Aholi ish bilan bandligini oshirishda yangi ish joylarini tashkil etishning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

ANDIJON VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN BANDLIGINI HOLATINI TAHLILI

Respublikamiz hududlarida iqtisodiy salohiyat, shart-sharoit, infratuzilmalar ko`rsatkichi va demografik tarkib nuqtai-nazardan bir-biridan tubdan farq qiluvchi o`ziga xos xususiyatlarga ega. Bu esa mavjud xususiyatlarni chuqur o`rganishni va unda inson omili imkoniyatlarini hisobga olishni talab etadi. Shu sababli, aholi ish bilan bandligini ta`minlashning omili bo`lgan yangi ish joylarini tashkil etish ko`rsatkichlari tizimini tahlil etishda Kurs ishi ob`yekti hisoblangan Andijon viloyatining o`ziga xos xususiyatlariga alohida e`tabor qaratamiz.

Mehnat sahasidagi amalga oshirilayotgan islohotlar va o`zgarishlar natijasida, hamda qabul qilinayotgan farmonlar, qarorlar, buyruqlarning ijrosi sifatida Boshqarma Andijon viloyatida mehnat resurslarini boshqaradi.

Bugungi kunda Andijon viloyat Mehnat Bosh boshqarmasida aholini ish bilan ta`minlash bo`yicha amalga oshirilayotgan tarkibiy o`zgarishlar quyidagilardan iborat:

1. 
   Viloyat aholisining ish bilan bandligi tarkibiy tuzilmasini takomillashtirish hamda ishsiz aholini yangi kasb-hunarlarga o`rgatish.
   
2. 
   Viloyatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlash, ayniqsa tarkibiy o`zgartirish va diversifikatsiya masalalariga e`tiborni kuchaytirish. Bu yangi ish o`rinlari tashkil etish bilan bir qatorda ichki va tashqi iste`molga mo`ljallangan yangi mahsulotlar ishlab chiqiah va xizmatlar ko`rsatishni ham ko`zda tutadi.
   
3. 
   Viloyatdagi barcha ish bilan bandlikka ko`maklashuvchi markazlar faoliyatini takomillashtirish, bunda eng avvalo ushbu markazlar tuzilmasini maqbullashtirish, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish vazifalaridan kelib chiqqan holda, aholini ish bilan ta`minlash uchun ajratilayotgan moliyaviy mablag`larni oqilona taqsimlash chora-tadbirlarini amalga oshirishni talab etadi.
   

Respublikaning barcha viloyatlari kabi Andijon viloyatida ham demografik jarayonlarga bog`liq holda mehnat resurslari soni yil sayin ortib bormoqda.

2-jadval.

2015-2019 yillarda Andijon viloyatida mehnat resurslari tarkibining o`zgarishi (ming kishi)

Ko`rsatkichlar	Yillar						2019 yilda 2015 yilga nisbatan o`zgarishi
	2015	2016	2017	2018	2019	%
Jami aholi soni	2 756,5	2 780,8	2 831,4	2910,5	3420,2	124,1
Mehnat resurslari soni	1 637,2	1 638,1	1 667,4	1692,0	1710,9	104,4
Iqtisodiy faol aholi soni	1 242,7	1 279,2	1 318,7	1271,7	1374,9	106,4
Iqtisodiy nofaol aholi soni	394,5	358,9	348,7	420,3	335,2	85,0

Manba: Andijon viloyati Mehnat Bosh boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzilgan.

Andijon viloyatida doimiy aholining o`rtacha soni 2019 yilda 2013 yilga nisbatan 663,7 ming kishiga, 124,1%ga, mehnat resurslari soni 73,0 ming kishi yoki 104,4% ga, iqtisodiy faol aholi soni 132,2 ming kishiga, ya`ni 106,4% ga o`sganligini, iqtisodiy nofaol aholi soni esa 59,3 ming kishiga yoki 85,0% ga kamayganligini ko`rish mumkin. Shuni alohida ta`kidlash lozimki, o`rganilayotgan davrda Andijon viloyatida mehnat resurslari tarkibida ishlayotgan nafaqaxo`r va o`smirlar mutlaq sonining kamayishini kuzatilgan.

Olib brogan Kurs ishi ni natijasida to`plagan ma`lumotlarimni tahlilini amalga oshirib borib shu xulosaga keldimki, Andijon viloyatini miqyosidaham, tumanlar kesimida ham aholi soni barqaror o`sishi tendensiyasiga ega (2-jadval).

3-jadval

Andijon viloyati aholisi tarkibida mehnat resurslari soni va uning o`zgarishi (kishi)

№	Shahar va tumanlar nomi	2015 yil			2019 yil			2019 yil 2015 yilga nisbatan %
		Jami aholi soni	Mehnat resurslari soni	Jami aholi soni		Mehnat resurslari soni	Jami aholi soni		Mehnat resurslari soni
	Jami viloyat bo`yicha	2 714,20	1 637,20	2936,5		1710,2	107,2		103,3
1	Andijon sh	396,70	237,30	425,6		247,8	104,9		104,4
2	Xonobod sh	39,4	23,1	40,2		24.0	102.0		103,9
3	Andijon	225,3	135.0	240,7		138,3	106,8		102,4
4	Asaka	271,7	133,9	301		173,8	110,8		129,8
5	Baliqchi	168,8	101.0	185,5		107.0	109,9		105,9
6	Bo`z	60,9	36,5	66,7		39,5	109,5		108,2
7	Buloqboshi	122,3	73,3	132,8		76,2	108,6		104.0
8	Jalaquduq	162,7	97,5	173,5		101,6	106,6		104,2
9	Izbosgan	207,9	124,6	219,2		127,4	105,4		102,2
10	Ulug`nor	52,8	31,6	55,3		32,5	104,7		102,8
11	Marxamat	148.0	88,7	160,4		93.0	108,4		104,8
12	Oltinko`l	152,3	91,2	163,2		94,3	107,2		103,4
13	Paxtaobod	165,4	99,1	177,6		102,9	107,4		103,8
14	Xo`jaobod	96,3	57,8	102,1		59,4	106		102,8
15	Shahrixon	254,8	154,6	275,9		158,8	108,3		102,7
16	Qo`rg`ontepa	184,7	112,8	200,1		116,4	108,3		103,2

Manba: Andijon viloyati Mehnat Bosh boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzilgan.

3-jadval ma`lumotlaridan ko`rinadiki, viloyatning Asaka (110.8%), Baliqchi (109.9%), Buloqboshi (108.6%) tumanlarida doimiy aholi va mos xolda mehnat resurslari soni boshqa tumanlarga qaraganda tez sur`atlarda o`sgan. Shuningdek, viloyatning Xonobod shahri (102.0%), Ulug`nor tumani (104.7%), Andijon shahri (104.9%) hududlarida aholi sonining, qolaversa, mehnat resurslari sonining o`sish sur`atlari birmuncha sekinroq holatda kechmoqda. Ushbu omil sabab viloyat aholisi o`sish darajasi ko`rsatkichini pastroq qilib ko`rsatmoqda.

Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida aholini ish bilan ta`minlashning quyidagi yo`nalishlari mavjud:

• 
  davlat va nodavlat tizimlari mablag`lari hisobidan ishlab chiqarishni tarkibiy jihatdan qayta tuzish dasturlarini amalga oshirish va shunga ko`ra mehnat resurslarini taqsimlash;
  
• 
  ishchi kuchi taklifi va unga bo`lgan talabni iqtisodiy va huquqiy vositalar orqali tartibga solish;
  
• 
  ishsizlarning va mehnat bozorida raqobatlasha olmaydigan aholi tabaqalarining ijtimoiy himoyasini ta`minlash uchun mahsus tadbirlar ko`rish;
  
• 
  ishchi kuchi sifatini oshirish;
  
• 
  aholining iqtisodiy faolligini rivojlantirish;
  
• 
  yakka tadbirkorlik va kichik biznesni qo`llab-quvvatlash va boshqalar.
  

Keying yillarda iqtisodiy o`zgarishlar aholini ish bilan band qilish muammosini murakkablashtirimoqda. Chunki mehnat resurslarining mehnatda band bo`lish tarkibi o`zgarmoqda. Bugungi kunning dolzarb bo`lgan vazifasi mehnat resurslarini iqtisodiyot tarmoqlari o`rtasida intensiv ravishda qaytadan taqsimlash, aholining mehnatdan band bo`lishi tarkibini, tuzulishini aholiga xizmat ko`rsatuvchi sohalar va yakka tadbirkorlik hisobiga o`zgartirishga qaratilgan ishlar olib borilmoqda.

Iqtisodiy islohotlar sharoitida iqtisodiyot sohalarida band bo`lgan ish bilan bandlar soni yildan yilga oshib bormoqda. Andijon viloyati iqtisodiyot sohalarida ish bilan bandlik tarkibining tahlili 3-jadvalda keltirilgan. Unga ko`ra, 2016-yilda Andijon viloyatidagi ish bilan bandlik tarkibida rasmiy sektorda ishlovchilar ulishi (59,5%) yuqoridir, shunga mos xolda norasmiy sektorda ish bilan bandlar 36,8 foizni tashkil qilgani xolda 2019-yilda rasmiy sektorda ish bian bandlar ulushi 54,4 foizni tashkil qilgani va norasmiy sektorlardagi ish bilan bandlar 34,2 foiz bo`ldi.

4-jadval

Andijon viloyatida ish bilan bandlik xolati (kishi)

Ko`rsatkichlar	2016-yil	Jamiga nisbatan %	2017-yil	Jamiga nisbatan %	2018-yil	Jamiga nisbatan %	2019-yil	Jamiga nisbatan %
Jami ish bilan bandlar	1 210 767	100	1 245 054	100	1 271 728	100	1 297 696	100
ulardan
Iqtisodiyotning rasmiy sektotlarida bandlar	699 963	57,8	697 354	56,0	692 212	54,4	697 392	54,4
Iqtisodiyotning norasmiy sektotlarida bandlar	463 121	38,2	420 951	33,8	434 985	34,2	444 827	34,2
Respublika tashqarisiga ishlash uchun ketganlar	47 683	4,0	126 749	10,2	144 531	11,4	155 477	11,4

Manba: Andijon viloyati Mehnat Bosh boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzilgan.

Shu bilan birga, Respublika tashqarisiga ishlash uchun ketganlar ham 2016 yilda jami ish bilan bandlikning 3,7 foizini tashkil qilgan holda 2019 yilda 11.4 foizni tashkil qildi.

Viloyatda ish bilan bandlik tarkibi tunanlar kesimida bir tekis emas. Bunda, albatta, viloyat, shahar va tumanlari aholisi soni, hududlarda ijtimoiy-ishlab chiqarish ob`yektlari soni kabi omilllarni hisobga olish zarur. (5-jadval)

5-jadval.

Adijon viloyati tumanlari kesimida ish bilan bandlar sonining o`zgarishi, kishi

№	Hududlar	Yillar					2019 yil 2016 yilga nisbatan %
		2016	2017	2018	2019
1	Andijon sh	174 710	176 454	184 152	192 843	115,8
2	Xonobod sh	17 693	17 531	18 575	18 789	115,9
3	Andijon	99 770	93 433	94 530	94 690	102,4
4	Asaka	129 133	125 685	128 591	131 740	108,3
5	Baliqchi	81 051	77 363	78 673	79 193	105.0
6	Bo`z	29 287	27 428	28 067	28 486	104,9
7	Buloqboshi	56 828	55 382	56 687	57 533	108,8
8	Jalaquduq	80 934	78 461	78 967	78 601	105,4
9	Izbosgan	97 469	96 767	98 566	101 072	109,7
10	Ulug`nor	26 174	25 677	26 455	27 332	111,4
11	Marxamat	71 673	68 014	68 687	69 382	103,5
12	Oltinko`l	75 919	72 387	73 227	74 334	104,2
13	Paxtaobod	80 765	77 355	78 326	78593	105,5
14	Xo`jaobod	49 003	48 715	50 019	51 628	111,6
15	Shahrixon	71 673	113 545	115 511	118 469	108,1
16	Qo`rg`ontepa	93 057	90 857	92 693	95 015	108,5
	Jami	1 279 233	1 318 717	1 271 728	1 297 696	108,1

Manba: Andijon viloyati Mehnat Bosh boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzilgan.

Statistik ma`lumotlardan ko`rinadiki, viloyat miqyosida ish bilan bandlar soni 2019 yilda 2016 yilga nisbatan 108.1% ga yoki 18463 kishiga ortgan. Hududlar kesimida bu borada eng yuqori ko`rsatkich Andijon (115.8%) va Honobod (115.9%) shaharlariga tegishli bo`lib, ulardagi bu o`sish sur`ati 2016-2019 yillarda barqaror o`sish tendensiyasiga ega. Viloyat miqyosida ish bilan bandlar sonida 2016-2019 yillarda tebranishni kuzatish mumkin. Chunonchi, 2016 yilda bandlar soni 1 279.2 ming kishini, 2017 yilda 1 318.7 ming kishini, 2018 yilda 1 271 7 ming kishi, 2019 yilda 1 297 696 ming kishini tashkil etgan. Ko`rib turganingizdek, 2017 yilga qiyoslaydigan bo`lsak 2018 yilga 5.6% ga kamaygan. Tahlillardan ko`rinadiki, viloyatda aholi ish bilan bandligini oshirish chora-tadbirlarini amalga oshirish masalalari har bir tuman va shahar xususiyatlaridan kelib chiqib turlicha bo`lgan.

Biloyatda aholi ish bilan bandligini oshirish sohasida quyidagi vazifalarni amalga oshirirsh maqsadga muvofiq, ya`ni:

• 
  viloyatning noqishloq xo`jaligi tarmoqlarida yangi ish joylarni tashkil etish;
  
• 
  amaldagi ishlab chiqarish korhonalarini texnik qayta jihozlash, modernizatsiyalash va qayta ta`mirlash;
  
• 
  ishlab chiqarishga xorijiy sarmoyalarni jalb qilish;
  
• 
  yangi yerlarni o`zlashtirish;
  
• 
  qayta ishlash sanoati, xizmatlar ko`rsatish va shaxsiy mehnat faoliyati ko`lamini kengaytirish;
  
• 
  hududda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab-quvvatlash;
  
• 
  aholi bandligining yangi shakllarini joriy etish va o`zini-o`zi ish bilan ta`minlashni rag`batlantirish;
  
• 
  ishsizlarni kasbga o`qitish, qayta o`qitish va malakasini oshirish.
  

Demak, viloyatda aholining ish bilan bandligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishda, ayniqsa, viloyat bandlik dasturlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishda yuqoridagi holatlarni va tavsiyalrni inobatga olish maqsadga muvofiq deb o`ylaymiz.

4.