Акциз солиғининг давлат бюджет даромадларини оширишдаги ахамияти

2016-2021 йилларда акциз солиғининг давлат бюджет даромадлари таркибидаги улуши %⁶

Кўрсаткичлар		2016 йил	2017 йил	2018 йил	2019 йил	2020 йил	2021 йил
Даромадлар (мақсадли жамғармаларсиз) - жами		100	100	100	100	100	100
1.	Бевосита солиқлар	24,0	23,23	19,8	28,2	34,0	31,8
2.	Билвосита солиқлар	51,5	52,6	52,2	41,4	34,9	42,5
2.1	Акциз солиғининг билвосита солиқларда таркибидаги улуши	29,6	28,5	23,5	22,2	25,2	18,9
	Акциз солиғининг давлат бюджет даромадлари таркибидаги улуши	15,2	15,0	12,3	9,2	8,8	8,0
3.	Ресурс тўловлари ва мулк солиғи	12,9	13,8	16,0	17,5	16,0	13,2
4.	Бошқа даромадлар	8,2	7,5	10,1	12,7	15,1	12,5

Жадвал маълумотларидан кўришимиз мумкинки, акциз солиғининг давлат бюджет даромадлари таркибидаги улушини фоизда тахлил қилганимизда акциз солиғининг давлат бюджет даромадлари таркибидаги улуши бир мунча пасайиб борганлигини кўришимиз мумкин. 2016 йилда 15,2 фоиз, 2017 йилда 15,0 фоиз, 2018 йилда 12,3 фоиз, 2019 йилда 9,2 фоиз, 2020 йилда 8,8 фоиз ва 2021 йил прогноз кўрсаткичларига кўра 8.0 фоизга пасайган. Шу билан бу пасайиш билвосита солиқлар таркибидаги улушига ҳам ўз таъсирини ўтказганлигини кўришимиз мумкин.

Акциз солиғининг билвосита солиқлари таркибидаги улуши бир мунча пасайиб борганлигини кўришимиз мумкин. 2016 йилда 29,6 фоиз, 2017 йилда 28,5 фоиз, 2018 йилда 23,5 фоиз, 2019 йилда 22,2 фоиз, 2020 йилда 25,2 фоиз ва 2021 йил прогноз кўрсаткичларига кўра 18.9 фоизга пасайган. Жадвалдаги кўрсатгичларни яъни фоизларида кўриниб турубдики, охирги йилларда акциз солиғи салмоғини камайиш тендендияси эгаллаганини кўришимиз мумкин. Маълум вақтлар ўтгач йиллик фоиз ставкалари пасайиши бу мамлакатда акциз солиғи ундириладиган товарлар мамлакат миқёсида кенг миқёсида ишлаб чиқарилмоқда. Бу акциз солиғи ундуриладиган қимматбаҳо заргарлик буюнлари, кумуш ва олтиндан ясалган буюмлар тамаки, сиртли ичимликлар ва акциз солиғи унадириладиган кўпгина товарлар маҳаллий завод ва корхоналарда ишлаб чиқарилиб маҳаллий бозорни тўлдиришга йўналтирилмоқда. Ҳозирги кунда импорт ҳажми ўтган йилларга қараганда камайганлиги сабаб давлат бюджет даромадларида акциз солиғини ўрни серзиларли даржада пасайган.
Акциз солиғини давлат бюджетида ўрни камайиши бу давлатнинг ўз функцияларини бажариш омилини пасайтириши мумкин. Мамлакатимизда импортни ўрнини камайтириш ва экспорт салоҳиятини ошириш муҳим зарурий молиявий дастак ҳисобланади. Давлат бюджетига ундириладиган акциз солиғини улушини ошириш бўйича қуйидаги таклифларни амалиётга тадбиқ этиш лозим:
-акциз солиғининг давлат бюджети даромадларида улушини ошириш учун бугунги кунда акцизости товарлари таркибини қайта кўриб чиқиб ички бозорда мавжуд булган товарларни киритиш мақсадга мувофиқдир. Ички бозорда мавжуд булган акциз ости товарлари акцизсиз истемол қилиниши солиқ тизимининг адолатлилик тамойилига мос келмайди.
- маҳалий ишлаб чиқарувчи булган акциз сўлиғи ундуриладиган заргарлик буюмлари кумуш, биронза, олтин ва шунга ўхшаш рангли ва рангсиз металларни қайта тайёрлаш ва унинг жаҳон стандардларига муносиб экспортбоп махсулотларга айлантиришимиз, бу давлат бюджет даромадларини ортишига сезиларли таъсир кўрсатади.

1 https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Aksiz&variant=uz

2 Соловьёв А.М. Сравнительный уровень потребления алкогольной продукции в странах Европы. // «Проблемы прогнозирования», 2016

3 А.В.Вахобов, А.С.Жўраев “Солиқлар ва солиққа тортишъъ Дарслик. Т.: «Иқтисод-Молия», 2018. -408 б.

4 Турсунова М.Р. Молия ва солиқлар (солиқлар ва солиққа тортиш). Ўқув қўлланма. – Тошкент, 2019. – 210 б.

5 А.С.Жўраев,Ғ.А.Сафаров,О.Р.Мелиев. Солиқ назарияси. Ўқув қўлланма. - Т.: «Иқтисод-Молия», 2019. -376 б.

1. 
   6
   

https://soliq.uz/ - O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi