Akseleratsiya

Bundan tashqari aksеlеratsiya katta odamlar tana oʻlchamlarining ortishini, odam umrining uzayishini, xayz kеchroq tugashini, ruxiy funktsiyalar va odam rivojlanishidagi boshqa oʻzgarishlarni oʻz ichiga oladi.

Geteroziya nazariyasi. Un to‘qkizinchi asr oxiri yigirmanchi asr boshlaridan buyon ijtimoiy xayotda, turmushda keskin uzgarishlar sodir bulgani insonlar urtasidagi ijtimoiy, diniy, milliy, irkiy tafovutlarning kamayishiga olib keldi. Turli millat vakil-larining aralash nikoxga kira boshlagani bunga yorkin misoldir. Diniy e’tiqodlar, irkiy farklar, etnik va milliy xususiyatlar, xarakter, an’analar, urf-odatlar, marosimlar, rasm-rusum va hokazolar aralash nikoxga hech kanday tusiqbula olmadi. Xayot tarzi xar xil mamlakatlarning xalkdariga xos xususiyatlar xam aralash nikoxni tuxtata olmadi. Aralash nikoxga kirish tobora kengaymokda. Mazkur nazariyaga muvofiq psixik dunyodagi kayta kurishlar nasliy belgilar keskin uzgarishiga sabab buldi, natijada farzandlarning o‘sishda kuchayish, jadallashish, akseleratsiya xodisasi vujudga keldi. Birok mazkur muammoni ilmiy jixatdan atroflicha asoslab berish uchun yo‘qorida ta’kidlangan omillar yetarli emas. Shunga karamay, geteroziya nazariyasi biologik usishda jadallashish jarayonini vujudga keltirishda aloxida axamiyat kasb etadi.
Urbanizatsiya nazariyasi. Jamiyat rivojlanishida shaxarlarning roli ortishi bu nazariyaga asos kilib olingan. Un to‘qkizinchi ayerning urtalaridan boshlab, kishlok axrlisining shaxarga kuchishi (vokelik tarikasida) avj oldi, ya’ni axoli orasida migratsiya yoki urbanizatsiya xodisasi yuzaga keldi. Shaxarning turmush tarzi, uziga xos xususiyatlari, axborot tarmoklarining kengligi, madaniyat darajasi, fan-texnika, transport, maishiy xizmat kabi omillar bolalarning akliy, axlokiy, jinsiy jixatdan ertarok voyaga yetishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. Kishlok axoliyey bilan shaxar xalkining yashash muxiti va turmush sharoitining yakinlashishi akseleratsiya jarayoniga ijobiy ta’sir etdi, lekin bu omilning uzi akseleratsiyaning sababi bula olmaydi.