Aholining daromadlari va ularning tarkibiy tuzilishi tahlili Reja

O’zbekiston Respublikasida aholi daromadlarining taqsimlanishida davlat roli
Davlatning ijtimoiy siyosati. tegishli markazlashgan daromadlarni tabaqalashgan soliq solish yo’li bilan shakllantirish va uni byudjet orqali aholi turli guruhlari o’rtasida qayta taqsimlashdan iborat. Davlat daromadlarni qayta taqsimlashda ijtimoiy to’lovlar bilan birga bozor narxlarini o ‘zgartirish (masalan, fermerlarga narxlarni kafolatlash) va ish haqining eng kam darajasini belgilash usullaridan foydalanadi. Ijtimoiy to'lovlar — kam ta ’minlanganlarga pul yoki natural yordam ko‘rsatishga qaratilgan tadbirlar tizimi bo'lib, bu ularning iqtisodiy faoliyatda qatnashishi bilan bog’liq bo'lmaydi. Ijtimoiy to'lovlaming maqsadi jamiyatdagi munosabatlarni insonparvarlashtirish hamda ichki talabni ushlab turish hisoblanadi.
Aholi real daromadlari darajasiga inflyasiya sezilarli ta’sir ko‘rsatishi sababli daromadlarni davlat tom onidan tartibga solishning muhim vazifasi iste’mol tovarlariga narxning o'sishini hisobga olish va daromadlarni indeksatsiyalash, ya’ni nominal daromadlarni narxlar o’sishiga bog'liqlikda oshirib borish hisoblanadi. Shaxsiy daromadni himoya qilishda ijtimoiy siyosatning muhim yo‘nalishi aholi kambag‘al qatlamini qo‘llab-quvvatlash.Amaliy hayotda qashshoqlikning o‘zi hayot kechirish minimumi yordamida aniqlanadi. Bu ijtimoiy va fiziologik (jismoniy) minimumda ifodalanadi. Ijtimoiy minimum jismoniy ehtiyojlarni qondirishning minimal me’yori bilan birga ijtimoiy talablarning minimal xarajatlarini ham o'z ichiga oladi. Fiziologik minimum esa, faqat asosiy jismoniy ehtiyojlarni qondirishni ko'zda tutadi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda aholining ijtimoiy yordamiga muhtoj qismini aniqlashda turli xil mezonlar asos qilib olinadi. Ular jumlasiga daromad darajasi, shaxsiy mol-mulki miqdori, oilaviy ahvoli va shu kabilar kiritiladi.
Davlat tomonidan daromadlarni qayta taqsimlash usullariga quyidagilar kiradi.
Asosiy ishlab chiqarish omillari egalari o'rtasida tegishli soliq-byudjet siyosatini o'tkazish, ya'ni. foyda va shaxsiy daromad solig'ini tabaqalashtirilgan soliqqa tortish. Natijada, davlat aholining kam himoyalanadigan qatlamlariga to'lovlarni amalga oshirishi, tadbirkorlikni rag'batlantirishi va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishi, davlat iste'moli jamg'armalari, aholini ijtimoiy himoya qilishning maxsus jamg'armasini tashkil qilishi va davlat tomonidan ijtimoiy himoya dasturlarini amalga oshirishi mumkin;
Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida, narxlarning tez o'sishi sababli, nisbatan barqaror daromadlar va yashash narxining oshishi o'rtasidagi moslikni ta'minlash kerak. Kompensatsiya, moslashuv va daromadlarni indeksatsiya qilish bunga erishish yo'lidir.
Kompensatsiya - bu talab yuqori bo'lgan tovarlar guruhlari uchun chakana narxlarning oshishi bilan bog'liq qo'shimcha xarajatlarning bir qismini aholiga qoplash. Shu bilan birga, faqat ma'lum iste'mol darajasi qoplanadi. Kompensatsiya tabiatda tabaqalashtirilgan va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlariga yo'naltirilgan.
Adaptatsiya - yashash qiymati oshgani sayin belgilangan to'lovlarning (pensiya, nafaqa, stipendiya, eng kam ish haqi) ko'payishi.
Daromadlarni indeksatsiya qilish - ilgari tasdiqlangan metodologiyaga muvofiq narx indeksining o'zgarishi bilan nominal daromadlarni avtomatik ravishda sozlash. Respublikada daromadlarni indeksatsiya qilish inflyatsiyani hisobga olgan holda daromadlarni indeksatsiya qilish to'g'risidagi qonunga muvofiq amalga oshiriladi. Naqd pul daromadlarini indeksatsiyasi, agar oldingi indeksatsiyadan beri hisob-kitob asosida hisoblanadigan iste'mol narxlari indeksi 5% dan yuqori bo'lsa, amalga oshiriladi.
Indekslangan qiymatlarga ish haqi, omonatlar, ijtimoiy to'lovlar va nafaqalar, daromad solig'i shkalasi kirishi mumkin. Inflyatsiya sharoitida indeksatsiya faqat qisman bo'lishi mumkin.

Ijtimoiy siyosat — bu davlatning daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni yumshatishga va bozor iqtisodiyoti qatnashchilari o'rtasidagi ziddiyatlami bartaraf qilishga yo'naltirilgan siyosatdir.Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo'lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.

Xulosa
Bozor iqtisodiyoti taqsimlash munosabatlari sohasidagi sodir bo‘layotgan jarayonlarni nazariy jihatdan qayta tushunishni talab qiladi. Bu eng avvalo, ―aholi daromadlari tushunchasining ta‘rifi, uning tabaqalanishiga va yuzaga kelgan aholi tabaqalanishiga, aholining turmush darajasidagi o‘zgarishlarning yo‘nalishlarini kuzatib borishga, aynan bir xil davlat daromadlar siyosatini o‘tkazish asosida daromadlarning yuzaga kelishi va o‘sishi masalalarini ko‘rib chiqishni taqozo etadi. Tadqiqotlarda daromadlar muammosi, odatda, uning turli modellarida aholi daromadlari yuzaga kelish nuqtai nazaridan yoki xo‘jalikning xilma-xil sharoitlarida daromadlarning taqsimlanishi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Ko‘pincha ushbu masala faqat kambag‘allik, qashshoqlik, aholini ijtimoiy himoya qilish bilan o‘zaro bog‘liqlikda tekshiriladi. Daromad o‘lchamlarining miqdoriy va sifatiy o‘zgarishi va taqsimlanish tamoyillarining o‘zgarishi umuman iqtisodiyot, daromadlar nazariyasi sohasi bilan o‘zaro bog‘liqlikda o‘rganilishi kerak.
Shu bilan birga, bugungi kunda aholining turmush darajasini obyektiv statistik ma‘lumotlar asosida iqtisodiy tahlil qilish, aholining pul daromadlari va xarajatlarini o‘rganish, uy xo‘jaliklarining iqtisodiyotda qatnashish darajasi va xarajatlar tasnifini tahlil etish dolzarb masala hisoblanmoqda. Respublikamizda aholini ijtimoiy himoya qilish, ish haqi va boshqa pul daromadlarini bosqichma- bosqich oshib borishini ta‘minlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratildi. O‘z navbatida, aholi pul daromadlarining o‘sishi, uning xarid qobiliyatini oshirish, ishlab chiqarish hajmini kengaytirish va mamlakatdagi barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta‘minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Shuning uchun ham hozirgi innovasion rivojlanish sharoitida aholi turmush darajasiga, daromadlariga, imkoniyatiga, iste‘mol va iste‘mol talablarining qondirilish darajasini obyektiv talqin etish muammosi dolzarb sanaladi.