1-mavzu. Materiyada moddalarni mavjudligi va ularni xarakatlarinishi. (2 soat) Reja

---

1-mavzu. Materiyada moddalarni mavjudligi va ularni xarakatlarinishi. 
(2 soat) 
Reja:
1.Tabiatda moddalarni tarqalishi va uni yaratilish bosqchlari. 
2.Moddani materiyada ko„rinishi va uning xossalari. 
3.Laboratoriya va Sanoatda moddalarni olinish usullari . 
 Moddalarning qattiq, suyuq, bugʻ (gaz) holatlari, ularning mavjud boʻlish shart-
sharoitlari va oʻziga xos xususiyatlari. Bugʻ va gaz holatlari oʻrtasidagi farq. Kritik 
temperatura va kritik parametrlar. Moddalarning plazma holati va plazmalarning 
xillari. Termoyadro sintez. Moddalarning kristall va amorf holatlardagi oʻziga xos 
xususiyatlari. Kristallanishning shart-sharoitlari. Nanozarralar. Fraktallar. 
Kristallarda uzoq tartibning mavjudligi. Suyuq kristallar toʻgʻrisida tushuncha. 
Oʻta past temperaturalar holati. Oʻta oquvchanlik. 1- va 2-tur fazaviy oʻtishlar. 
1.1.KIMYO FANI VA UNING VAZIFALARI. FAN SIFATIDA 
RIVOJLANISH TARIXI 
Kimyo fani - tabiatni o'rganuvchi fanlardan biridir. Kimyo fani tabiatni bir - 
butunligini, jismlar va hodisalar orasida bog'liqlik, u materiyadan iborat ekanligini 
o'rganuvchi fandir. Materiyaning harakat formalari har xildir. Jismlarning qizishi 
va sovishi, nur sochish, elektr toki, kimyoviy o'zgarishlarning hammasi materiya 
harakatining turli formalaridir. Materiya hech qachon yo'qolmaydi va yo'qdan bor 
bo'lmaydi, u faqat bir turdan ikkinchi turga o'tib turadi. 
Kimyo – moddalarning tarkibi, tuzilishi va xossalarini, ularning 
o'zgarishlarini hamda moddalarning o'zgarishida sodir bo'ladigan hodisalarni 
o'rganadigan fandir. 
Kimyo fanining predmeti barcha tabiiy va sintetik moddalardir. Tabiatdagi 
yer, suv, havo, osmon jismlari, jonli va jonsiz barcha mavjudodlar, kundalik 
turmushda foydalaniladigan uy-ro‟zg‟or buyumlari, oziq-ovqat mahsulotlari, 
umuman, atrofimizdagi butun borliq kimyoviy moddalardan tarkib topgan. 
Moddalar esa hozirgi vaqtda ma‟lum bo‟lgan 118 ta kimyoviy elementning u yoki 
bu tarzda birikishidan hosil bo‟lgan birikmalardir. Kimyo fani butun borliqdagi 
kimyoviy o‟zgarishlar natijasida hosil bo‟lgan moddalarning xossalarini o‟rganadi, 
ulardan foydalanish yo‟llarini aniqlaydi va insoniyat uchun muhim bo‟lgan 
moddalarni topishda ishtirok etadi. Tabiatda mavjud bo‟lmagan, sintetik yo‟l bilan 
hosil qilingan polietilen, plastmassalar, dori vositalari, kapron, neylon kabi tolalar, 
avtomobil va boshqa texnik vositalarning ko‟plab ehtiyot qismlari sintetik 
kimyoviy moddalardir.
Tabiiy va sintetik moddalardan kimyoviy usul yordamida inson organizmi 
uchun sun‟iy organlar, dori-darmonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-kechaklar, 
turmush uchun zarur bo‟lgan anjomlar qurilish materiallari va boshqalar 
tayyorlashda keng foydalanilmoqda.
Bularning barchasi moddalarning fizik va kimyoviy xossalarini o‟rganish 
orqali amalga oshiriladi.

---

Hayotni kimyo fanisiz tasavvur qilish mumkin bo‟lmaganligi tufayli, 
atrofimizda sodir bo‟layotgan o‟zgarishlarning mohiyatini tushinish uchun 
moddalarni va ularning kimyoviy o‟zgarishlari qonuniyatlarini bilishimiz kerak. 
Kimyoviy moddalar va ulardagi o‟zgarishlardan insoniyat o‟z ehtiyojlari 
uchun qadimdan foydalanib kelgan. Xitoyda, Misrda, Markaziy Osiyoda qishloq 
xo‟jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda, turli xil bo‟yoqlar ishlab chiqarishda, 
me‟moriy obidalarni barpo etishda, kiyim-kechak tayyorlashda kimyoviy moddalar 
va hodisalardan keng foydalangan.
Kimyo fanining asosiy vazifalaridan biri, moddalarni o'rganib, shu 
moddalardan xalq xo'jaligida foydalanish sohalarini oldindan aytib berish bo'lsa, 
ikkinchisi xalq xo'jaligi uchun zarur bo'lgan yangi moddalarni yaratishdan iborat. 
Hozirgi jamiyat hayotida kimyoning roli beqiyosdir. Xalq xo'jaligining 
hamma sohalarini rivojlanishi kimyoning rivojlanishi bilan chambarchas bog'liqdir. 
Sanoatimizda kimyoning yutuqlaridan foydalanib, yuqori sifatli mahsus 
po'latlar, qattiq va o'ta qattiq qotishmalar, sintetik kauchuk, plastmassalar, sun'iy va 
sintetik tolalar, mineral o'g'itlar, motor yoqilg'isi, dori-darmonlar, bo'yoqlar, 
portlovchi moddalar va hokazolar ishlab chiqarilmoqda. 
Tabiatda mavjud bo'lmagan moddalarni laboratoriya sharoitlarida va sanoat 
miqyosida sintez qilinmoqda. Kimyo sohasidagi yutuqlar yangi foydali moddalar 
sonini ko'paytiribgina qolmay, balki ulardan foydalanish sohasini ham 
kengaytiradi, shuningdek, ishlab chiqarish chiqindilaridan foydalanish, chiqindisiz 
texnologiyaga o'tishga imkon beradi. Yog'och qipig'idan foydalanib etil spirti va 
boshqa mahsulotlar olish, paxta lintidan karboksimetil-sellyuloza (KMS) olish va 
hokazolar bunga misol bo'ladi. Shunday qilib, kimyo - butun xalq xo'jaligini 
rivojlantirishning muhim omilidir.