Aktga asoslangan ta‘lim texnologiyalarini tasniflash, chet tilini o’rganishda aktning o’rni, mohiyati, afzalliklari va yuzaga kelishiumkin bo’lgan qiyinchiliklar

AKTga asoslangan ta‘lim texnologiyalarini tasniflash,
chet tilini o’rganishda AKTning o’rni, mohiyati, afzalliklari va yuzaga kelishiumkin bo’lgan qiyinchiliklar.

Bugungi kunda xorijiy tilni bilish o‘ta muhim ahamiyat kasb etganligi bois chet tili o‘qitish tizimini ham isloh etish, dars jarayonlarida zamonaviy pedagogic va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitishning ilg‘or usullarini qo‘llash ta‘limdagi dolzarb masalalardan biriga aylandi.

Zero, Prezidentimiz tomonidan 2012 yil 10 dekabrda e‘lon qilingan ―Chettillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora -tadbirlari to‘g‘risidagi Qarori chet tili ta‘limini rivojlantirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodni zamon talablariga mos yetuk mutaxassis etib tayyorlash kabi ezgu maqsadlarga yo‘naltirilganligi bilan alohida ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda ta‘lim tizimining barcha bosqichlarida zamonaviy
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitishning ilg‘or uslublarini joriy etish, o‘sib kelayotgan yosh avlodning chet tillarga qiziqishini yanada oshirish va o‘z navbatida, shu tillarda erk in so‘zlasha oladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish, shu bilan bir qatorda ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot resurslaridan keng ko‘lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni rivojlantirishlari uchun sharoit va imkoniyatlar yaratish ko‘zda tutilgan. Chet tillarni izchil o‘rganishda zamonaviy axborot -kommunikatsiya texnologiyalaridan
samarali foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Aytish joizki, shunday vositalardan biri - interfaol elektron doskadir.
Ushbu doskalar ijodkor o‘qituvchilar uchun darslarni qiziqarli, noan‘anaviy tarzda tashkil etish hamda har qanday murakkablikdagi mavzularni o‘quvchilarga oson tushuntirish imkonini beradi. Undagi ko‘plab tasvirli rolik va ovozli fayllar esa o‘quvchilarga o‘qish, yozish, sanashga oid ko‘nikmalarini shakllantirish, nutqni soddalikdan murakkablik sari rivojlantirib borishga ko‘maklashadi.
Bugungi kunda interfaol elektron doskalarning bir qator, jumladan,
―SensBox‖, ―Interwrite DualBoard‖ va ―Uboard‖ turlari mavjud bo‘lib, ular respublikamiz maktablarida tashkil etilgan tajriba-tadqiqot maydonlarida muvaffaqiyatli sinovdan o‘tgan. Albatta, bu kabi o‘quv-texnika vositalarini amaliyotga keng joriy etish, birinchi galda, o‘qituvchilardan ma‘lum ko‘nikma va ulardan samarali foydalanishni talab etadi. Aytish mumkinki, bugungi kunda til o‘rganuvchilar uchun internet tarmog‘ida ham bir qator saytlar mavjud.
Chunonchi, Xalq ta‘limi vazirligining www.uzedu.uz
sayti, www.ziyonet.uz ―ZiyoNET‖ jamoat ta‘lim axborot portali hamda Britaniya Kengashining ―Learn, share, succeed‖ (―Learn English‖), ―Fun with English‖
(―Learn English Kids‖) va ―Teaching English‖ saytlari shular jumlasidandir .
Qolaversa, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti bilan hamkorlikda xorijiy tillar bo‘yicha pedagog kadrlar, xususan, 2013 — 2014 o‘quv yilida 1-sinflarda chet tillaridan dars beradigan o‘qituvchilarning malakasini oshirish bo‘yicha choratadbirlar ham ishlab chiqilgan.
Muxtasar aytganda, navqiron avlodning mukammal bilim va salohiyatga
ega bo‘lishi, eng avvalo, o‘quv muassasalarida tashkil qilinayotgan ta‘lim jarayoniga bevosita bog‘liq.2013-2016 yillarda ta‘lim muassasalari xorijiy tillar kabinetlarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya hamda o‘qitishning texnik vositalari hamda anjomlari bilan jihozlashning jadallashtirilishi, shuningdek, televidenie, mahalliy telekanallar orqali bolalar va o‘smirlarni xorijiy tillarga o‘rgatish bo‘yicha ko‘rsatuvlar tayyorlash, boshqa xalqlarning tarixi va madaniyati, jahon ilm-fani va texnikasi yangiliklariga bag‘ishlangan ilmiyommabop xorijiy badiiy hamda multiplikatsion filmlarni o‘zbek tilidagi subtitr yordamida, muntazam ko‘rsatib borishni amalga oshirish, ―ZiyoNet‖ tarmog‘i
orqali ta‘lim muassasalarining xalqaro ta‘lim va bilim olish manbalariga kirish imkoniyatlarini orttirish, ingliz tilida o‘quv va badiiy adabiyotlar,
ixtisoslashtirilgan rasmlar bilan bezatilgan gazeta va jurnallarni chop etishni tashkil etish kabi jihatlar mamlakatimiz yoshlariga dunyo xalqlari tarixi, madaniyati ilm fani bilan yaqindan tanishish imkonini berish bilan bir qatorda, o‘z tariximizni, madaniyatimizni va yutuqlarimizni ham namoyon etish imkonini beradi. CEFR (tillarni o’rganish bo’yicha umumevropa talablari) va til kompetensiyalari: o’qish, yozish, tinglab tushunish, gapirish.
CEFR (Common European Framework of Reference for Languages –
Umumiy Yevropa Til Ko‘nikmasi Qolipi) tizimi butun Yevropa bo‘ylab
ishlatiladigan tillarnio‘rganish, o‘rgatish va baholashga doir masalalarni o‘z ichiga oladi. Bugungi kundagi globallashuv va zamonaviy texnologik vositalar yordamida odamlarning bir-birlari bilan oson aloqa o‘rnatishlari natijasida CEFR tizimi nafaqat Yevropada, balki Kolumbiya va Filippin kabi davlatlarda ham keng tadbiq etilayapti. O‘zbekistonda ham Prezidentning 2012-yildagi Qaroridan so‘ng ingliz tilini o‘rganish va o‘rgatishga bo‘lgan talab sezilarli darajada ko‘tarildi hamda
buning natijasi o‘laroq yangi, milliy NSFLA tizimi CEFR asosida tashkil etildi.
Tizimning tashkil etilish tarixi Yevropaga ish izlab keluvchilar sonining
ortishi bilan bog‘liq. XX asrning o‘rtalarida Yevropada ishlab chiqarish taraqqiy eta boshlagan va yangi ish o‘rinlari yaratilib, ko‘proq ishchi kuchiga talab orta borgan sari, Yevropaga ish izlab keluvchi va bu yerda butunlay yashab qolish niyatida tashrif buyurayotganlar soni ortib bordi. O‘sha vaqtda Yevropada Ispan, Nemis, Fransuz va Italiyan tillaridan tashqari Ingliz tili ham keng miqyosda ishlatilardi. Yevropaga yashab qolish uchun kelayotganlar Yevropaning mahalliy
aholisi bilan bemalol, muammosiz gaplasha olishlari kerak edi. Shuning uchun Yevropaga ishlash uchun kelayotganlar mahsus imtihonlar topshirishlari kerak bo‘lgan. CEFR tizimiga asoslangan imtihonlar dastlab Yevropada amal qiladigan barcha tillar bo‘yicha olingan bo‘lsa-da, bugungi kunda CEFR tizimidan eng ko‘p hollarda ingliz tilini o‘qitish, o‘rganish va baholashda foydalanilayapti. Chunki butun dunyo ingliz tilida gaplashayapti va bu til birinchi raqamli jahon tiliga aylanib ulgurgan.
CEFR tizimi Yevropa Konsulligi tomonidan 1989-1996 yillarda amal
qilgan «Language Learning for European Citizenship» («Yevropa Fuqaroligi uchun Til O‘rganish») dasturining tarkibiy qismi sifatida to‘liq
mukammallashtirilgan. 2001-yilning noyabr oyidan boshlab esa CEFR Yevropa tilllarini bilish darajasini baholashda asosiy me‘zon sifatida qabul qilingan. CEFR tizimi tillarni bilish darajasini uchta: A, B va C guruhlarga ajratgan holda baholaydi. CEFR darajalari sifatida berilgan baho quyidagilarni anglatadi:
A1 va A2 darajalar – tilni endi o‘rganayotgan, boshlang‘ich bosqichdagi
foydalanuvchi,
B1 va B2 darajalar – tildan erkin foydalana oladigan, o‘rtachadan yuqori
darajadagi foydalanuvchi;
C1 va C2 darajalar – tilni mukammal darajada biladigan foydalanuvchilar
Bugungi kundagi IELTS va hatto O‘zbekistonda endigina tashkil etilib,
rivojlanayotgan NSFLA tizimlari ham Ingliz tilini Yevropa standarti, CEFR
bo‘yicha bilish darajasini baholash va aniqlashga asoslangan. Demak, bu turdagi ingliz tilini bilish va egallash darajasini aniqlash, baholash, o‘rgatish va o‘rganish izimlari asosan Yevropada tildan foydalanish hamda Yevropa sharoitida muammosiz muloqotga kirisha olish darajasiga asoslangan.
CEFR asosidagi tilni bilish darajasini aniqlash imtihonlari asosan
foydalanuvchilarni to‘rt yo‘nalish: gapirish, o‘qish, tinglab tushun ish va yozish ko‘nikmalarining qay darajada rivojlanganligiga qarab baholaydi. Tizimda bu turdagi imtihonlarning har bir yo‘nalishi uchun mahsus yo‘riqnomalar, qoidalar va talablar mavjud. Shu bilan bir qatorda ushbu turdagi imtihonlarga tayyorgarlik ko‘rish uchun ham alohida yo‘nalish va ko‘rsatmalar nazarda tutilgan.
Xulosa qilib aytganda, CEFR – Yevropadagi barcha gaplashiladigan,
amalda bo‘lgan tillarni bilish darajasini aniqlash, o‘rganish va o‘rgatish usullarini targ‘ib qiluvchi til ko‘nikmasi qolipi.
Chet tillarni o’zlashtirishda turli texnik vositalardan qo’llay olish
ko’nikmalarini shaklllantirish.
Bugungi kunda yuqori kasbiy malakaning asosiy talablaridan biri chet
tillarini mukammal bilish bo‘lib qoldi. Xalqaro muloqot tillar o‘rtasida yetakchi o‘rinni egallab kelayotgan ingliz tilini o‘rganishga alohida e‘tibor berilayotgani ham bejiz emas. O‘zbekiston Respublikasi ta‘lim tizimida ingliz tili o‘qitish, o‘rgatish ilmiy yondashuv asosida, davr talablariga to‘la javob bera oladigan yangi axborot-kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalar joriy etilishi asosida yangi sifat darajasiga ko‘tarilib bormoqda