1-mavzu. Materiyada moddalarni mavjudligi va ularni xarakatlarinishi. (2 soat) Reja

1808 yilda ingliz olimi J.Dalton o‟zining atomistik ta‟limotini quyidagicha 
ta‟rifladi: 

---

1. Moddalar nihoyatda mayda zarrachalar atomlardan tuzilgan, atomlar 
yanada kichikroq zarrachalarga bo‟lina olmaydi. 
2. Har qaysi kimyoviy element faqat o‟ziga xos “oddiy” atomlardan tuzilgan 
bo‟lib, bu atomlar boshqa element atomlaridan farq qiladi, har bir elementning 
atomi o‟ziga xos massa va o‟lchamga ega. 
3. Kimyoviy reaksiya vaqtida turli elementlarning “oddiy” atomlari o‟zaro 
aniq va o‟zgarmas butun sonlar nisbatida birikib, “murakkab” atomlarni hosil 
qiladi. 
4. Faqat boshqa-boshqa xossalarga ega bo‟lgan atomlar o‟zaro birika oladi, 
bir elementning atomlari hech qachon o‟zaro kimyoviy reaksiyaga kirishmaydi, 
ular bir biridan itarishadi.
Dalton bu nazariyasidan foydalanib, kimyoning asosiy qonunlarini izohlab 
berdi. U kimyoviy element tushinchasiga aniq ta‟rif berdi: “kimyoviy element bir 
xil xossalar bilan tavsiflanadigan atomlar turidir”. Dalton o‟sha vaqtda ma‟lum 
bo‟lgan elementlarning atom og‟irliklarini aniqlashga urindi va fanga atom massa 
tushunchasini kiritdi. 
Jon Dalton oddiy moddalarda molekula bo‟lishini inkor etadi. U oddiy 
moddalar oddiyroq atomlardan, murakkab moddalar esa murakkabroq atomlardan 
tashkil topgan degan tushunchani kiritdi. Jon Dalton molekulani – atomlarning 
mexanik to‟dalashuvidir deb ataydi. 
Lomonosovning atom-molekular ta‟limoti bilan Daltonning atom haqidagi 
ta‟limoti orasida ancha farq bor edi. 
Lomonosov ta‟limoti. 
Dalton ta‟limoti. 
Lomonosovning 
fikricha, 
oddiy 
moddalar 
ham 
molekulalardan 
tuzilishi mumkin. 
Dalton ta‟limotida esa oddiy moddalar 
faqat 
ayrim 
atomlardan 
tuzilgan 
deyilib, xato qilinadi. 
Lomonosov 
molekulada 
yangi 
sifatlar hosil bo‟lishini to‟g‟ri 
tushuntira oldi. 
Dalton esa molekulani – atomlarning 
mexanik to‟dalanishi deb qaradi. 
Lomonosov atom hamisha harakatda 
deb qarab, materiyani harakat bilan 
birgalikda tasavvur etdi. 
Dalton atomni harakatdan tamomila 
xoli, harakatsiz deb tasavvur qidi. 
1860-yilda Germaniyaning Karlsure shahrida bo‟lib o‟tgan xalqaro 
kimyogarlar s‟yezdida olimlar tomonidan Lomonosov ta‟limoti to‟g‟ri ekanligi tan 
olindi va atom va molekula tushunchalariga ta‟rif berildi. 
Hozirgi vaqtda atom-molekular ta’limotning asosiy holatlari quyidagicha 
izohlanadi: