Ajratish,konsentrlash va ekstraksiya usuli

AJRATISH,KONSENTRLASH VA
EKSTRAKSIYA USULI
. Ajratish va konsentrllash usuli - moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishshqariiga asoslangan (Ekstraksiya, xromatografiya va hokazo).
Murakkab aralashmalarni analiz qilishda har bir modda (ion) lar uchun o’ziga hos analitik reaksiyalar kam. Shuning uchun moddaning sifat va miqdor tarkibini aniqlash maqsadlida, aralashma oldin alohida komponentlarga ajratiladi.
Ayrim vaqtlarda aniqlanayotgan modda (komponent) ning miqdori analiz qilinadigan eritmada aniqlanish oralig’iga nisbatan ancha kam bo’ladi. Bunday vaqtda analizni boshlashdan oldin konsentrllash (boyitish) amalga oshiriladi.
Ajratish va konsentrllash amalda ko’pincha birgalikda olib boriladi. Ko’pgina ajratish va konsentrllash usullari moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishshqariiga asoslangan.
Ajratish usuli ikki fazani fizikaviy tabiatiga, taqsimlanishshqari bosqichiga qarab turkumlanishi mumkin.
Agar bir bosqichda taqsimlanishshqari bo’lsa, statik: ko’p bosqichda taqsimlanishshqari bo’lsa, dinamik yoki hromatografik usul deyiladi.
Fazalar agregat holatiga ko’ra: gaz (g), suyuq (c) yoki qattiq (q) taqsimlanishshqariga bo’lish mumkin. Ikki faza orasida tAgsimlansa fazalar qisqa qilib shunday belgilanadi: G-C, G-Q, CC, CQ.
Ajralish jarayoni mehanizmiga ko’ra: kimyoviy (qayta cho’ktirish), fizik-kimyoviy (Ekstraksiya, xromatografiya, elektrokimyoviy va boshqa usullar) va fizikaviy (bug’lanish, suyuєlanish oralig’i (zonnaya plavka), kristallash va boshqalar) kabilarga bo’linadi.
Agar bir bosqichda taqsimlanishshqari bo’lsa, statik: ko’p bosqichda taqsimlanishshqari bo’lsa, dinamik yoki hromatografik usul deyiladi.
Ajralish jarayoni mehanizmiga ko’ra: kimyoviy (qayta cho’ktirish), fizik-kimyoviy (Ekstraksiya, xromatografiya, elektrokimyoviy va boshqa usullar) va fizikaviy (bug’lanish, suyuєlanish oralig’i (zonnaya plavka), kristallash va boshqalar) kabilarga bo’linadi.
Ekstraksiya analiz usulining nazariy asosi.
Ekstraksiya – moddalarni eritmadan yoki qattiq modda aralashmalaridan ajratib olish usullaridan biridir. Ekstraksiya ajralayotgan modda va aralashmalarning har hil erituvchilarda turlicha erishiga asoslangandir.
Ekstraksiya - murakkab fizik - kimyoviy jarayon bo’lib, moddaning bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlik orasida taqsimlanish va massalar ta`siri qonunlariga bo’ysinadi. Analizda suvli eritmalardan moddalar organik erituvchilar yordamida Ekstraksiya qilib olinadi. Ekstraksiyada quyidagi asosiy tushunchalar ishlatiladi.
Ekstraksiya reagent – toza organik erituvchi yoki biror reagent sifatida aniqlanadigan moddani suv fazasidan (izvlekayushiy) (siqib) ajratib chiqaruvchi modda.
Ekstrakt – suv fazasidan Ekstraksiya qilingan, ya`ni ajratib olingan modda.
Reekstraksiya – Ekstraksiyaga teskari jarayon.
Reekstragent – ekstrakdan suv fazasiga o’tgan eritma.
Reekstrakt – alohida olingan suv fazasidagi ekstrakt.
Ekstragentni fizikaviy yoki Ekstraksiyalash hossasini yahshilash, ba`zan suyultirish uchun inert organik erituvchilar ishlatiladi. Erigan A moddani ikki faza orasida taqsimlanishshqarii, erigan modda konsentratsiyasini bir fazada oshib, ikkinchi fazada kamayishi demakdir. Ma`lum vaqtdan keyin konsentratsiyalar nisbatida dinamik muvozanat qaror topadi:
AS = A0 (1)
bunda,
Ac – A – moddaning suv fazasidagi miqdori;
A0 – A – moddaning organik erituvchi fazasidagi miqdori.
Biror moddaning ikki fazada o’zaro aralashmaydigan ikkita suyuqliklarda ayni haroratda konsentratsiyalarining nisbati o’zgarmas kattalik bo’lib taqsimlanish koeffisienti deyiladi.
(3)