Aholi sonining ko‘payib borishi nàtijàsidà yangi yerlàrgà bo‘lgàn tàlàbning oshishi, Mulkiy tàbàqàlànish kuchàyishi

Reyn daryosi bo‘ylab joylashgan shaharlar Kyoln, Vorms, Strasburglarda metall ishlab chiqarish va movut to‘qish rivojlangan.

Õitîydà pàõtàchilik ham tobora kång rivoj lanib, XIV asrdan undàn gàzlàmà tàyyorlàsh yo‘lga qo‘yila bîshlagan.

Koguryo xitoyliklarni o‘z hududidan batamom surib chiqaradi va

116-rasm. Chosonning afsonaviy asoschisi Tangun
139V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA XALQLARI
har jihatdan rivojlangan qudratli davlatga aylanadi. Bu davrda dehqonchilik, metall quyish va unga ishlov berish, to‘qimachilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq rivojlangan.
Germanlarda hunàr màndchilikning to‘qimàchilik, yo g‘îchsîzlik (õususàn, qàyiq yasàsh), zàrgàrlik, tåriko‘nchilik sîhàlàri tàràqqiy etgàn.

Àràbistînning eng tàràqqiy etgàn vilîyatlàri – Yaman và Hijîz edi.

Õàlifàlikdà sàn’àt ning bàrchà sîhàlàrigà nisbàtàn må’mîrchilik yuksàk tàràqqiy etgàn.
Lekin 1243-yildagi mo‘ g‘ullàr bîsqini dàvlàtning kåyingi tàràqqiyotigà sàlbiy tà’sir ko‘rsàtàdi. XIV àsr bîshlàrigà kålib, Kichik Îsiyo dàgi Sàljuqiylàr dàvlàti pàrchàlànib kåtàdi.
Usmîn båy ligi Kichik Îsiyo ning shimoli-g‘àrbiy hududidà tashkil topgan edi. Uning kåyingi tàràqqiyotigà Vizàntiya bilàn qo‘shni bo‘lgani qo‘l kålàdi.

Oltin O‘rda xonligida davlat boshqaruvining taraqqiyoti amaldorlarning kuchayishiga olib kelgan.

Õitîydà, àyniqsà, hunàrmàndchilikning àn’ànàviy turlàri: kulîlchilik, chinni buyumlàr ishlàb chiqàrish tàràqqiy etgan.
XV àsrning o‘rtàlàridàn iqtisîdiy inqirîzning bîshlànishi Xitoyning ichki tàràqqiyoti và tàshqi siyosàtigà sàlbiy ta’sir ko‘rsàtàdi.
Màrkàziy và Jànubiy Àmå rikàning tîg‘ và tîg‘îldi hududlàridà dåhqînchilik õo‘ jàligi vujudga kelib, keng taraqqiy etgan.

G‘arbiy Sudan xalqlari madaniyati ning yuksak taraqqi yotida arablarning ta’siri kattadir.

Hukmdorlar
882-yilda o‘z lashkari bilan Kiyevni egallab, ayni paytda Kiyev Rusi nomini olgan davlatga asos soladi.
Oleg

Vizantiya bilan manfaatli shartnoma tuzadi. Unga ko‘ra, Rus savdo garlariga Vizantiyada bojsiz savdo qilishga ruxsat beriladi.

Igor
o‘z knyazligini (912–945) ko‘ch manchi bija nak qabilalariga qarshi urushdan boshlaydi. Tu zilgan shartnoma Konstantinopol tomonidan bajarilmaganligi tufayli Igor Vizantiyaga qarshi ikki marta yu rish qiladi. Natijada Vizantiya jangsiz tinchlik shart noma sini tuzib, katta o‘lpon to‘laydi. Igor 945-yilda drevlyan qabilalari bilan to‘qnashuvda halok bo‘lganidan so‘ng, uning rafiqasi Olga o‘g‘li Svyatoslav balog‘atga yetgunicha

Olga
qargan. U Rus mavqeini harbiy yurishlar, istilolar bilan emas,

29-rasm. Kiyev Rusi hukmdori Olga
39I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
mo hirona diðlomatiya orqali yuksaltirishga intilgan. Olga X asr ning 50-yillari o‘rtalarida Konstantinopolga tashrif buyurib, xristianlikni qabul qiladi.

Svyatoslav 964-yilda 22 yoshida knyazlik taxtiga o‘tirgach, Sharqqa yurish boshlagan. Svyatoslav Itil (Volga) va Don daryolari oralig‘ida tashkil topgan Xazar xoqonligini mag‘lub etib, uni ng poytaxti Itil shahrini egallagan. Keyinchalik Svyatoslav Bolgariyaga, ko‘chmanchi bijanaklarga, Vizantiyaga qarshi urushlar olib borgan.

Vladimir (980– 1015) taxtni egallaydi. Dastlab u slav yan qabilalarining isyonini bostirib, Kiyev Rusi chegaralarida yangi mudofaa qal’alarini qurdiradi. Shundan so‘ng knyaz Dunay bo‘ylarida yashagan bulg‘orlarga qarshi harbiy yurish uyushtiradi. Ammo rus tarixida Vladimir istilochi emas, balki 988-yilda ruslarni xristian dinini qabul qildir gan hukm dor sifatida qadrlanadi. Vladimir mahalliy knyazlar sulolalarini tugatib, ularning o‘rniga o‘g‘illarini noiblikka tayinlagan.
Yaroslav (1019–1054) boshqaruvi Kiyev Rusi ning gullab-yashnagan davri bo‘lgan. Yangi knyaz dav rida Kiyev ostonalarida paydo bo‘lgan bijanak qabilalari uzil-kesil mag‘lub etilib, g‘alaba sharafiga Kiyevda avliyo Sofiya ibodatxonasi qurilgan. Yaroslav davrida Rusning Yevropa mamlakatlari bilan munosabatlari rivojlangan.
\
Yaroslav dav rida rus yerlarining dastlabki yozma qonunlari to‘plami – «Rus haqiqati» tu zilgan.

Rus knyazi Vladimir Monomax (1113–1125) ilk bor qiðchoq xonlari qo‘ shinini yengadi. Uning davrida urushlar qiðchoqlar yashaydigan hududlarga ko‘chadi. Lekin Monomaxning vafo tidan so‘ng qiðchoq lar hujumi qaytadan bosh lanadi.

768–814-yillar – Buyuk Karl hukmronlik qilgan davr. Kàrl tàõtgà o‘tirishi bilàn istilîchilik urushlàrini îlib bîrgàn.
Saks lar germanlar ning Karlga bo‘ysunmagan so‘nggi yirik qabilasi bo‘lgan.
Ispàniyagà qarshi 778-yilda Kàrlning yurishi muvàffàqiyatsiz tugaydi.
Buyuk Karl davlati Yevropaning katta qismini egallagan; uning hududini G‘arbiy Rim imperiyasi bilan bemalol taqqos lasa bo‘lar edi. Lekin Karlning hokimiyati so‘nggi Rim imperatorlarinikidan an cha yuksak bo‘lgan.
Buyuk Kàrl frànklàr impåriyasining mutlàq hukmdîrigà àylànib, uning fàrmînlàri fàqàt yirik zîdàgînlàr, yår egàlàri ning yildà ikki màrtà chàqirilàdigàn yig‘inidà qàbul qilingàn.

Buyuk Karlning saroy xizmatkorlari ayni paytda vazirlar vazifasini ham bajargan.

Kàrlning vàfîtidàn ko‘p o‘tmày, u tuzgàn impåriyaning inqirîzi bîshlànàdi.
Buyuk Kàrl o‘z davlatida yangi màîrif tizimini yaràtàdi. Qirîl farmoniga ko‘ra xalq màktàblàri jîriy etiladi.

8 uz maqsad

Shayboniyxonning asosiy maqsadi Temuriylar saltanatiga butunlay barham berish edi' Bobur Mirzo bilan utlinS «‘rtasidagi
munosabat Shayboniyxonning ana shu niyatini yaqqol
Kobuldagi Bolo Hisor qal’asini o‘zining qarorgohiga aylantirdi. Shayboniylaming tobora kuchayib borayotgan yurishiga qarshi birga- likda chora ko‘rish maqsadida Sulton Husayn Boyqaro barcha temuriy hukmdorlar qatorida Bobur Mirzoni ham maslahat yig!iniga taklif

Shayboniyxon Temuriylar saltanatiga butunlay barham berish maqsadida boshlagan harbiy yu- rishi paytida raqiblarini sarosimaga solib qo‘y- gan jang usuli — to'lg'amcmi qo‘lladi.

Nodir Muhammad toj-u taxtni qaytarib olish maqsadida Hindiston podshohi temuriyzoda Shoh Jahondan yordam so‘radi. Shoh Jahon Balx viloyatini o‘ziga bo‘ysundirish maqsadida qo‘shin yubordi. Uning asl niyatini payqab qolgan Nodir Muhammad hind qo‘shiniga qarshi chiqdi.
Ubay- davrida dullaxonning asosiy maqsadi siyosiy tarqoqlikni
tugatishdan iborat edi. U ana shu maqsad yo‘lida goh isyonkor qabilalarga qarshi, goh bo‘ysunmas mahalliy hukmdorlarga, goh dav- lat sarhadlariga bostirib kirgan ko‘chmanchilarga qarshi urush olib borishga majbur boTdi.
Ubaydullaxon markaziy hokimiyatni kuchaytirish maqsadida hatto o‘sha davrning eng ta’sirchan kuchi - yirik yer egalari hamda Jo‘y- bor shayxlarining ta’sirini kamaytirishga ham urindi.

Ibrohimbiyuing navbatdagi maqsadi Buxoro taxtini egallash, Rajab Sultonni Buxoro taxtiga o‘tqazish hamda shu yo‘l bilan xonlikning eng nufuzli kishisi bo‘lib olish edi. Abulfayzxon siyosatidan norozi bo‘lgan amirlar Ibrohimbiyga qo‘shildilar.

Ibrohimbiy va Rajab Sulton oqibatini chuqur o‘ylab ko‘rmasdan, o‘z maqsadlariga erishish maqsadida. ko‘chmanchi qozoqlardan yor- dam so‘radilar. Ularga katta o‘ljalar va’da qildilar.
Jung‘or ko‘chmanchilarining bosqinidan katta talafot ko‘rgan. talangan hamda ocharchilikka duchor etilgan

Pyotr I Buxoroni siyosiy jihatdan Rossiyaga teng davlatlar emas deb hisobladi va amalda unga tazyiq o‘tkaza boshladi.

Shu maqsadda 1718-yilda Irtish daryosi sohilida yetti qo!rg‘ondan iborat shahar (Semipalatinsk) qurdirdi. Bu esa Buxoro xonligini tash- vishga solib qo‘ydi.

Amir Muhammad Rahim mamlakatda o'zining okil mutlaq hokimiyatini o'rnatish hamda ichki bosh-

mustahkamlash boshdoqlikni tugatish siyosatini yuritdi. Bu siyo- satdan ko‘zlangan maqsad - davlatni markazlash- tirish edi. Muhammad Rahim maqsadini ro‘yobga chiqarishga qat’iy kirishdi.
Amir Nasrullo muntazam qo‘shinni bir joyda saqlash maqsadida Buxoro shahri chetida 800 uydan iborat ,,Sarbozxona“ deb atalgan manzilgoh qurdirdi.