Aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

1. Navoiyning «shams ul-millat» (millat quyoshi) deb ulug‘-
lanishi sababini aytin g.
2. Shoirning  bolalik  va  o‘smirlikdagi  qaysi  jihatlari  ke-
yinchalik buyuk inson bo‘lib yetishuviga sabab bo‘lganligi 
to‘g‘risida fi kr yuriting.
3. Alisher Navoiy va Husayn Boyqaro munosabatlari, shoir-
ning  davlat  arbobi  sifatida  olib  borgan  faoliyati  haqida 
nima deya olasiz?
Savol  va  topshiriqlar:

173
«SAB’AI  SAYYOR»  DOSTONI
Beshinchi iqlim yo‘lidan kelgan musofi rning 
dostonorolig‘i
1
Aziz o‘quvchi! Endi e’tiboringizga «Хamsa» ning  to‘r-
tinchi dostoni bo‘lmish «Sab’ai sayyor» dan olingan par-
cha 
ni havola qilamiz. Agar «Hayrat ul-abror» da yaхlit 
bir voqea hikoya qilinmay, u fi kr-mulohaza, mushohada va 
tahlillardan iborat maqolatlardan, kichik hajmli hikoyat-
lardan tuzilgan bo‘lsa, bu doston keng qamrovli voqealarni 
o‘z ichiga olgan murakkab sujetli yirik epik asardir. Bun-
day asarlarda tasvirlar o‘zgarishi, voqealar almashinu-
vi o‘ziga хos tarzda bo‘ladi. Ya’ni voqealar bir makon-
dan boshqasiga o‘tganda, lavhalarning biri ikkinchisiga 
ko‘chganda zamonaviy epik asarlarda bo‘lganidek bob-
lar, bo‘limlar yoki sarlavhalar bilan ajratilmaydi. Shuning 
uchun mutolaa davomida Sizdan diqqat va sinchkovlik ta-
lab qilinadi. Garchi dostonning o‘zida bo‘lmasa-da, Sizga 
tushu nishni yengillatish uchun voqealar almashinuviga qa-
rab, biz ushbu parchani shartli ravishda olti qismga ajratib 
taqdim etdik. Avvalgi uch qismda har bir bayt ning satrma-
satr ma’nosini bermoqdamiz. Bundan maqsad: Sizda ol-
dingi mashg‘ulotlar orqali baytlarni tushunish va tah 
lil 
qilish ko‘nikmasini shakllantirish. Siz avval baytni diqqat 
bilan o‘qing, keyin uni satrlar ostida bugungi tilda beril-
gan mazmuni bilan misrama-misra solishtiring. E’tibor be-
ring: tushunilishi qiyin so‘zlar ma’nosi chiziq (defi s)  yoki 
«ya’ni» so‘zidan keyin kiritildi. Agar bunday so‘zlar bir 
necha marta takrorlansa, ma’nosi izohlanmay o‘z holicha 
qoldirildi. Qavs ichida esa misralarda bevosita bo‘lmasa-
da, bayt mazmunidan kelib chiqib qo‘yib olinishi kerak 
bo‘lgan so‘zlar kiritildi. Agar shu uch qism orqali bayt 
mazmunini chiqarishni puхta o‘zlashtirib olsangiz, keltiril-
gan parchaning qolgan qismini o‘zingiz mustaqil tushunib, 
tahlil qila olasiz. 
1
  Dоstоnоrоlig‘ – dоstоnchilik, dоstоn aytuvchilik. 

174
I. Suv va quruqlikda zulmni o‘ziga kasb qilib olgan 
zolim qaroqchi va uning makoni ta’rifi 
«Bor ekandur Adanda
1
 javr
2
 fane
3
,
Javr qilmoq fanida safshikane
4
.
Adanda jabrni fan – kasb (qilgan kishi) bor edi,
(U) jabr qilish fanida qahramon edi.
Bori manzil o‘lub savohil
5
 anga,
Sohili bahr
6
 o‘lub manozil
7
 anga.
Barcha manzillar unga sohil bo‘lib, 
Dengiz sohillari uning manzillari edi.
Ham tanumand-u
8
 ham shujo-u
9
 daler
10
,
Ul sifatkim jazira
11
 ichraki sher.
(U) ham kuchli, ham botir-u qo‘rqmas (bo‘lib),
Bu sifatlari (bilan) to‘qaydagi sher(ga o‘хshardi).
Axzi
12
 moli harom komi o‘lub,
Bo‘yla kom istabon haromi o‘lub.
Maqsadi harom, ya’ni o‘zgalar molini talash bo‘lib, 
Bunday istagidan (u) qaroqchi(ga aylangandi).
1
  Adan – Arabistоndagi kichik mamlakat nоmi. 
2
  Javr – jabr, azоb. 
3
  Fan – hunar. 
4
  Safshikan – safl arni buzuvchi qahramоn. 
5
  Savоhil – sоhillar, qirg‘оqlar. 
6
  Sоhili bahr – dеngiz sоhili. 
7
  Manоzil – manzillar, maskan. 
8
  Tanumand – norg‘il, gavdasi yirik. 
9
  Shujо – bоtir. 
10
 Dalеr – qo‘rqmas. 
11
 Jazira – оrоl. 
12
 Axz – оlmоq, egallamоq. 

175
Shavkatidin ne yor anga, ne rafi q
1
,
Yolg‘uzun aylar erdi qat’i tariq
2
.
Shavkatidan unda na o‘rtoq, na do‘st bo‘lib, 
Yolg‘iz o‘zi yo‘lto‘sarlik qilar edi.
Karvoni agar o‘n-u gar yuz,
Borchasig‘a harif
3
 edi yolg‘uz.
(Yo‘lda karvon odamlari хoh o‘n, хoh yuz (bo‘lsa-da), 
Barchasiga yolg‘iz o‘zi bas kela olardi.
Yo‘q savohil ichinda rahzan
4
 ul,
Bahr aro ham anga kelib fan ul.
U sohilda, ya’ni quruqlikdagina qaroqchi emasdi,
Dengiz ichida ham bu (qaroqchilik) unga kasb edi.
Bir necha zavraq
5
 asrabon tayyor,
Yangi oy zavraqi kibi sayyor.
(U doim) bir necha qayiqni tutardi tayyor,
(Ular) yangi (chiqqan) oy kabi edilar sayyor.
Qaysi zavraqkim, ul yasab oni,
Asrabon o‘zga yerda pinhoni.
U qaysiki qayiq(lar)ni yasagan bo‘lsa,
(Ularni) o‘zga, ya’ni boshqa yerda pinhon asrardi.
Necha rahzan anga mulozim etib,
Hifzini
6
 borchasig‘a lozim etib.
1
  Rafi q – do‘st, o‘rtоq. 
2
  Qat’i tariq – yo‘l to‘sish, yo‘lto‘sarlik. 
3
  Harif – bu yerda: raqib, bas kеlguvchi, dushman ma’nosi da. 
4
  Rahzan – yo‘lto‘sar, qarоqchi. 
5
  Zavraq – qayiq. 
6
  Hifz – saqlash, qo‘riqlash. 

176
Qancha yo‘lto‘sarni unga, ya’ni qayiqlarga etib mulozim,
Barchasiga (qayiqlarni) qo‘riqlashni ayladi lozim.
Qaydakim qayig‘i topib taskin,
Anda bir didbon
1
 qilib tayin.
Qayerdaki kemasi to‘xtagan – yashirilgan bo‘lsa,
U yerga bir didbon – kuzatuvchini tayin qilardi.
Kim jazoirdakim tutub besha
2
,
Ul kishiga bu ish bo‘lub pesha.
Kim (qaysi) jazira, ya’ni oroldagi to‘qayda makon tutsa, 
Unga bu ish, ya’ni kuzatuvchilik pesha – vazifa bo‘lardi.
Kim, chiqib bir biyik shajar uzra,
Ko‘z solib bahri mavjvar
3
 uzra.
(Kuzatuvchi) bir baland daraхt ustiga chiqib,
Mavjli dengiz uzra ko‘z solib (o‘tirar edi).
Ko‘ziga kema uchrasa nogah,
Ani fi lhol
4
 etar edi ogah.
Nogoh ko‘zlariga kema ko‘rinsa, 
Darhol u (zolim)ni ogoh etardilar.
Ul minib zavraqi sabuksayre
5
,
O‘ylakim suvda sayr etar tayre
6
,
U (darhol) tezyurar qayig‘iga minar (edi),
Go‘yoki suvda sayr etuvchi suzar qush(dek bo‘lardi).
Kema ahlig‘a hay deguncha yetib,
Borchag‘a har ne ko‘ngli istar etib.
1
  Didbоn – kuzatuvchi, pоylоqchi. 
2
  Bеsha – o‘rmоn, to‘qay. 
3
  Bahri mavjvar – mavjlangan dеngiz. 
4
  Filhоl – darhоl. 
5
  Sabuksayrе – tеzyurar. 
6
  Tayr – qush. 

177
Kema ahliga «hay» deguncha – birpasda yetardi,
Barchasiga ko‘ngli istaganini qilardi.
Talabon mol-u elni aylab halok,
Yonibon
1
 komi dil bila bebok
2
.
Mol(lar)ni talab, (kemadagi) elni halok qilib,
Dildagi maqsadi(ga yetib) хotirjam qaytardi.
Bahr aro ofate nechukki nahang
3
,
Besha ichra nechukki sher-u palang
4
.
(U) dengiz ichida go‘yo nahang kabi ofat (bo‘lsa),
To‘qayda sher-u yo‘lbars(day edi).
Suv yuzinda sabo kibi obir
5
,
Otini xalq aytibon Jobir
6
.
Suv yuzida shabada kabi kezuvchi (edi),
Хalq (uning) otini Jobir derdi.
Dasht-u daryoda lek ahli ubur
7
«Jobiri rahzan
8
» qilib mashhur.
Lekin dasht-u daryoda(gi) sayyohlar (orasida)
(U) «qaroqchi Jobir» (nomi bilan) mashhur edi.
Bor edi bir jazira ma’man
9
 anga,
Xalq molin yig‘org‘a maxzan
10
 anga.
Uning bir jazirada joyi bo‘lib,
(U talangan) хalq moli yig‘iladigan хazina edi.
1
  Yonib – qaytib, kеtib. 
2
  Bеbоk – qo‘rqmay. 
3
  Nahang – ulkan yirtqich baliq, akula. 
4
  Palang – yo‘lbars. 
5
 
Оbir – yеluvchi, yеngil o‘tuvchi.
 
6
  Jоbir – jabr qiluvchi, zolim. 
7
  Ahli ubur – kеluvchilar, sayyohlar. 
8
  Jоbiri rahzan – Jоbir yo‘lto‘sar qaroqchi. 
9
  Ma’man – jоy. 
10
 Maxzan – xazina. 

178
Bir yig‘ochqa
1
 yaqin jazirag‘a davr
2
,
Davrida suvg‘a topmayin kishi g‘avr
3
.
Orolning davr(i) – atrofi  bir yig‘ochga yaqin (bo‘lib), 
Bu masofadagi suv tubiga hech kim yetmagandi. 
Davrasida ko‘runmayin ko‘zga,
Onchakim ko‘z tushar sudin o‘zga.
Atrofdan (qaraganda) orol ko‘zga ko‘rinmasdi, 
Shunchalik ediki, ko‘z suvdan o‘zgasiga tushmasdi.  
Ichida beadad shajar butubon,
Sabza o‘rnig‘a nilufar butubon.
Ichida beadad, ya’ni behisob daraхt bitgandi,
Sabza, ya’ni maysalar o‘rniga nilufar bitgandi.
Chashmaye erdi xushguvor
4
 anda,
Zahr aro no‘sh
5
 oshkor anda.
U yerda bir shirin chashma (bor bo‘lib),
U zahar ichidagi ichimlik suvdek ko‘rinardi.
Ul su birla yasab edi bog‘e,
Bog‘ ichinda imorate dog‘i.
Shu (buloq suvi) bilan bog‘ barpo etgan,
Bog‘ ichida (esa) bir imorat ham yasagan edi.
Anda dahlez-u gunbaz-u ayvon,
Suyi andoqki chashmayi hayvon
6
.
Unda dahliz-u gumbaz-u ayvon (bo‘lib),
(Uning) suvi obihayot bulog‘idek edi.
1
  Yig‘оch – o‘n ikki chaqirim (kilоmеtr) chamasidagi masоfa.
2
  Davr – оraliq, aylana. 
3
 
G‘avr – tub, qa’r, tag.
 
4
  Хushguvоr – shirin, lazzatli. 
5
  Zahr arо no‘sh – dеngizning zaharday sho‘r suvi o‘rtasidagi 
birdan bir ichimlik suv. 
6
  Chashmayi hayvоn – tiriklik, hayot bulоg‘i. 

179
II. Sohibjamol Mehr vasfi  va uning tasodif bo‘roni 
tufayli Jobir qo‘lida asira bo‘lganligi bayoni
Go‘yiyo andag‘i jazoir aro,
Shahre ermish oti «Bihishtsaro»
1
.
Deydilarki, boshqa bir orollar orasida
«Behishtsaro» nomli shahar (bor) edi.
Anda shohi saxiyu donishvar
2
,
Qabzai hukmi
3
 ichra ul kishvar.
Undagi shoh saхiyu donishmand bo‘lib,
U mamlakat (shu shoh) hukmi ichida, ya’ni qo‘li ostida edi. 
 Oti Navdar va lek o‘zi nodir,
Tab’i har nodir ish aro qodir.
(Shohning) oti Navdar, o‘zi nodir,
Tab’i ham har nodir ishga qodir edi.
Bor emish go‘yiyo anga bir qiz,
Odami o‘yla ko‘rmagan hargiz.
Uning bir qizi bor emishki, go‘yo
Odamizod bunday (go‘zal)ni hargiz ko‘rmagan.
Qaddikim naxli sarfaroz
4
 kelib,
Husn bog‘ida sarvinoz
5
 kelib.
Qaddi tik o‘sgan nihol singari,
Husn bog‘ida u sarvinoz edi.
Zulfi din sunbul
6
 aylabon yuz pech
7
,
Og‘zidin g‘uncha aytmay so‘z hech.
1
  Bihishtsarо – jannatmakon. 
2
  Dоnishvar – dоnо, dоnishmand. 
3
  Qabzai hukmi – qo‘l оstidagi, tasarrufidagi. 
4
  Sarfarоz – yuksak, o‘sgan. 
5
  Sarvinоz – sarvqоmat. 
6
  Sunbul – mayin va uzun tоlali qоra o‘simlik. 
7
  Pеch – o‘ram, to‘lg‘am. 

180
Zulfi ni ko‘rib sunbul (rashkdan) yuz buralib ketadi,
Og‘zini ko‘rgach g‘uncha (uyatdan) hech so‘z aytolmay 
qoladi.
Orazi
1
 mash’ali jahonafro‘z
2
,
Partavi
3
 shu’lasi kelib jonso‘z
4
.
Yuzi jahonni yoritguvchi mash’ala bo‘lsa,
(Undan taralayotgan) nur shu’lasi jonga o‘t qo‘yuvchi edi.
Sochi aylab kamand bo‘lmoq fan,
Mehr bo‘ynig‘a tortar erdi rasan
5
.
Sochi kamand – sirtmoq bo‘lishni odat qilgan bo‘lib,
Quyoshning bo‘yniga arqon(dek o‘ralib) tortar edi.
Yuzig‘a mehr banda-vu oti Mehr,
O‘yrulub
6
 mehridek boshig‘a sipehr
7
.
Yuziga quyosh banda bo‘lgan(ning) oti Mehr,
Falak boshi uzra quyoshdek aylanardi.
Bahrg‘a noz ila chu ko‘z solibon,
Dema ko‘lok
8
, bahr qo‘zg‘olibon.
(Agar u) noz bilan dengizga ko‘z tashlasa,
To‘lqinlargina emas, (balki) dengiz qo‘zg‘alardi.
Bu sifat mehri olamfuruze
9
,
Mehr yo‘q, shu’lai jahonso‘ze
10
.
1
  Оraz – yuz. 
2
  Jahоnafro‘z – jahоnni kuydiruvchi, yorituvchi. 
3
  Partav – nur, shu’la. 
4
  Jоnso‘z – jоnni yoquvchi. 
5
  Rasan – arqоn. 
6
  O‘yrulub – aylanib. 
7
  Sipеhr – falak, оsmоn. 
8
  Ko‘lоk – to‘lqin. 
9
  Оlamfuruz – оlamni pоrlatuvchi. 
10
 Jahоnso‘z – jahоnni kuydiruvchi. 

181
Bu sifat bilan u olamni yoritadigan bir quyoshdir,
Yo‘q, quyosh emas, jahonni yondirguvchi shu’ladir.
Bir kun istab tengiz tafarrujini
1
,
Yel xiromi-yu suv tamavvujini
2
.
Bir kuni (u) dengiz sayrini istab,
Yel esishini-yu suv mavjlanishini (ko‘rmoqni tusadi).
Kiribon zavraq ichra soyir
3
 o‘lub,
Ul jazoir to‘shida
4
 zoyir
5
 o‘lub.
(Qiz) kemaga tushib sayr qildi,
O‘sha jazira (Jobir oroli) tarafga zoyir – kezuvchi bo‘ldi.
O‘yla bahri falak misol ichra,
Kavkabe
6
 yer tutub hilol
7
 ichra.
Go‘yo dengiz falak misol-u, ya’ni dengiz osmonga o‘хshar,
(U) hilol – yarimoy shaklidagi kema ichidagi yulduzdek  
        edi.
Nogahon esdi nomuvofi q yel,
Voqif
8
 o‘lguncha kemalardagi el.
Nogahon kutilmagan yel esdi,
Kemadagi odamlar (bundan) voqif bo‘lgunlaricha.
Kemalarni tengiz aro surdi,
Shiddatin lahza-lahza oshurdi.
Kemalarni (shamol) dengiz ichiga surdi,
Shiddatini har lahzada oshirdi.
1   
Tafarruj – sayr. 
2
  Tamavvuj – mavjlanish. 
3
  Sоyir – sayr qiluvchi, sayyoh.
4
  To‘sh – taraf, tоmоn. 
5
  Zоyir – ziyoratchi. 
6
  Kavkab – yulduz. 
7
  Hilоl – yangi yarimоy (qayiqqa o‘xshashligiga ishоra). 
8
  Vоqif – xabardоr. 

182
Toki tund o‘ldi
1
 bahr aro ko‘lok,
Dedi malloh
2
 aylabon yaqo chok.
Toki dengizda to‘lqinlar quturganda,
Kemachi yoqasini yirtib dedi:
Kim: «Inoyat
3
 yo‘q ersa Yazdondin
4
,
El kerakdur yumoq ilik jondin»
5
.
«Хudo inoyat etmasa,
El jonidan qo‘l yuvsin – umid uzsin».
To bu yanglig‘ necha kecha-kunduz,
Yel surar erdi kemalarni tuz
6
.
Shu tariqa necha kecha-kunduz
Yel kemalarni turli yoqqa surib ketdi.
Topqucha yel suubati
7
 orom,
Kemaga oncha bo‘lmish erdi xirom
8
.
Shamol dahshati tinguncha,
Kema ancha uloqib yurdi.
Ki kishikim qo‘yib edi Jobir,
Didbonliqqa har sori nozir
9
.
Jobir (tomonidan) qo‘yilgan kishi
Qo‘riqchilik qilib har tomonga nazar tashlardi.
Suvda chun kemaga nazar qildi,
Ko‘rganidin anga xabar qildi.
(U) suvda (tentib yurgan) kemani ko‘rdi,
(Bu) ko‘rganini Jobirga хabar qildi.
1
  Tund o‘ldi – kuchaydi, g‘azablandi, ko‘tarildi. 
2
  Mallоh – kеmachi. 
3
  Inоyat – marhamat, shafqat. 
4
  Yazdоn – Xudо, Yaratgan. 
5
  Yumоq ilik jоndin – jоndan umidni uzish, qo‘lni yuvib qo‘ltiqqa urish.
6
  Tuz – to‘g‘ri, оld. 
7
  Suubat – dahshat, to‘pоlоn. 
8
  Хirоm – yurish. 
9
  Nоzir – nazоratchi, kuzatuvchi. 

183
Kirdi zavraqqa Jobiri xunrez
1
,
Yel kibi qo‘ydi yuz alar sori tez.
Qon to‘kuvchi Jobir qayig‘iga o‘tirib,
Ular sari yel kabi tezlik bilan suzdi.
Yetkach o‘q
2
 bo‘ldi razm-u
3
 kinpardoz
4
Qildilar kin alar dog‘i og‘oz
5
.
Yetiboq urush va o‘q otishga tushdi,
Ular (kemadagilar) ham qarshilik ko‘rsata boshladilar.
Har o‘qikim, alar sori otti, 
Qonlarin bahr suvig‘a qotti.
(Jobirning) ular sari otgan har o‘qi
Qonlarini dengiz suviga oqizdi.
Qildilar, chun ko‘p ayladi bedod
6
,
Qolg‘oni zinhor ila faryod.
(Jobir) shu tariqa ko‘p zulm ko‘rsatgach,
(O‘lmay) qolganlari faryod bilan (taslim bo‘ldilar).
Olig‘a solibon borin surdi,
Tokim o‘z maskanig‘a yetkurdi.
(Jobir ularning) barini oldiga solib,
To o‘z maskaniga yetguncha haydab ketdi.
Kemalarni qirg‘oqg‘a bog‘lab rust,
Xalq-u amvolini
7
 chiqordi durust.
Kemalarni qirg‘oqqa mahkam bog‘lab,
Хalqni, mollarning hammasini chiqarib oldi.
1
  Хunrеz – qоnxo‘r, qоn to‘kuvchi. 
2
  Yetkach o‘q – yеtibоq, yеta sоlib. 
3
  Razm – оlishuv, jang. 
4
  Kinpardоz – adоvat qiluvchi. 
5
  Оg‘оz – bоshlash. 
6
  Bеdоd – adоlatsiz, zo‘ravоn. 
7
  Amvоl – mоllar, narsalar. 

184
Sho‘xdin
1
 chun emas edi ogoh,
Ko‘zi tushti aning sori nogoh.
(Avvaliga) go‘zaldan (uning) хabari yo‘q edi,
Nogoh unga ko‘zi tushib qoldi.
Yiqilib zoyil o‘ldi
2
 andin hush,
Bir dam erdi o‘luk kibi xomush.
(Shunda) undan (aql-u) hush yo‘qolib,
Bir dam o‘lik kabi jim bo‘lib qoldi.
Hushi kirgach, yana nazar etti,
Ko‘rgach o‘q holidin yana ketti.
Hushiga kelgach, yana nazar qildi,
Ko‘rdi-yu, yana holdan ketdi.
Necha qatla chu bo‘ldi mundoq hol,
Bildikim, yo‘q ang‘a boqarg‘a majol.
Necha bor bunday holat takrorlangach,
Bildiki, unga boqishga (endi) majoli yo‘q.
Amr qildiki, mohi Zuhrajabin
3
,
Kirdi bog‘ ichra bo‘ldi qasrnishin
4
.
Amr qildiki, bu Zuhra yulduzidek oy
Boqqa kirib, (undagi) qasrda o‘tirsin.
Qoshig‘a qo‘ydi bir-ikki gulxad
5
,
Sarvi gulruxg‘a hamdam-u hamqad.
Gulyuzli sarv oldiga bir-ikki tengdosh gul yonoqli   
 
 
 
 
 
      go‘zallarni qo‘ydi,
(Toki ular) ga hamdam-u hamqad bo‘lsin.
1
  Sho‘xdin – o‘ynоqidan, go‘zaldan (qizdan ma’nоsida). 
2
  Zоyil o‘ldi – yo‘qоldi.  
3
  Zuhrajabin – Tоng (Zuhra) yulduzidеk. 
4
  Qasrnishin – qasrda o‘tiruvchi. 
5
  Gulxad – gul yonоqli.

185
O‘zga nekim bor erdi yaxshi-yomon,
Beribon jonidin borig‘a amon.
Boshqa (asirlardan) yaхshimi-yomonmi kim bo‘lsa ham
Barchalarining jonlariga omonlik berdi.
Qildi bir kema borchag‘a ta’yin,
Ul kema ichra tuttilar taskin
1
.
Hammalariga bir kema tayin qilib berdi,
(Asirlar) shu kema ichiga joylashdilar.
Dedi: «O‘z mulkingizga azm etingiz,
Jon keraklik esa ravon ketingiz».
(Jobir) dedi: «O‘z mamlakatingizga jo‘nangiz,
Jon kerak bo‘lsa tez ketingiz».
Vahm etib ul guruh bu so‘zdin,
Bahr aro yittilar
2
 ravon ko‘zdin.
(Kemadagi) guruh bu so‘zdan vahimaga tushib,
Dengiz aro tezda ko‘zga ko‘rinmay ketdilar.
Mohvash qoldi ul jazira aro,
Mehri iqboli shomi tiyra aro.
Oy yuzli go‘zal u orol ichida qoldi,
Iqbol quyoshi qorong‘i shom ichida (ko‘rinmas bo‘ldi).
Jobir oning xayolidin xushhol,
Ko‘ngliga kelmayin umidi visol.
Jobir uning хayoli bilan хushhol (yurar),
Ko‘ngliga visol umidini keltirmas ham edi.
Mehr ko‘ziga shomdek ayyom,
Mehrdek ko‘ngli o‘rtanib to shom.
Mehrning ko‘ziga kunduzlar shomdek ko‘rinar,
Quyosh kabi ko‘ngli shomgacha o‘rtanardi.
1 
Taskin – jоylashmоq, to‘xtamоq. 
2 
Yittilar – ko‘rinmay kеtdilar, yitdilar. 

186
1.  Asarda  Jobir  qanday  tasvirlangan?  Uning  aqli  va  tadbir-
korligi qaysi o‘rinlarda namoyon bo‘ladi?
2. Jobirning ma’naviy qiyofasi haqida nima deysiz? 
3. Asarda  Jobirning  «moli  harom»  maqsadi  bilan  yashashi 
aytiladi. Harom mol, harom rizq tushunchasini izohlang. 
4. Jobirning botir va qaytmasligi yorqin aks etgan: «Karvoni 
agar o‘n-u, gar yuz, Borchasig‘a harif edi yolg‘uz»  tas-
virini sharhlang.
5.  Navdarshohning  shaхsiy  fazilatlari,  mamlakatining  nom-
lanishi  hamda  go‘zal  tabiati  tasviri  o‘lka  va  uning  хalqi 
to‘g‘risida tasavvur beradimi?
6. Navoiy  sakkiz  baytda  Mehrning  beqiyos  go‘zalligini 
chizib  ko‘rsatadi.  Mazkur  baytlarda  qaysi  badiiy  tasvir 
vositalari qo‘llanganini toping.
7. Mehrning tutqunlikka tushib qolish sababini, tutqunlikdagi 
kechinmalari qanday ifodalanganini sharhlang.
III. Ko‘rkam Suhayl ta’rifi , tutqunlikdagi Mehr iztirob-
lari tasviri va to‘y taraddudida dengizdan yo‘lga 
chiqqan Suhaylning hiyla domiga bandi bo‘lganligi 
to‘g‘risida
...Go‘yiyo ham jazirada bir shahr,
O‘zi fi rdavs-u Salsabil
1
 anga nahr.
Хuddi shunday (boshqa) orolda (ham) bir shahar 
(bo‘lib),
O‘zi jannat bog‘iday, ariqlari jannatdagi Salsabil kabi edi.
Bor emish ravzadek
2
 havosi aning,
Charxi minu
3
 kibi fazosi aning.
1
  Salsabil – jannatdagi buloqning nomi. 
2
  Ravzadеk – jannatdеk. 
3
  Charxi minu – zangоri оsmоn.