Akustika. Tovushninf fizik xususiyatlari Tovush va tovushning fizik va psixofizik xarakteristikasi

Tibbiyotda tovushni o‘lchashga asoslangan usullar va asboblar: auskultatsiya, perkussiya, fonendoskop, stetoskop, fonokardiografiya, exoensefalografiya.
Odamga bog‘liq bo‘lmagan holda maxsus qurilmalar yordamida tovushning baholanishi mumkin bo‘lgan obyekti v xarakteristikalari 8.11- §da ko‘rib o‘tilgan edi. Biroq tovush eshituv sezgilarining obyektiv bolgani sababli odam tomonidan u yana subyektiv ham baholanadi.
Tonlarni eshitganda, odam ularni balandliklari bo‘yicha farqlaydi. Balandlik dastavval asosiy ton chastotasi bilan shartlangan tovushning subyektiv xarakteristikasidir.
Balandlik tonning murakkabligi va intensivligiga juda kam darajada bog‘liq: intensivligi katta bolgan tovush birmuncha past tonli tovushga o‘xshab eshitiladi.
Tovush tembri deyarli spektral tarkibi bilangina aniqlanadi.
16 - a,b rasmlarda asosiy ton va demak, tonning balandligi birday bo‘lsa- da, turli akustik spektrlar turli xil tembrga mos keladi.
Qattiqlik — tovushning yana bir subyektiv bahosi bo‘lib, u eshituv sezgisi darajasini xarakterlaydi.
Subyektivligiga qaramasdan tovushning qattiqligini ikki manbadan chiqayotgan tovushning eshituv sezgisiga ko‘rsatadigan ta’sirlarini taqqoslash yo‘li bilan miqdoriy jihatdan baholash mumkin.
Tovush qattiqligi darajalari shkalasini tuzish asosida Veber-Fexneming muhim psixofizik qonuni yotadi. Bu qonunga muvofiq agar ta’sirot (qitiqlanish, g‘azablanish) geometrik progressiya bo‘yicha (ya’ni bir xil son marta) orttirib borilsa, u holda bu ta’sirotning sezilishi arifmetik progressiya bo‘yicha (ya’ni bir xil miqdorda) o‘sib boradi. Bu qonunni tovushga tatbiq etsak, tovush intensivligi qator ketma-ket qiymatlarga ega bo'lganda, masalan, a₁I₀, a²I₀, a₁²I₀ (a — biror koeffitsiyent, a>1) ularga mos tovush qattiqligining sezilishlari E₀, 2E₀,3E₀ va hokazo bo‘ladi.
Buning matematik mazmuni tovushning qattiqligi shu tovush intensivligining logarifmiga proporsional demakdir. Agar intensivliklari I va I₀ bo‘lgan (I₀ — eshituv bo‘sag‘asi) ikki tovush ta’sir qilayotgan bo‘lsa, Veber-Fexner qonuniga binoan biror tovushning qattiqligi unga nisbatan intensivlik bilan quyidagicha bog‘langan:
E = k lg (I/I₀)
bu yerda k — proporsionallik koeffitsiyenti bo‘lib, u chastota va intensivlikka bog‘liq.
Agar k proporsionallik koeffitsiyenti o‘zgarmas bo‘lganda edi, L_B = lg(I / I₀) va E = k lg (I/I₀) formulalardan tovush intensivligining logarifmik shkalasi tovush qattiqligi shkalasiga mos kelishi kelib chiqar edi. Bu holda tovush qattiqligi, intensivlik kabi bellarda yoki detsibellarda ifodalangan bo‘lar edi. Biroq k ning chastotaga va intensivlikka haddan tashqari bog‘liqligi tovush qattiqligini E = k lg (I/I₀) formuladan foydalanib oddiygina aniqlashga imkon bermaydi. Shartli ravishda 1 kGs chastotada tovushning qattiqligi va intensivligi bir-biriga teng deb hisoblanadi, ya’ni k = 1 va Eg = lg(I/I₀) yoki L_dB = 10 lg(I / I₀) va α_dB =20 lg (P/P₁) formulaga o‘xshash holda quyidagicha ifodalash mumkin:
E_ф =101g(I/I₀)
Tovush intensivligi shkalasidan farq qilishi uchun tovush qattiqligi shkalasida detsibellar fonlar (fon) deb aytiladi.
Boshqa chastotalarda tovush qattiqligini o‘lchash uchun tekshiriladigan tovushni chastotasi 1 kGs bo‘lgan tovush bilan taqqoslash lozim. Buning uchun