Ajiniyoz nomidagi

Ma`ruza-10: Dizaynda ijodiy kontseptsiya 
Reja: 
2.  Dizayn kontseptsiyasining yo`llari  
3.  Dizaynda XX asr global kontseptsiyalari  
4.  Postindustrial tsivilizatsiya kontseptsiyasi. 
5.  “YAngi dizayn” tushunchasi. 
6.  “YAxshi shakl” tushunchasi  
7.  “Ochiq shakl” tushunchasi  
8.  Zamonaviy dizaynda ijodiy kontseptsiyalar. 
Adabiyotlar: 4 
Zamonaviy  dizaynni  muammolarida  ijodiy  kontseptsiya  muammosi  (asosiy  g`oya, 
loyihalash  maqsadi  va  vazifalarini,  ma`naviy  yo`nalishi)  markaziy  o`rinni  egallaydi. 
Kontseptuallik – bu loyiha madaniyatning mohiyatini asoslaydigan umumiy ijodiy ko`rsatmadir. 
Ijodiy  kontseptsiya  loyihaning  qiymati  va  ma`naviy  mazmunini  belgilaydi.  Ijodiy 
kontseptsiyaning  mazmuni  va  xarakteri  nafaqat  muallifni  shaxsiy  dunyoqarashini  bilan,  balki 

---

64 
 
loyiha  madaniyati  va  jamiyatni  rivojlanish  asosiy  rag`batlari  bilan  bog`lik.  Odatda,  dizaynda 
kontseptsiyalar muhim muammolarni ifodalaydi, ular jamiyatni va insonni hayajontiradi. Dizayn 
insonlarning  ehtiyojini  hisobga  olishi  zarur  va  ularning  muammolarini  echishda  o`z  hissasini 
kiritish  lozim.  Aksi  holda  u  madaniyatda  insonparvarlik  ma`nosidan  o`z  mavjudligindan 
mashhur bo`ladi. 
Dizaynning kontseptsiyalarini loyhalash quyidagi asosiy yo`llar bilan bog`liq: 
-  baholash  yo`li  loyihalashni  jamiyat  va  insonning  turmush  tarzi  va  shaxsning  turini, 
ijtimoiy va shu jumlada estetik qoidalari bilan bog`liq ob`ektiv va sub`ektiv boyliklarni yaratish 
faoliyatini ko`rib chiqadi; 
-  tizim  yo`li  dizayner  loyihalash  ob`ekti  moddiy-funktsional  va  ijtimoiy-madaniy 
elementlarini o`zaro bog`liq tizim sifatida ko`rib chiqadi. Tizim yo`li muhit, uning elementlarini, 
inson  va  jamiyatni  ishtirogida  o`tayotgan  jarayonlar  orasidagi  aniq  funktsional  bog`liqlarni 
aniqlashni ko`rib chiqishni talab qiladi. Loyihalashda shunday yo`lning natijasi – tizimli ob`ektni 
tuzilishi; 
-  muhit  yo`li  –  inson  fazoviy-buyum  muhitini,  hayotiy  atrofini  o`zlashtirish  natijasini 
ko`rib  chiqadi.  Insonning  faoliyati  va  muomalasi  muhitni  ayrim  elementlarini  birgalikka 
bog`laydigan markaz va aniqlaydigan faktor sifatida e`tiborga olinadi. Bu holda loyihalash yaxlit 
siymoni yaratishga va muhitni funktsional tashkil etishga yo`naltirilgan. 
Kostyum  dizaynida  mavjud  kontseptsiyalar,  odatda,  o`z  davr  dizayning  asosiy 
muammolarini  oqimidadir  va  turmush  tarzini  o`zgarish  umumiy  rag`batlari  bilan 
bog`lanishidadir.  Ammo,  bu  umumiy  rag`batlar  dizaynda  har  xil  mualliflar  kontseptsiyalarida 
o`zlashtiriladi,  ya`ni  dizaynerlar  buyumning  funktsiyasiga  o`zgacha  qarashadi,  garderobni 
ta`millash turli kontseptsiyalarini tarafdorlari bo`ladi, har xil shakllantirish usullarni qo`llashadi, turli 
turmush  tarzda  yashayotgan  insonlarga  o`z  kiyimini  taklif  etishadi.  Bundan  tashqari,  kiyim 
dizaynini o`ziga xosligi shundaki, kontseptsiya matnda emas, balki vizual shaklda o`z ifodasini 
bayon etadi. Modani mavsumiy o`zgarish ritm  an`anasi  kiyim dizaynida ijodiy kontseptsiyasini 
asosiy o`zlashtirish shakli  -  modellar namoyishdir. Kontseptuallik faqat  kiyim  modellashdagina 
emas (garchi bu eng muhimi bo`lsa ham), balki modellarni tanlashda, muayyan siymo yaratishda 
(soch turmak, grim va b.), musiqa jo`rligida va namoyish o`tqazish joyda namoyon bo`ladi. 
Dizaynerlarning  muallif  ijodiy  kontseptsiyalari,  odatda,  loyiha  madaniyatni  rivojlanish 
umumiy tendentsiyalaridan xoli emas va dizaynda mavjud u yoki bu umumiy kontseptsiyalarga 
qayd qilmaydi. 
XX  asrda  loyihalashda  ikki  global  kontseptsiyalari  mavjud:  XX  asrni  birinchi  yarmida 
dizaynning  rivojini  aniqlaydigan  funktsionalizm;  XX  asrni  oxirida  postmodernizm  (“yangi