Aholi extiyojlari va turmush darajasiga ta'sir etuvchi omillar

2.Aholi ehtiyojini va chakana tovar ayirboshlashni prognozlash.
Ehtiyojni va chakana tovar ayirboshlash prognozlari turmush darajasining ko‘tarilishi va iste‘mol bilan chambarchas bog‗liq. Хalq iste‘moli mollarining prognozlarini ishlab chiqish jarayonida olingan natijalar, alohida shahsiy ehtiyojlarni aniqlashdagi so‘nggi bosqich ishlab chiqarish bo‘lib, bu o‘z navbatida ishlab chiqarishning jadalligi va proporsiyasini boshqarish imkoniyatiga; iqtisodiy sohalar rivojlanishining optimal dasturlarini va uning guruhlarini ishlab chiqishga; chakana tovar ayirboshlashning shakllanishiga imkon beradi. Тalab deganda bozorning tovarlarga bo‘lgan ehtiyoji, taklif deganda esa bozordagi yoki bozorga olib kelishi mumkin bo‘lgan mahsulot tushuniladi.
Хalqning moddiy farovonligi ogishmay o‘sishi, jamiyat va shaxsiy ehtiyojlarning o‘sishiga olib keladi va ularni qoniqtirishda chakana tovar ayriboshlash salmoqli o‘rin egallaydi. Тovar ayriboshlash deganda xalq ehtiyojlari mollarini sotish orqali shaxsiy pul mablaglariga almashinishi tushuniladi.
Тalab va chakana tovar ayirboshlashni prognozlashda, prognozlash yo‘nalishi va uning harakteriga ko‘ra turli usullar qo‘llaniladi (me‘yoriy, ekstropolyatsiya, ekspert baholash, korrelyatsion-regression tahlil va boshqalar).
Me‘yoriy usul oziq-ovqat mahsulotlari va nooziq-ovqat tavarlarning iste‘moldagi ratsional me‘yorini qo‘llash asosida, shuningdek, uzoq davr qo‘laniladigan tavarlarning me‘yoriy ta‘minlanganligi asosida yotadi.
Modellashtirish usuli chakana tovar ayriboshlashni va ehtimoliy talab tarkibining mikdoriy tavsifsini aniklashda qo‘llaniladigan usullardir.
Regression tahlil usulida oziq-ovqat tavarlarining chakana tavar ayriboshlashdagi prognoz uchun qo‘llanilishini ko‘rib chiqamiz. Boshlangich proporsiyasi sifatida ….. – aholining real daromadini olamiz. Х₂- 1000 yashovchi uchun do‘konlarning savdo maydoni; Х₃- oziq - ovqat tavarlari uchun narxlar indekisi.
Тalab va chakana tovar ayriboshlashni prognozlashda chiziqli va bosqichli modellar qo‘llaniladi.
Bizning misolda modellarning umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
Yqa0+a1x1+a2x2+a3x3
y e₀a0x₁a1x₂a2x₃a3
Misolni EHM yechib, quyidagi modelni olamiz: Y=47,016+1,27x₁-0,194x₂+0,396x₃
2,027^x₁1,23^x₂0.193^x₃0,399
Ikki model ham adekvat Fras>Ftab. Bundan tanlab olingan omillar tovar ayriboshlashga nisbatan adekvat ekanligi kurinadi. Prognozlash uchun eng qulay modelni tanlash korrelyatsiya va determinant R=0886R+0,894 bilan amalga oshiriladi.
Bosqichli modellashda ular nisbatan katta. Shuning uchun u chakana tovar ayirboshlashni prognozlash uchun tanlangan. Хisoblash uchun ko‘proq yaroqli ko‘rinish quyidagicha:
L_nY=2.027+1.23Lnx₁-0.193Lnx₂+0.399Lnx₃ rognozlash qiymatlarining omillarini bilgan xolda x₁,x₂,x₃ lar chakana tovar ayriboshlash prognozini aniqlaydi. Masalan, prognozlash davri so‘ngida
(yil) x₁ kattaligi 116,5 % ni tashkil etadi, x₂q113,6%, x₃q102%. Bu qiymatlarni modelga qo‘yib , Ln u =4,819 yoki u =23,3%ni olamiz, shunigdek, prognozlash davrining oxiriga kelib, oziq-ovqat maxsulotlarining chakana tovar ayriboshlashi 23,5%ga ortadi, bundan uning so‘mdagi qiymatini aniqlash mumkin.
Aholi talabini aniqlashning boshqa bir usuli modellashtirish usuli hisoblanadi.
a x вi
j
a_ij-mahsulot iste‘molining miqdori ij- to‘liq o‘suvchi (polovozrastnoy)
guruhi; x_j-to‘liq o‘suvchan (polovozrastnoy) guruhining j- qiymati; v_i- I mahsulotga bo‘lgan talab.