlari ustidan bevosita nazoratni amalga oshirgan bo'lsa, bugungi kunda daromadlarning katta qismi liberallashtirilmoqda.
Daromadlar tarkibida uning ulushi sezilarli darajada kamayganiga qaramay, asosiy daromad manbai ish haqi bo'lib qolmoqda. Aholining pul daromadlarida ish haqi va ijtimoiy transfertlarning ulush nisbati mehnatni rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi. Daromadning umumiy miqdorini shakllantirishda ish haqining ustunligi bilan odatda tashabbus rivojlanadi va ijtimoiy transfertlarning roli ortishi bilan qaramlik psixologiyasi paydo bo'la boshlaydi.
Daromadlarni tartibga solish siyosatida aholi daromadlarining tabaqalanishini ham hisobga olish kerak. Daromadlarning tabaqalanishi bizda daromadlarni taqsimlash natijasi sifatida qaraladi, bu foydalarning notekis taqsimlanish darajasini ifodalaydi va aholining turli guruhlari olgan daromadlar ulushlaridagi farqda namoyon bo'ladi. Daromadlarni differentsiallashtirish iqtisodiy stimulyator rolini o'ynaydi, chunki u shaxsning o'z imkoniyatlaridan foydalanish samaradorligini oshirishga moddiy manfaatdorligini shakllantiradi. Shu bilan birga, haddan tashqari farqlash daromadlarning qutblanishiga olib keladi, sekinlashadi iqtisodiy rivojlanish davlatning asosiy institutlariga bo'lgan ishonchni susaytiradi, bundan tashqari, jamiyatda ijtimoiy ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Daromadlar tabaqalanishini shakllantiruvchi omillarga quyidagilar kiradi; jamiyatning sinf yoki ijtimoiy qatlamiga (ishchilar, ziyolilar) mansubligi, ishchilarning ijtimoiy-kasbiy holati (ishchilar, mutaxassislar, odamlarni kasbi bo'yicha birlashtirgan boshqa kasbiy guruhlarga mansub jismoniy va aqliy mehnat bilan shug'ullanuvchi shaxslar), ijtimoiy va turar-joy xususiyatlari ( shahar, qishloq, hududiy va milliy jamoalar), demografik xususiyatlar (jinsi, yoshi, oilaviy ahvoli, qaramligi, nogironligi va boshqalar).
Daromadlar differentsiatsiyasini miqdoriy aniqlash uchun Lorenz egri chizig'i, Jini koeffitsienti va mablag'lar koeffitsienti qo'llaniladi.
Lorens egri chizig'i mamlakatda daromadlarni taqsimlashning nomutanosiblik darajasini, mamlakat aholisining turli guruhlari o'rtasidagi daromadlarning real taqsimlanishining ularning teng taqsimlanishidan chetlanishini ifodalaydi.
Yalpi daromadlarning fuqarolar guruhlari o'rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun aholi daromadlari kontsentratsiyasi indeksi, Jini koeffitsienti ham qo'llaniladi. Ushbu makroiqtisodiy ko'rsatkich daromadlarning haqiqiy taqsimlanishining ularning mamlakat aholisi o'rtasida mutlaqo teng taqsimlanishidan og'ish darajasini tavsiflaydi. Agar barcha fuqarolar bir xil daromad olgan bo'lsa (mutlaq tenglik holati), u holda Lorenz egri chizig'i OA diagonal chizig'i bilan birlashadi va Jini koeffitsienti nolga teng bo'ladi. Agar faqat bitta odam barcha daromadlarni olgan bo'lsa va qolganlari hech narsaga ega bo'lmasa (mutlaq tengsizlik holati), u holda Lorenz egri chizig'i BOTH burchagi bilan birlashadi va Jini koeffitsienti bittaga teng bo'ladi. Ushbu intervalda uning qiymati o'zgaradi. Ko'p asrlar davomida olimlar ijtimoiy adolat muammolarini muhokama qilib kelishdi. Ba'zilar jamiyatda boy va kambag'al bo'lishi kerak, adolatga erishiladi, deb ta'kidlaydilar " ko'rinmas qo'l bozor". Boshqalar jamiyatda boy va kambag'alga joy yo'q, hamma taxminan teng daromadga ega bo'lishi kerak, deb hisoblashadi. Jamiyat boylar va kambag'allarning mavjudligini tan oladi, shu bilan birga davlat boylardan kambag'allarga daromadlarning bir qismini qayta taqsimlash orqali daromadlarni tenglashtirishga hissa qo'shadi, shunday nuqtai nazar ham keng tarqalgan: Mamlakatdagi siyosiy barqarorlik.Shu nuqtai nazardan shuni ta’kidlaymizki, ijtimoiy tenglik deganda ta’lim, sog‘liqni saqlash, qonun oldida tenglik va hokazolarda teng imkoniyatlar yaratilishi tushuniladi.Shu bilan birga, ijtimoiy tenglik daromadlarning teng taqsimlanishini anglatmaydi. lekin ularning odamlarning qobiliyatiga qarab farqlanishini nazarda tutadi.
Daromad - naqd va naqd pul to'lovlarining butun to'plami, mushuk yil davomida mamlakat aholisini oladi.
Narsadagi daromad - ijtimoiy jamg'armalar, shaxsiy yordamchi xo'jalikda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va oila a'zolari tomonidan uy xo'jaligiga ko'rsatiladigan xizmatlardan ba'zi to'lovlar.
Naqd pul daromadlari - ish haqi, biznesdan olingan daromadlar ko'rinishidagi barcha pul tushumlari. faoliyat, pensiyalar, stipendiyalar, nafaqalar, ijara haqi va boshqalar.
Daromad shakllari va ularning manbalari:
ish haqi - mehnat
% - poytaxt
Ijara - er va boshqalar. Tabiiy resurslar
· majburiyat daromad - foyda
davlat transfert to'lovlari - davlat byudjeti
Daromad turlari:
· nominal daromad - soliqlarga bog'liq bo'lmagan pul daromadlari yoki ma'lum bir davrda aholi tomonidan olingan narxlar darajasining o'zgarishi
· bir martalik daromad- shaxsiy iste'mol yoki jamg'arma uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan daromad
· real daromad- T va Y soni, mushukni narxlar va tariflar, soliqlar, majburiy to'lovlar darajasining o'zgarishiga qarab ma'lum bir davrda bir martalik daromad bilan sotib olish mumkin.
Jamiyatda daromadlarni taqsimlash quyidagilar bo'lishi mumkin:
tenglik
bozor
Yig'ilgan daromad, mulk
imtiyozli
Daromadlar tengsizligining asosiy sabablari:
Qabul qilingan ta'lim darajasidagi farqlar va prof. trening
Intellektual, jismoniy va estetik jihatdan farqlar. qobiliyatlar
Tavakkal qilishga tayyorlikdagi farqlar
mulkka egalikdagi tengsizliklar
· monopoliya
soyali fon
omad, aloqalar, baxtsizliklar
to'lash diskriminatsiyasi
kuchga yaqinlik
· Ijtimoiy himoya qilish- fuqarolarning munosib moddiy va ijtimoiy ahvolini ta'minlash bo'yicha butun jamiyat tomonidan ko'riladigan chora-tadbirlar tizimi va uning bo'g'inlari (kadrlarni malakali ishlash uchun tayyorlash va qayta tayyorlash, mehnat va tadbirkorlik faoliyati jarayonida qobiliyatlarni amalga oshirishda foydalanish imkoniyati, farovonlikning o'sishi uchun shart-sharoitlar, jamiyatning maqbul tuzilishini ta'minlash (o'rta sinfning mavjudligi))
· Ijtimoiy kafolatlar- zarur ehtiyojlarni qondirish bo'yicha jamiyatning o'z a'zolari oldidagi majburiyatlari tizimi (insonning har tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish va uni erkin mehnatda amalga oshirish imkoniyatlari);
SP maqsadlari:
· salomatlik
Bolalarning mavjudligi
Ta'limning mavjudligi
Ta'lim orqali shaxsiy rivojlanish
Bandlik va mehnat resurslarining sifati
shaxsning iqtisodiy holati
qulay muhit
qulay ijtimoiy muhit
ijtimoiy xavfsizlik va adolat
Jamoat hayotida ishtirok etish
Daromadlarning differensiallanishi va uning sabablari. Aholi daromadlarining davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosati: uning roli, elementlari, maqsadlari va usullari. Daromadlarning differensiallanishi va uning sabablari.
Agar ushbu ish sizga mos kelmasa, sahifaning pastki qismida shunga o'xshash ishlar ro'yxati mavjud. Qidiruv tugmasidan ham foydalanishingiz mumkin
Odamlarning farovonlik darajasi, birinchi navbatda, daromad olish bilan tavsiflanadi.Aholi daromadlari- bu ijtimoiy ishlab chiqarishda olingan yoki uy xo'jaligi tomonidan ishlab chiqarilgan pul va moddiy ne'matlar miqdori yoki ma'lum vaqt davomida boshqa har qanday faoliyat.
Aholining daromadlariga ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar, aholiga tegishli bo‘lgan aksiyalar bo‘yicha dividendlar, bankka qo‘yilgan jamg‘armalar bo‘yicha foizlar, ijaraga olingan ko‘chmas mulk ijarasi va boshqalar kiradi.Korxonalar yoki firmalarning daromad manbai foyda, foiz yoki renta, korxonalar turiga qarab. Biroq, barcha foyda korxonalar daromadiga kiritilmaydi. Yalpi foydadan tashqi chegirmalarni amalga oshiring. Tadbirkor tomonidan olingan foydaning bir qismi uning shaxsiy tadbirkorlik daromadiga aylanadi. Foydaning qolgan qismi aslida korxonaning o'zi daromadi bo'lib, u ishlab chiqarishni kengaytirish, kadrlar tayyorlash, ijtimoiy soha va boshqalar uchun ishlatiladi.
Naqd pul daromadlari Aholiga ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar, pensiyalar, stipendiyalar, turli nafaqalar, foizlar, dividendlar, ijara to'lovlari ko'rinishidagi mulkdan olingan daromadlar, tovarlarni sotishdan olingan daromadlar, ta'minotdan olingan daromadlar ko'rinishidagi barcha pul tushumlari kiradi. turli xizmatlar va boshqalar.
Narsadagi daromadbirinchi navbatda uy xo'jaliklarining o'z iste'moli uchun ishlab chiqarilgan, shuningdek, ijtimoiy ishlab chiqarishda olingan mahsulotlar kiradi.
Nominal daromadma'lum bir vaqt ichida olingan pulning umumiy miqdori. Nominal daromadlar soliqqa tortish va narxlarning o'zgarishidan qat'i nazar, pul daromadlari darajasini tavsiflaydi
Aholining nominal daromadlari tarkibi
bir martalik daromadnominal daromadning bevosita tovar va xizmatlarning shaxsiy iste'moli, shuningdek jamg'arish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan qisminigina ifodalaydi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, ixtiyoriy daromad nominal daromaddan soliq to'lovlari, majburiy to'lovlar (pensiya jamg'armasiga badallar, ijtimoiy ehtiyojlar va boshqalar) chegiriladi.
Haqiqiy daromad bizning pul daromadimizning xarid qobiliyatini aks ettiradi. U ma'lum vaqt oralig'ida ixtiyoriy daromad sotib olishi mumkin bo'lgan tovarlar va xizmatlar miqdorini (qiymat ko'rinishida) ifodalaydi (ya'ni, bu erda narxlarning o'zgarishi hisobga olinadi).
Quyidagilar mavjudtarqatishning asosiy tamoyillari (turlari). daromad:
1. Teng taqsimlashjamiyatning barcha a'zolari teng daromad olganida yuzaga keladi. Bu tamoyil ibtidoiy jamiyat va kommunistik ishlab chiqarish uslubiga xosdir.
2. Bozor taqsimotiu yoki bu ishlab chiqarish omillari (er, mehnat, kapital) tadbirkorlik subyektlarining har bir egasi o‘z omilining iqtisodiy foydaliligi va unumdorligiga qarab har xil daromad olishini taklif qiladi.
3. Yig'ilgan mulk bo'yicha taqsimlashhar qanday mulkni (er, korxonalar, uylar, qimmatli qog'ozlar va boshqa mol-mulk) jamlagan va meros qilib olgan shaxslar tomonidan qo'shimcha daromad olishda namoyon bo'ladi.
4. Imtiyozli taqsimotayniqsa, demokratiya va fuqarolik passiv jamiyati rivojlanmagan mamlakatlar uchun xosdir. U yerda hukmdorlar jamoat mollarini o‘z foydalariga o‘zboshimchalik bilan qayta taqsimlaydilar, o‘zlariga ko‘paytiriladigan hisobotlar va pensiyalar belgilaydilar, yaxshi yashash, mehnat qilish, davolanish, dam olish va boshqa imtiyozlar yaratadilar.
Qanday taqsimlash tizimi adolatli bo'lmasin, har qanday zamonaviy jamiyatda odamlar daromadlarining tengsizligi muqarrar.
Daromadlar tengsizligining sabablari:
1. Shaxsiy qobiliyatdagi farqlar. Odamlar - intellektual, jismoniy, ijodiy va boshqa qobiliyatlari bilan farqlanadi. Bu xususiyatlar odamlarning muayyan turdagi ishlarni samarali bajarishga turli xil moyilligini shakllantiradi.
2. Malaka va tajribadagi farqlar.Odamlar turli darajadagi ta'lim, shu jumladan professional ta'lim olishadi va muayyan ishlarni bajarishda turli xil tajribaga ega. Keyinchalik murakkab ish, qoida tariqasida, yuqori darajadagi ta'limni talab qiladi. Keyinchalik qiyin ish bunday ishlarni bajarishga qodir bo'lgan talabnoma beruvchilar sonini kamaytiradi. Natijada, barqaror jamiyatda murakkabroq ishlarni bajarishga qodir bo'lganlar, qoida tariqasida, ko'proq daromad oladilar.
3. Maxsus sharoitlarda ishlashga tayyorlik va qobiliyatdagi farqlar. Masalan, konchilarning ishi katta xavf, jismoniy mehnat intensivligining yuqori darajasi bilan bog'liq. Atom elektr stansiyalarida ishlash yuqori mas'uliyat bilan bog'liq, bu erda juda murakkab texnologik tizimlar qo'llaniladi, buzilish oqibatlari katta zarar etkazishi mumkin. Agar biz tadbirkorlik faoliyatini oladigan bo'lsak, u ham tavakkal qilish, qattiq va qattiq ishlashga tayyorlik va qobiliyatni talab qiladi.
4. Mulkchilikdagi farqlar.Kapital va qimmatli qog'ozlarga egalik qilishdan daromad oluvchilar soni sezilarli darajada kengayib bordi. Ular orasida, birinchi navbatda, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchilar ajralib turadi. Kapital, aktsiyalar va boshqa aktivlarning taqsimlanishi daromadlar tabaqalanishini keltirib chiqaruvchi omillardan biridir.
Aholi daromadlarining tabaqalanishi- aholi daromadlari darajasidagi haqiqatda mavjud tafovutlar ko'p jihatdan jamiyatdagi ijtimoiy tabaqalanishni, uning ijtimoiy tuzilishining xarakterini oldindan belgilab beradi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega bo'lgan mamlakatda daromad darajasi ijtimoiy mavqeini (mulk bilan bir qatorda, hokimiyatga bo'lgan munosabat va boshqalar) tuzadigan eng muhim belgilardan biridir.
Daromadlarning oqilona tabaqalanishi, nisbatan bir xil bo'lgan jamiyat katta o'rta sinf tufayli eng barqaror, intensiv ijtimoiy harakatchanlik, ijtimoiy taraqqiyot va kasbiy o'sish uchun kuchli rag'batlarga ega. Va aksincha, Lotin Amerikasi davlatlarining tarixiy tajribasi shuni ko'rsatadiki, aholining ekstremal qutbli guruhlari daromadlari keskin farqlangan jamiyat ijtimoiy beqarorlik, kasbiy o'sish uchun kuchli rag'batlarning yo'qligi va sezilarli darajada farqlanadi. ijtimoiy munosabatlardagi jinoyatchilik.
Yana bir narsa - davlatning ijtimoiy siyosati darajasi. U jamiyatdagi haddan tashqari ijtimoiy tabaqalanish va keskinlikning oldini olish uchun odamlar daromadlaridagi tengsizlikni yumshatishga qaratilgan.
Aholi daromadlarining davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosati: uning roli, elementlari, maqsadlari va usullari. Daromadlarning davlat siyosati daromad oluvchilarning turli guruhlari va ijtimoiy nafaqalarni tabaqalashtirilgan soliqqa tortish orqali ularni davlat byudjeti orqali qayta taqsimlashdan iborat. Shu bilan birga, milliy daromadning salmoqli qismi aholining yuqori daromadli qatlamidan kam ta’minlangan qatlamlariga o‘tkaziladi. Hozir dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlarida aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimlari yaratilgan.
Ijtimoiy transfertlar kam ta’minlanganlarga, ularning xo‘jalikdagi ishtiroki bilan bog‘liq bo‘lmagan pul yoki moddiy yordam choralari tizimidirmilliy iqtisodiyotning faoliyati. Aholiga to‘lovlar mahalliy byudjetlar, davlat byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg‘armalari, shuningdek jamoat tashkilotlari mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
Ijtimoiy transfertlar mexanizmi aholining o‘rta va yuqori daromadli qatlamidan olinadigan daromadlarning bir qismini soliqlar shaklida olib qo‘yish hamda eng muhtoj va nogironlarga nafaqalar, shuningdek, ishsizlik bo‘yicha nafaqalar to‘lashni o‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy transferlarga quyidagilar kiradi:
Barcha turdagi pensiyalar - qarilik, boquvchisini yo'qotganlik uchun, uzoq muddatli xizmat uchun, ijtimoiy pensiyalar;
Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari, kasb-hunar texnikumlari va kollejlari talabalari uchun barcha turdagi stipendiyalar;
Aholining barcha turdagi daromadlari - ijtimoiy sug'urta, bolalar uchun oylik nafaqalar, ishsizlik nafaqalari va boshqalar;
Kompensatsiya to'lovlari va nafaqalar, shuningdek sanatoriyga, dam olish uyiga yo'llanmalar narxini yoki bir qismini to'lash shaklida pul xayriya yordami;
Jamoat transporti xarajatlari uchun kompensatsiya va boshqalar.
Ijtimoiy naqd pul o'tkazmalariaholiga tekin yoki arzonlashtirilgan narxlarda koʻrsatiladigan alohida tovarlar va xizmatlardan iborat, masalan, taʼlim, madaniyat, sogʻliqni saqlash, sport, ijtimoiy taʼminot, uy-joy kommunal xizmat koʻrsatish va boshqalar.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy sheriklik deb ataladigan ijtimoiy va mehnat shartnomalarini tartibga solish bo‘yicha uch tomonlama komissiyalar tuzildi.Ijtimoiy hamkorlik- bu mehnat munosabatlari sohasida kelishilgan qarorlarga erishish uchun xodimlar, ish beruvchilar va davlat vakillarining hamkorligi.Ijtimoiy sheriklik mexanizmi kasaba uyushmalari va ish beruvchilar o'rtasidagi muzokaralar jarayoni bo'lib, uning natijasi bandlikka ta'sir qiluvchi jamoaviy daromad hisoblanadi. , mehnatga haq to'lash va mehnatni tashkil etish va korxonadagi xodimning jamiyatdagi ijtimoiy holatining ayrim jihatlari.
Davlat pul daromadlarining birlamchi taqsimlanishiga bevosita aralashadi va ko'pincha nominal ish haqini oshirishning yuqori chegarasini belgilaydi. Ish haqini davlat tomonidan tartibga solishning iqtisodiy ahamiyati uning o'zgarishi yalpi talab va ishlab chiqarish xarajatlariga ta'sir ko'rsatishi bilan belgilanadi.
Bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda ish haqini davlat tomonidan tartibga solishning eng samarali vositasi kafolatlangan minimal (yoki stavka)ni belgilash hisoblanadi. Aynan eng kam ish haqi miqdoridan kelib chiqib, korxona rahbarlari va kasaba uyushmalari o‘rtasida turli darajadagi, korxonalardan tortib, tarmoqlargacha jamoa shartnomalari tuzish bo‘yicha muzokaralar olib borilmoqda. Ushbu hujjatlarda turli mukofotlar va qo‘shimcha to‘lovlar, malaka darajasiga qarab ish haqini sohalar bo‘yicha tabaqalash ham nazarda tutilgan.
Davlatning ijtimoiy siyosati, aholining turmush sharoitiga ta'siri, uning asosiy qatlamlari, guruhlari, toifalari bilan bog'liq. U daromad siyosati, bandlik, ijtimoiy ta'minot, ta'lim va sog'liqni saqlash siyosati, uy-joy va boshqalarni o'z ichiga oladi. Ijtimoiy siyosat insonga, uning xalqaro va milliy qonun hujjatlarida nazarda tutilgan huquqlarini himoya qilishga qaratilgan.Ijtimoiy siyosatning maqsadi- har qanday jamiyatning oliy qadriyati sifatida shaxsni asrash va rivojlantirish.
Pul daromadlarini (ish haqi, pensiyalar, nafaqalar) inflyatsiyadan himoya qilish muammosi alohida ahamiyatga ega. Shu maqsadda u qo'llaniladi indekslash , ya'ni. narxlarning oshishiga qarab nominal daromadlarning oshishi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Karimov.I.A. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida.
2.B.Y.Xodiyev,Sh.Sh. Shodmonov “Iqtisod nazariyasi” Darslik
3.Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi