Академияси ҳУҚУҚбузарликлар профилактикаси

2-савол. Ҳуқуқбузарликлар якка тартибдаги профилактикасининг чора-тадбирлари

Ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга оширишда фуқаро­ларнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтириш, уларга жиноят учун жазонинг муқаррарлигини англатиш орқали ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш, аҳолига жиноят ва жиноят содир этган шахсларнинг ижтимоий хавфи, жиноят содир этиш усул ва воситалари ҳақидаги маълумотларни етказиб, ўзини ўзи ҳимоя қилиш­ларига эришиш, шунингдек ҳуқуқбузарликдан жабрланган шахс­­ларни ижтимоий мослаштириш ва ижтимоий реабилитация қилиш билан бирга, ғайриижтимоий хулқ-атворга эга, ҳуқуқбузарлик содир этишга мойил ва ҳуқуқбузарлик содир этган шахсларни ахлоқан тузатиш, ҳуқуқбузарликдан жабрланиш эҳтимоли юқори бўлган шахсларнинг шахсий ва мулкий хавфсизлигини таъминлаш долзарб масалалардан ҳисобланади.

Мазкур масаланинг ижобий ҳал қилинишида ҳуқуқбузар­лик­лар­нинг якка тартибдаги профилактикасига доир энг мақбул чора-тад­бир­ларни ишлаб чиқиш ва амалга оширилишини самарали ташкил этиш муҳим аҳамиятга эга.
«Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонунда ҳуқуқ­­бузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси чора-тадбир­лари аниқ белгиланган бўлиб, улар қуйидагилар:
– профилактик суҳбат;
– расмий огоҳлантириш;
– ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар тўғрисида хабардор қилиш;
– ижтимоий реабилитация қилиш ва ижтимоий мослаштириш;
– профилактик ҳисобга олиш;
– мажбурий даволанишга юбориш;
– маъмурий назорат.

1. 
   Профилактик суҳбат;
   

Профилактик суҳбат шахсни жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларига риоя этишга ишонтириш, ғайри­иж­ти­моий хулқ-атворнинг ижтимоий ва ҳуқуқий оқибатларини ҳамда ҳуқуқбузарлик содир этганлик учун қонунда белгиланган жавоб­гар­ликни тушунтириш мақсадида ғайриижтимоий хулқ-атворга эга, ҳуқуқ­бузарлик содир этишга мойил бўлган, ҳуқуқбузарлик содир этган ҳамда профилактик ҳисобга олинган шахсларга нисбатан амал­га оширилади.
Профилактик суҳбатни жамоат тартибини сақлаш ва фуқаролар хавфсизлигини таъминлаш, йўл ҳаракати ва ёнғин хавфсизлиги, паспорт-виза, назорат-лицензия, мулк ва объектларни қўриқлаш қои­да­ларига риоя қилиш устидан бевосита текширув ва назоратни амалга оширувчи ҳамда унда иштирок этишга жалб этилган ички ишлар органининг масъул вакили, шу жумладан профилактика (катта) инспектори ҳам амалга ошириши мумкин.
Профилактик суҳбатни амалга ошириш жараёнида суҳбат ўтка­зувчи ходим «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисидаги қонун»­нинг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг асосий принциплари» номли 5-моддасида келтирилган «ишонтириш усулининг устувор­лиги» принципига қатъий риоя қилиши шарт.
Профилактик суҳбат ички ишлар органларида, милиция таянч пунктларида, шунингдек шахснинг яшаш, ўқиш, иш жойида ёхуд бевосита ғайриижтимоий хулқ-атвор ёки ҳуқуқбузарлик аниқланган жойда ўтказилади.
Профилактик суҳбатни амалга оширган ходим бу ҳақда ички ишлар органларида юритиладиган «Профилактика суҳбатини қайд этиш» китобига қайд этиши ҳамда келгусида жамиятда қабул қилин­ган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларига риоя этмаслик ҳолатларини давом эттирмаслик, акс ҳолда қонунда белгиланган маъмурий жавобгарлик келиб чиқиши мумкинлигини тушунтириши лозим.
Шахс ўзининг ғайриижтимоий хулқ-атвори ёки содир этган ҳуқуқ­бузарлигининг моҳиятини англаб етса ва пушаймон бўлса, ходим профилактик суҳбат билан чегараланиши мумкин, аксинча, шахс ўзининг ғайриижтимоий хулқ-атвори ёки содир этган ҳуқуқ­бузарлигининг моҳиятини англаб етмаса ва пушаймон бўлмаса, у ҳолда шахсга нисбатан расмий огоҳлантириш қўлланилади.
Ушбу ҳолатда шахс жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор норма­лари ва қоидаларини бузувчи турмуш тарзи, ҳаракати ёки ҳаракат­сизлигини ёхуд ўзининг ғайриижтимоий хулқ-атвори хавфлилиги туфайли ҳуқуқбузарлик содир этиш эҳтимоли ҳолатида бўлган жисмоний шахс деб топилади ҳамда шу жойнинг ўзида ушбу шахсга нисбатан расмий огоҳлантириш чиқарилади.

2.