Al-adab al-mufrad

382-bob. Go'zal va yomon she'rlar haqida 
 
888-hadis 882-hadisning aynan takroridir. 
 
889. Abdulloh ibn Amr (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.): "She'r so'zining qandayligiga 
qarab belgilanadi: yaxshisi yaxshi so'z, yomon, qabihi esa, axloq-siz so'z kabidir", 
dedilar". 
 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
139
890. Urva naql qildi: "Hz. Oyisha (r.a.) dedilar: "She'rning yaxshisi ham bo'ladi, 
axloqsizi ham. Yaxshisini oling, axloqsizlarini tashlang". 
 
891-hadis 342-bobdagi 815-hadsjing takrori, faqat bunda roviy aniq emas. 892-hadis 
883 va 885-hadislarning takrori, fadat bundaAnas ibn Sari' deyil-gan, tahrirda Asvad 
nomi Anas bo'lib xato ketgan bo'lishi mumkin. 383-bobdagi 893-hadisda 346-bobdagi 
822-hadis mazmuni takrorlangan, faqat bunda Rasu-lumoh (s.a.v.): Umayyaning 
she'rlaridan uning yaqinda musulmon bo'lishji angla-sa bo'ladi", deb marhamat qildshar. 
384-bobdagi 894-hadis 884-hadisning tak-Rori, faqat bu hadis Abdulloh ibn Umardan 
rivoyat qilingan. 
 
385-bob. Shoirlarga ergashmoq haqida 
 
894. Ibn Abbos (r.a.)dan rivoyat qilinadi: "Alloh taoloning ushbu: "Shoirlarga yo'ldan 
ozganlar ergashurlar. Ularning har vodiyda (mavzuda) daydishlarini ko'rmadingizmi? 
O'zlari qilmagan narsalarni gapirishlarini ham?" (26:224, 225, 226) - degan oyatlari 
tushgach, unga ushbu istasno oyati ham tushdi" - deb "Shuaro" surasining 227-oyatini 
o'qidilar. 
 
385-bobning 896-hadisi ham 894-hadisning takroridir.386-bob. Bayonning jozibador, 
sehrli usuli haqida 
 
896. Ibn Abbos (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Bir kishi yoki bir a'robiy Rasululloh (s.a.v.)ning 
oldilariga keddi va ochiq, go'zal jumlalar bilan so'zladi. Payg'ambar ^s.a.v.) (uning 
gaplarini yoqgirib): "Bayon uslubida ham joziba bordir, ba'zi she'rlar hikmatdir", dedilar. 
 
897. Amr ibn Salomdan rivoyat qilindi: Abdulmalik ibn Marvon farzatstsiga Sha'biyni 
tarbiyachi qilib olib keddi va: "Ularga she'r (san'atini) o'rgatginki, el ichida bu borada 
mashhur bo'lsinlar; ularga go'sht berginki, yuraklari baquvvat bo'lsin; ularning sochlarini 
olib turginki, bo'yinlari mustahkam bo'lsin; ular bilan odamlarning sharaflilari yonida 
o'tirginki, toki ular bilan munozara qila bilsinlar. 
 
387-bob. She'rdan ham karih ko'rilgan narsalar haqida 
 
898. Hz.Oyisha (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) "Insonlarning eng katta gunohkori 
qabilasini hajv qilgan shoir va otasini inkor qilgan (undan kechgan) odamdir", dedilar". 
 
388-bob. Ko'p gap haqida 
 
899. Ibn Umar (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) zamonlarida Mashriqdan ikki xatib 
(notiq) kelib nutq so'zladi, so'ng Rasululloh (s.a.v.)ning xatiblari Sobit ibn Qays (r.a.) 
gapirdi, odamlarga ikki xatibning gaplari yoqdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.) turib 
so'zladilar va: "Ey, insonlar, qisqa so'zlang, chunki gaplarni bezab gapirish 
shaytondandir", dedilar". So'ng: "So'zning ham sexri bor", dedilar. 
 
900. Anas ibn Molik (r.a.) aytdilar: "Bir kishi xalifa Umar (r.a.) ishtirok etgan bir yig'inda 
nutq so'zladi. Uzoq, ezmalanib gapirdi. Hz. Umar (r.a.):"Ezmalanib gapirmoq 
shaytondandir", dedilar. 
 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
140
901. Abu Yazid (r.a.)dan rivoyat qilinishiga ko'ra, Rasululloh (s.a.v.): "Sizlar hammangiz 
masjidlaringizda to'planing, qaysiki masjidda qavm to'la ravishda to'plangach, meni 
chaqi-ringlar", deb marhamat qildilar. Bizning masjidimizda birinchi bo'lib qavm 
to'plandi. Rasululloh (s.a.v.)ni taklif qildik. Ul zot kelib o'tirishlari bilan bir kishi: "Allohga 
hamd aytamiz, ammo bu hamd uchun na oldimizda bir maqsad bor, na ortidan 
keladigan bir manfaat bor", dedi.Rasululloh (s.a.v.) uning bu gapidan ozorlanib, mas-
jiddan o'sha zahotiyoq chiqib ketdilar. Biz ham xafa bo'lib bir-birimizga qarab qoldik. 
Bildikki, Rasululloh (s.a.v.) boshqa bir masjidga ketganlar, ortlaridan izlab bordik va bir 
masjidda o'tirganlarini ko'rib, biz.ham o'sha masjidga kirib o'tirdik. "Istaganini oldiga, 
istaganini ortiga qo'ygan Allohga hamdlar bo'lsin, haqiqatda jozibador so'zlar bor", 
dedilar Rasululloh (s.a.v.). So'ng bizlarga haqiqatdan ta'lim berdilar. 
 
389-bob. Orzu qilish haqida 
 
902. Oyisha (r.a.) aytdilar: Rasululloh (s.a.v.) ke-chalarning birida uyqusizliqdan 
qiynaldilar va: "Qani endi hozir sahobiylarimdan biri kelsa-yu, tuni bilan meni 
qo'riqyaasa", dedilar. Shu payt qurol-yarog'ning sharaqlagan ovozini eshitdik. Ul zot: 
"Kim u?" - dedilar. "Sa'dman, ey, Rasulalloh, sizni qo'riq-lash uchun keldim". dedi 
kelgan kishi. Keyin Rasulul-loh (s.a.v.) uxladilar, hatto ul zotning xurrak to-vushlarini 
eshitdik. 
 
O'sha paytda Madinada tashqi va ichki dushmanlar xavfi kuchli bo'lib, ularning 
nogahoniy hujumidan saqlanish kerak edi. 
 
390-bobdagi 903-hadis 142-bobdagi 306-hadisning takrori. 
 
391-bob. Noto'g'ri gapirishdan qaytarish haqida 
 
904.Nofi' aytdilar:"Abdulloh ibn Umar far-zandlarini noto'g'ri, g'aliz gapirishdan 
qaytargan edilar". 
 
905. Abdurrahmon ibn Ijlon aytdilar: hz. Umar o'q otishayotgan ikki kishining oldidan 
o'tdilar. Ularning biri ikkinchisiga: "sod" harfi bilan "asobta" - "mo'ljalga tekkizding", 
deyishning o'rniga "sin" harfi bilan "asabta" - "so'kding", dedi. Shunda hz. Umar: 
"Noto'g'ri gapirish noto'g'ri o'q otishdan og'irroqdir", dedilar. 
 
392-bob. "Uning asli yo'qtsir", deyish haqida 
 
906. Oyisha onamiz dedilar: "Odamlar Payg'ambar (s.a.v.)dan kohinlar haqida 
so'radilar. Ul zot: "Ular ishlarining asli yo'q", dedilar. Odamlar: "Ey, Rasulalloh, ular 
aytgan narsayaarning ba'zisi to'g'ri chiqadi", deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.): 
"O'sha to'g'ri gaplarni hayton o'g'irlab qochadi va do'sti (ya'ni sehrgar, folbin)ning 
quloqlariga tovuqday qu-qulab yetkazadi. Keyin ular bir rost gapning yoniga yuzlab 
yolg'onni qo'shadilar", dedilar. 
 
393-bob. Piching gap qilish haqida 
 
907. Anas ibn Molik (r.a.) aytdilar: Rasululloh (s.a.v.) safarlarining birida tuyalarini 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
141
haydab bo-rayotgan tuyabonga: "Hay-hay Anshaja, shisha idishlar (ya'ni ayollarga) 
yumshoq muomala qil!" dedilar. 
 
908. Abdulloh ibn Umar (r.a.) otalari hz. Umar (r.a.) dan naql qildilar: "Kishi eshitgan 
narsasini gapiraverishi yolg'onchiligi uchun yetarlidir". Umar (r.a) aytdilar: "piching gap 
qilish musulmonning yolg'ondan saqlanayotganiga yetarli (dalil) emasmi?" 
 
909. Abdulloh ibn Shaxir aytdilar: "Men Imron ibn Husayn bilan Basragacha hamroh 
bo'ldim. U har kuni: "Piching gapda yolg'on bo'lishi muqarrardir", deb she'r o'qirdi. 
 
394-bob. Sirni fosh etish haqida 
 
910. Amr ibn Os (r.a.) aytdilar: "Qadarning ichida bo'la turib, taqdirdan qochgan 
odamga hayron bo'laman. Do'stining ko'zidagi gardni ko'radi, o'zining ko'zidagi xoda 
bilan ishi yo'q. Men og'zi bo'sh odamga sirimni aytib qo'yib, so'ngra uni malomat 
qilmagan-man. Axir, (sirni ochyb qo'ygani uchun) qanday uni malomat qilayin, o'zim 
sirni ichimda saqiay olmagan bo'lsam?! 
 
Ya'ni "Gapirmaganing o'zinpshki, gapirganing birovniki", demoqchi (t.). 
 
395-bob. Masxara qilish haqida 
 
911. Hz. Oyisha (r.a.) aytdilar: "Boshiga musibat tushgan odam bir to'da ayollarning 
oldidan o'tayotganida ayollar uning ustidan kulib masxara qildilar. (Oqibatda) ulardan 
ba'zilarining boshiga ham musibat tushdi". 
 
396-bob. Ishlarda shoshmaslik haqida 
 
912. Zuhriy (r.a.) Baliy qabilasidan bo'lgan bir ki-shidan riyuyat qilib, aytdilar: "Men 
otam bilan Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga keldim. Otam ul zot bilan mensiz sekin-sekin 
gaplashdilar. Men otamdan: "Ul zot sizga nima dedilar?" - deb so'radim. "Bir ish 
qilmoqchi bo'lsang, uni shoshmasdan, sovuqqonlik bilan qilginki, Alloh senga bu yo'lda 
najot eshigini ko'rsatadi yoki Alloh senga bir najot yo'li paydo qiladi", deb aytdilar", 
dedilar". 
 
913. Muhammad ibn Hanafiya dedilar: "Kimgaki bir qarindoshi yomonlik qilaversa, Alloh 
taolo undan qutilish yo'lini ko'rsatmagunga qadar o'sha qarin-dosh bilan yaxshi 
muomala qilib gurmasa, u aqyali odam emasdir". 
 
397-5ob. Kishilarga yo'l ko'rsatish haqida 
 
914. Baro ibn Ozib (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Rasu-lulloh (s.a.v.): "Kimki birovga hadya 
bersa yoki unga to'g'ri yo'lni ko'rsada, odamlarni badal to'lab (asir-liqdan) ozod 
qilganchalik savobga ega bo'ladi", dedilar". 
 
915. Abu Zarr (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Do'sting-ning chelagiga o'z chelagingdan suv 
quyib qo'yishing ham sadaqadir, do'stinpta tabassum bilan qarashing ham sa-daqadir, 
odamlar o'tadigan yo'ldan tosh, tikon va suyaklarni olib tashlashing ham sadaqadir, 
yo'ldan adashgan bir kimsaga to'g'ri yo'lni ko'rsatash ham sadaqadir". 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
142
 
398-bob. Ko'zi ojizlarni adashtirish haqida 
 
916. Ibn Abbos (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Rasululloh (s.a.v.): "Kim ko'zi ojiz kishilarni 
adashtirsa, unga Allohning la'nati bo'lsin!" - dedilar". 
 
399-bob. Zulm, buzg'unchilik haqida 
 
917. Ibn Abbos (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) Makkadagi uylarining hovlisida 
o'tirganlarida oldilaridan Usmon ibn Maz'un (r.a.) o'tib, Payg'ambar (s.a.-v.)ga qarab 
kulimsiradi. Rasululloh (s.a.v.) shunda unga: "Kel, o'tir", dedilar. U "Xo'p", dedi. Ul zot 
uning ro'parasiga o'tirdilar. Unga gapirayotab ko'zlarini osmonga tikdilar va: "Hozirgana 
sen o'tirgan vaqgda Allohning elchisi (Jabroil (a.s.) mening yonimga keldi", dedilar. 
Usmon: "U nima dedi sizga?" - deb so'ragan edi, ul zot "Nahl" surasi 90-oyatni o'qib 
berdilar. Usmon: "Bu qalbimda imon o'rnashib, Muhammad (s.a.v.)ni yaxshi ko'rib 
qolganimda ro'y bergan edi", dedi". 
 
400-bob. Zulmning jazosi haqida 
 
918. Ubaydulloh ibn Anas otasidan, u esa bobosidan nakl qilgan. Rasululloh (s.a.v.) 
aytmishlar: "Har kim ikki qizni tarbiyalab voyaga yetkazsa, u men bilan jan-natda mana 
shunday bo'ladi". deb ikki barmoqiarini juftlab ko'rsatdilar. Roviy Muhammadning 
aytishicha, Rasululloh (s.a.v.) shahodat barmoqlari bilan o'rta barmoq-larini juftlab 
qo'rsatganlar. 
 
919. Rasululloh (s.a.v.) marhamat qildilar: "Qarin-doshlik rishtalarini uzish va zulm 
insonning bu dunyodayoq jazo olishini tezlashtiradigan ikki (gunoh) eshigidir". 
 
401-bob. Aslzodalik, oqsuyaklik haqida 
 
920. Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat etilishiga ko'ra, Rasululloh (s.a.v.) shunday deb 
marhamat qildilar: "Aslzoda, ya'ni karim o'g'li karim, karim o'g'li karim, karim o'g'li 
karim, Ibrohim naslidan Ishoq o'g'li Ya'qub, Ya'qub o'g'li Yusufdir". 
 
921. Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Rasululloh (s.a.v.): "Qiyomat kunida 
do'stlarim taqvodorlardir, nasablar bir-biriga har qancha yaqin bo'lsa ham. Odamlar 
mening oldimga amallar bilan kelmaydilar. Sizlar dunyoni gardaningizga osib kelasiz va: 
"Ey, Muhammad!" - deya yordam so'raysiz. Men: "Shutsday-shuvday, yo'q", dey-man", 
dedilar va ikki tomonlarini ko'rsatdilar". 
 
922. Abdulloh ibn Abbos (r.a.) aytdilar: "Men hech kimni ushbu oyatga amal 
qilayotganini ko'rmayapman: "Ey, insonlar! Darhaqiqat Biz sizlarni bir erkak (Odam (a.s) 
va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishingiz uchun sizlarni 
(turli-tuman) xalqlar va qabila (elat)lar qilib qo'ydik. Albatta, Alloh nazdida eng (azizu) 
mukarramrog'ingiz taqvodorrog'ingizdir..." (49:13). Odamlar bir-birlariga "Men sendan 
hurmatliroqman!" - deydi. Holbuki, birov birovdan faqat Alloh taologa qilgan taqvosi 
bilangina ustun va hurmatlidir". 
 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
143
923. Abdulloh ibn Abbos (r.a.) aytdilar: "Hurmatga sazovorlikni siz nima deb o'ylaysiz? 
Alloh taolo hurmatga sazovorlik, oliyjanoblikni bayon qilib bergan:sizlarning 
hurmatlirog'ingiz taqvodorroshngizdir. As-lzodalik, oqsuyaklikni nima deb o'ylaysiz? 
Aslzoda-likda eng afzalingiz xulqi eng go'zal bo'lganingizdir". 
 
402-bob. Arvohlar guruh-guruh askarlardir 
 
924. Hz. Oyisha (r.a.) aytdilar: "Men Rasululloh (s.a.v.) ning: "Arvohlar guruh-guruh 
askarlardir. Ular-dan (ruhlar olamida) tanishganlari bu dunyoda ham bir-birlari bilan 
hamkorlashadilar, gaplari gaplariga to'g'ri keladi, (U yerda) tanishmaganlari esa, bu 
dunyoda ham o'zaro ixtilofga boradilar", deganlarini eshitdim". 
 
925-926-hadislar 924-hadisnjg aynan takrori bo'lib, 925-hadis ham hz. Oyishadan 
boshqa so'z qurshshshida ifoda etilgan, 926-hadis Abu Huray-radan rivoyat tsilingan. 
 
403-bob. Taajjublanganda "Subhanalloh" deyish haqida 
 
927. Abu Hurayra (r.a.) aytdilar: "Men Rasululloh (s.a.v.)ning shunday deganlarini 
eshitdim: "Bir cho'pon qo'ylarini qo'riqlab turganda, bir bo'ri hujum qilib bir qo'chqorni 
olib ketdi. Cho'pon uning ortidan tush-ganda bo'ri unga qarab: "Qo'ylaringning mendan 
boshqa cho'poni yo'q bo'lgan dahshatli, og'ir kunda ularga kim qarab turadi?" - deydi". 
Shunda odamlar "Subhanalloh!" - deb yubordilar. Rasululloh (s.a.v.): "Bunga men, Abu 
Bakr va Umar ishonamiz", dedilar".Kimdir biron ajabtovur rivoyatni yoki hikoyani yoxud 
voqeani ayt-sa, ajablanish va ishonmaslik ma'no-sida "Subhanalloh", deb qo'yi-ladi. 
Rasululloh (s.a.v.) suhbatdoshlariga voqeani aytib berganlari-da ular nshonqiramay 
"Subhanalloh" dedilar.  
 
Rasululloh (s.a.v.) shuning uchun ham ularning ajablanishiga chandon e'tibor bermay 
"Bunga men, Abu Bakr va Umar ishonamiz", deb gapni muxtasar qildilar . 
 
928. Hz. Ali (k.v.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) bir janoza paytida qo'llariga bir narsa 
olib tuproqni titdilar va: "Sizlardan har biringizning do'zahdan va jan-natdan joyi 
hozirlangan", dedilar. Sahobiylar: "Ey, Rasululloh, biz taqtsirimizga ishonib amalni tark 
etamizmi?" - deb so'radilar. Ul zot: "Amal kdling, zero har kim o'z xilqatiga moyil qilib 
qo'yi-ladi". Yana dedilar: "Kimki saodat ahlidan bo'lsa, unga saodat amallari 
osonlashtirib qo'yiladi, kimki badbaxtlardan bo'lsa, unga badbaxtlik ishlari oson kdlib 
qo'yiladi". So'ng ushbu oyatlarni o'qidilar: "Bas, kimki (zakot va sadaqotlarni) bersa, va 
(Allohdan) qo'rqsa, hamda go'zal (narsa)ni tasdiq eda, bas, unga osonlikni muyassar 
qilurmiz" (92:5-7). 
 
Har kim o'z xilqatiga moyil qilib qo'yiladi; ya'ni taqdirida jannatiyligi bitilgan bo'lsa, 
saodat yo'li, do'zaxiyligi bitilgan bo'lsa zalolat va sharorat yo'liga solinadi. 
 
404-bob. Qo'l bilan yerni silash haqida 
 
929. Usayd ibn Abu Usayd onalaridan rivoyat qildilar. Onalari aytdilar: "Men Abu Qatoda 
(r.a.)ga: "Nimaga siz boshqa odamlarga o'xshab Rasulullohdan hadis rivoyat qilmaysiz?" 
- deb so'radim. Abu Qatoda (r.a.): "Men Rasululloh (s.a.v.): "Kimki yolg'on hadisni 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
144
menga nisbat bersa, u do'zahda yonboshi bilan yotishi uchun (joy-ini) tekislayversin", 
deb qo'llarini bilan yerni silab ko'rsatganlarini eshitganman", dedilar". 
 
405-bob. Sannon haqida 
 
905-hadis. Abdulloh ibn Mag'fal Muzaniy aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) sannondan 
qaytarganlar va: "U ovda biror hayvonni o'ldirmaydi, dushmanni qiyratolmaydi, u faqat 
kuzni chiqaradi va tishni sindiradi", deganlar.  
 
Arablarda qadimdan sannon bo'lgan, lekin hozirgi rogatkadan farqli ravishda ko'rsatkich 
barmoq bilan o'rta barmoqqa sannon bog'lab tosh va shunga o'xshagan narsalar 
otganlar. 
 
406-bob. Shamolni so'kmaslik haqida 
 
Mazkur kitobning 298-bobi ham ana shunday sarlavhalangan, bobdagi 741-hadis ham 
Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat qilingan. Bu sarlavha va hadis mazmunini takroran 
keltirishimizning sababi, voqea va sabab to'liq yoritilgan. 
 
931. Abu Hurayra (r.a.) aytdilar: "Makka yo'lida sha-mol turdi. Hajga borayotganlar 
orasida Umar ibn Xattob (r.a.) ham bor edi. Shamol tezlashgandan tezlashdi. Umar 
(r.a.) atrofidagi kishilarga: "Shamol nimadir?" - dedi. Odamlardan ba'zilari bir nimalar 
deyishdi, anglab bo'lmadi. Mening xayolimga lop etib bir gap keldi. Umar (r.a.)ga 
yaqinlashib:"Shamolga taalluqli savo-lingiz menga endi tushunarli bo'ldi, men Rasululloh 
(s.a.v.)ning shunday deganlarini eshitganman: "Shamol Alloh rahmatidandir, u rahmat 
keltirishi ham, azob kelgirishi ham mumkin. Aslo shamolni so'kmangiz". 
 
407-bob. "Yomg'ir falon sababli yog'adi", deyish haqida 
 
932. Zayd ibn Xolid Juhaniy aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) Hudaybiyada bomdod namozini 
kechasi yoqqan yomg'irdan so'ng bizga imom bo'lib o'qidilar. Namozdan keyin Rasululloh 
(s.a.v.) odamlarning oldiga kelib: "Bilasizlarmi, Rabbingiz nima dedi?" - deb so'radilar. 
Ular: "Alloh va Rasuli bilguvchiroqdir", deb javob berishdi. Ul zot: "Alloh taolo: 
"Bandalarimdan ba'zisi mo'min bo'lib, 5sha ba'zilari kofir bo'lib tong otgaradi, kimki 
"Yomg'ir Allohning fazlu marhamagi sababli yog'adi", desa, U Menga inonib yulduzlarga 
kofir bo'lgan bo'ladi. Yana kimdir: "Yomg'ir mana shu-shu sabablarga ko'ra yog'adi", 
desa u Menga kofir bo'lib, yudduzlarga iymon keltirgan bo'ladi", deya marhamat qildi", 
dedilar". 
 
408-bob. Bulutni ko'rgan kishi nima deyishi haqida 
 
933. Hz. Oyisha (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) (osmonda) bulugai ko'rsalar, 
hovlidan uyga, uydan hovliga kirib chiqaverardilar va yuzlari o'zgarardi. Yomg'ir 
yog'gandan keyingina o'zlariga kelardilar". Oyisha (r.a.) bu holatlarini o'zlariga 
aytganlarida, ul zot (s.a.v.): "Qaerdan bilaman, balki Alloh azza va jalla aytgani-dek 
bo'lar: "Bas, qachonki, ular o'sha (azob)ni o'z vodiylariga qarab kelayotgan bir (qora) 
bulut holida ko'rishgach: "Bu bizlarga yomg'ir keltiruvchi bulutdir", dedilar. Yo'q, u 
o'zlaringiz uchun qistagan narsa bo'rondirki, unda (sizlarga atalgan) alamli azob bordir" 
(46:24). 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
145
 
409-bob. Shumlanish haqida 
 
934. Ibn Mas'ud (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.): "Shumlanish shirkdir. Holbuki, ba'zi 
narsalardan shumlanish tuyg'usini ozgina bo'lsa ham qalbidan kechirmagan kishi yo'q. 
Alloh bu tuyg'uni tavakkul bilan bartaraf qildi", deb marhamat qildilar. 
 
Ya'ni shumlanishning o'rniga tavakkul qilishga buyurdi . 
 
935. Abu Hurayra (r.a.) aytdilar: Rasululloh (s.a.-v.)ning: "Shumlanishning yaxshisi 
yaxshilikka yo'yishdir", dedilar. "Yaxshilikka yo'yish nima?" deb so'rashdi. Ul zot (s.a.v.): 
"U har biringiz eshitadigan yaxshi so'zdir", dedilar. 
 
Hadis mazmuni, vallohu a'lam, shunday: dilida g'alamislik bo'lgan yoki ko'ngli 
nimadandir g'ash, g'ayratsizligi 
 
410-bob. Shumlanmaslikning fazilati haqida 
 
936. Abdulloh ibn Mas'ud (r.a.)dan rivoyat qilindi: "Rasululloh (s.a.v.) dedilar: "Bir haj 
mavsumida menga ummatlarni ko'rsatishdi. Men ummatimning kupligi-dan xursand 
bo'ldim. Ular tekisligu tog'larni to'ddirib turgandilar. "Rozimisiz, ey, Muhammad?" - deb 
so'rash-di. Men: "Ha, Parvardigorim, roziman", dedim. Alloh jalli va 'alo: "Bulardan 
yetmish minggi jannatga bes-o'roq kiradi. Ular sehrgarlik qilmaydigan, o'zlarini 
kuydirmaydigan, shumlanmaydigan va Parvardigorlariga tavakkul qiladigan zotlardir", 
dedi. Ukosha (r.a.): "Ey, Rasulalloh, duo qiling, Alloh meni ham ana shular qatorida 
qilsin", dedilar. Ul zot: "Allohim, buni ham ana o'shalar qatoridan qilgin", deb duo 
qildilar. Yana bir kishi ham: "Meni ham duo qiling, Alloh meni o'shalardan qilsin", degan 
edi, Rasululloh (s.a.v.): "Bu borada Ukosha sendan ildamlik qildi", dedilar. 
 
411-bob. Jinlardan shumlanish haqida 
 
938. Alqama onalaridan rivoyat qildilar: "Bir chaqa-loq tug'ilsa, Oyisha (r.a.)ning 
oldilariga olib keli-shar, Oyisha (r.a.) unga barokat tilab duo qilar edilar. Yana bir boshqa 
chaqaloqni oldilariga olib kelishdi. Chaqaloqning yostig'i ostidagi ustarani ko'rib, buning 
sababini so'radilar. "Jinlardan sakdanish uchun", deb javob berishdi. Oyisha (r.a.) 
ustarani uloqgirib yubordilar. Ularni bunday qilishdan qaytarib: "Rasululloh (s.a.v.) 
shumlanishni yomon ko'rardilar", dedilar". 
 
412-bob. Yaxshilikka yo'yish haqida 
 
939. Anas ibn Molik (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.): "Hech qanday ilatning yuqishi va 
shumlanish yo'q, menga yaxshii so'z -" yaxshilikka yo'yish yoqadi", dedilar. 
 
940. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: "Boyo'g'lidan shum-lanish behuda narsadir1, eng 
to'g'risi - yaxshilikka yo'yishdir, ko'z(ning tegishi) haqiqatdir". 
 
413-bob. Ismda yaxshilik alomatini ko'rish haqida 
 
941. Abdulloh ibn Soib (r.a.) aytdi Rasululloh (s.a.v.) Hudaybiya sulxida o'sha yerda 

Al-adab al-mufrad. Imom Ismoil al-Buxoriy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
146
edilar. Keyin Usmon ibn Affon (r.a.) shunday xabar berdilar: Suhayl ibn Amr (r.a.)ni "Bu 
yil qaytib ketasizlar va kelasi yili (biz Makkani sizlarga) uch kunga bo'shatib beramiz", 
degan shart bilan sulh tuzish uchun yubordilar. Suhaylning kelayotganidan ul zotga 
xabar berishganda: "Alloh ishlarimizni oson qilsin!" - dedilar. 
 
Bu o'rinda "Suhayl" so'zining ma'nosiga ishora qilinmokda. Zero "Suhayl" arabcha "Sahl" 
so'zidan olingan bo'lib, "oson", "engil" deganidir. 
1 Arablar boyo'g'lidan shumlanishardi. Xalqning aqidasiga ko'ra, agar qatl 
qilinganlarning qasosi olinmasa, ularning ruhi boyo'g'-liga aylanar va: "Meni qondiring! 
Meni qondiring!" - deb qichqi-rarmish! Qasosi olingach esa, uchib ketarmish! Islom 
vujudga kel-gach, bu kabi botil qarashlarni rad etdi. (F.s). Hozirgi zamonda ham 
ko'pgina xalklarda boyo'g'lidan shumlanish odati qolgan, jum-ladan, boyo'g'li sayrasa, 
unga tosh otish kabi odatlar bor. Bu botil narsalar insonni yo'ldan adashtiradi.