1-mavzu. Materiyada moddalarni mavjudligi va ularni xarakatlarinishi. (2 soat) Reja

Kimyo tarixi. Amaliy kimyo Miloddan qariyb 4000 yil avval Misr, 
Mesopatamiya, Hindiston, Xitoy mamlakatlarida rivojlana boshladi. Amaliy 
kimyoviy bilimlar Misrdan qadimgi dunyoning turli qismlariga tarqalgan. 
Kimyoning mustaqil fan sifatida o‟rganilayotganligiga 200 yildan ortdi. 
Chymeia- so‟zi quyish, tindirish ma‟nosini beradi. Bu so‟z qadimgi sharq tabiblari 
– o‟simliklar asosida dori moddalari tayyorlash jarayonlarida alkimyogarlar 
tomonidan tilga olingan. 
Boshqacha fikrlarga ko‟ra, alkimyo so‟zini ildizi “khem” yoki “chemi” balki 
“chima”- “qora tuproq” yoki “qora yurt” ma‟nosini anglatgan. Qadimgi Misrda 
kimyogarlar oltin oladigan ustalar deb yuritilgan. Ularni rudalardan turli metallar 
oladigan sehrgarlar deb ataganlar. Qadimda kimyogarlar o‟z faoliyatlarini yer 
boyliklarini o‟rganishga (lotincha humus-er) bag‟ishlaganlar. Shuning uchun ham 
kimyo yer to‟g‟risidagi san‟at deb qaralgan. Kimyogar esa yerdan turli metallar 
oladigan san‟atkor deb hisoblangan.
Insonlar juda qadimdan oltin, kumush, mis, temir va metallarni ajratib olishni 
bilganlar. Musallas, sirka, dori-darmon, teri oshlash, matolarni bo‟yash, bo‟yoqlar 
tayyorlash, kulolchilik asosida kimyo elementlari yotadi. Ammo nazariy kimyo 
avval grek filosoflari asarlarida, keyinchalik arablar asarlarida paydo bo‟la 
boshladi. 

---

Arab olimlari va kimyogarlari amaliy kimyoni ancha boyitdilar.Jabr ibn 
Xayon, ar-Raziy, o‟zbek olimlari Forobiy, Beruniy, al-Xorazmiy, ibn Sino butun 
dunyoga tanilgan olimlar hisoblanadi. 
IV asrdan XVI asrni o‟rtalarigacha kimyo alkimyo davriga kiritiladi. Bu davr 
turli metallardan oltin va kumush olish asosiy maqsad qilib olingan. Simob va 
oltingugurt har qanday metallni olishga asos bo‟ladi deb hisoblangan. 
XVI asrdan boshlab yatrokimyo – davolash kimyosi paydo bo‟ldi. 
Yatrokimoning asoschisi nemis olimi Parasels(1493-1541) edi. Barcha hayotiy 
jarayonlar kimyo nuqtai nazaridan tushuntirila boshlandi. Temir, mis, simob, 
mishyak, qo‟rg‟oshin, surma va boshqalarni birikmalarini dori sifatidagi ta‟siri 
o‟rganila boshlandi. 
XVII asrdan boshlab kimyoda Flogiston (flogiston grekcha yonuvchanlik) 
nazariyasi hukm surgan. Nemis olimi G.Shtal yonish, oksidlanish, qaytarilish 
jarayonlarini tushuntirish uchun bu nazariyani yaratdi. Bu nazariyaga ko‟ra metall 
yonsa flogiston ajraladi, shu tufayli yengillashadi. Ko‟mirda flogiston ko‟p bo‟ladi 
va u zang bilan qizdirilsa uni metallga aylantiradi. Ammo keyinchalik bu nazariya 
noto‟g‟ri bo‟lib chiqdi. 
XVIII boshlarida rus olimi M.V.Lomonosov moddalar massasining kimyoviy 
jarayonda o‟zgarmasligini isbotlab, flogiston nazariyasi noto‟g‟riligini ko‟rsatdi. 
Keyinchalik fransuz olimi A.Lavuaze metall qizdirilganda havodagi kislorod bilan 
ta‟sirlanishini isbotladi. U yonish, oksidlanish jarayonlarini to‟g‟ri ifodaladi. 
Dj.Dalton o‟z tajribalariga asoslanib atomistik nazariyani yaratdi va birikmalarda 
kimyoviy elementlar qanday nisbatda bo‟lishini to‟g‟ri ko‟rsatdi. 
1869 yilda D.I.Mendeleevning elementlar davriy sistemasini yaratganligi
kimyoning rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo‟ldi.