Alijonova Fayruza Tohirjon qizi tomonidan 70230801- kompyuter lingvistikasi ixtisosligi bo‘yicha magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan “O‘zbek tili

Alijonova Fayruza Tohirjon qizi tomonidan 70230801- kompyuter lingvistikasi ixtisosligi bo‘yicha magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan “O‘zbek tili elektron korpus menejeri uchun omonimlik hodisasi tadqiqi” mavzusidagi dissertatsiya ishiga ilmiy rahbar
XULOSASI
So‘nggi yillarda har bir fan, sanoat, texnika, iqtisodiyot va boshqalarda yangi-yangi atama va terminlarning kun sayin jadallik bilan kirib kelishi ma’lumotlar oqimining ko‘payishiga olib kelmoqda. Zamonaviy, rivolangan jamiyatda inson faoliyatining yuqori bosqichlari kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi bilan baravar nomoyon bo‘ladi. Axborotlar oqimining ko‘payishi bilan uni saqlash, taqdim etish, rasmiylashtirish, va tizimlashtirish, shuningdek, avtomatik qayta ishlashning yangi usullarini izlash zarurati paydo bo‘ladi. Kompyuter lingvistikasi, tabiiy tilni qayta ishlash, elektron lug‘atlar yaratish, til o‘qitishni avtomatlashtirish jarayonida omonimlar bilan bog‘liq bir qator muammolar yuzaga keladi. Shu jihatdan Alijonova Fayruza Tohirjon qizi tomonidan yozilayotgan “O‘zbek tili elektron korpus menejeri uchun omonimlik hodisasi tadqiqi” mavzusidagi tadqiqoti dolzarbligi bilan ajralib turadi. Dissertatsiya kirish uch bob, yetti fasl, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar hamda ilovalardan iborat bo‘lib, umumiy hajmi 73 betni tashkil qiladi.
Kirish qismida dissertasiya mavzusining dolzarbligi, zarurati, tadqiqotning maqsadi, vazifalari, obyekti, predmeti, fan va texnologiyalar rivojining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi, tadqiqotning ilmiy yangiligi, amaliy natijalari, nazariy va amaliy ahamiyati, amaliyotga joriy etilishi, tadqiqot tuzilishi ko‘rsatilgan.
Dissertatsiyaning “Kompyuter lingvistikasida omonimiya hodisasi” deb nomlangan birinchi bobi xorijda va respublikamizda kompyuter lingvistikasida omonimlarni o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlar tahliliga bag‘ishlangan. Jahon kompyuter lingvistikasi, kompyuter texnologiyasi, tabiiy tilni qayta ishlash jarayonlarida omonimlar bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni bartaraf etish, ularning dasturiy ta’minotini yaratish bugunga qadar dolzarb vazifalardan hisoblanib, tadqiqotchilar tomonidan olib borilayotgan ilmiy ishlar, amalga oshirilgan muhim taqdidotlar bo‘yicha so‘z yuritilgan.
Shu bilan birga o‘zbek kompyuter lingvistikasida amalga oshirilayotgan tadqiqotlar, yutuq va kamchiliklar yoritilgan. Bundan tashqari omonimlarning turlari, ularni nutqda va matnda farqlash, alohida guruhlarga ajratish tizimlari ishlab chiqilgan. Matnlar bilan ishlash jarayonida izohli lug‘atda uchramaydigan, Grammatik shakllar qo‘shilishi natijasida sodir bo‘ladigan omonim hodisalar va ularni farqlash yo‘llari ishlab chiqilgan.
Dissertatsiyaning “O‘zbek tili korpus menejerida omonimlarning berilishi” deb nomlangan ikkinchi bobida so‘z turkumlari doirasida omonimlarning lisoniy modellari, omonimiya doirasida morfemalarning lisoniy tizimi, korpus morfoanalizida omonimlarni analiz qilish algoritimi yuzasidan so‘z yuritilgan.
So‘z turkumlari doirasidagi omonimlarni farqlanib, ularning lug‘ati ishlab chiqilib uzbekcorpus.uzga joylashtirilgan. Hozirda ushbu lug‘at korpus tarkibida ishlamoqda.
Dissertatsiyaning “Korpus morfoanalizida omonimiya - matn fragmentlari tahlilida” deb nomlangan uchinchi bobida ishlab chiqilgan modellar va omonimlar lug‘ati asosida dasturiy ta’minot ishlab chiqilmoqda. Bobning birinchi faslida matn fragmentlari asosida omonimlarning ishlash tizimi tekshirilgan. Korpusda qidiruv jarayonida kuzatiladigan xato va kamchiliklar o‘rganib chiqilib, ularnig yechimlari keltirilgan.
Dissertatsiyaning xulosa qismida yuqorida ko‘rilgan barcha masalalar, xususan, omonimiyaning kompyuter lingvistikasidagi ahamiyati, omonimlar ustida ishlaydigan dasturiy ta’minotni yaratish, xato va kamchiliklar ustida ishlab, ularni bartaraf etish, lug‘at so‘rovini yaratishda elektron interfeysni loyihalash kabi asosiy natijalardan olingan ilmiy xulosalar o‘z aksini topgan.
Yuqorida bayon etilgan fikr va mulohazalardan kelib chiqib, quyidagi xulosani berish mumkin:

1. 
   Tadqiqotchi Alijonova Fayruza Tohirjon qizining 70230801 - Kompyuter lingvistikasi ixtisosligi bo‘yicha magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan “O‘zbek tili elektron korpus menejeri uchun omonimlik hodisasi tadqiqi” mavzusidagi dissertatsiya ishi OAK talablariga to‘liq mos keladi va tugallangan tadqiqot deb hisoblayman.
   
2. 
   Tadqiqotchi Alijonova Fayruza Tohirjon qizining 70230801 - Kompyuter lingvistikasi ixtisosligi bo‘yicha magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan “O‘zbek tili elektron korpus menejeri uchun omonimlik hodisasi tadqiqi” mavzusidagi dissertatsiya ishini himoyaga tavsiya etaman.
   

Ilmiy rahbar:
filologiya fanlari doktori, v.b. prof.
Nilufar Abduraxmonova