Алишер Навоий номидаги Самарқанд давлат университети педагогика факультетининг Бошланғич таълим ва спорт бўлимининг сиртқи бўлим курс талабаси Очилова Дилфуза синф «Ўқиш китоби»да А

O‘quv materialini taqdim etish. Materialni taqdim etish strategiyasi hal qilinayotgan o‘quv vazifalariga qarab belgilanadi. muhim muammo displey ekraniga etkazib beriladigan ramkalarning dizayni. O‘qishning ma'lum tamoyillaridan foydalanish kerak.

Baho. Kompyuter bilan ishlash jarayonida talabalar o‘quv materialini qanday engishlarini bilishlari kerak. Eng muhimi, "talaba - o‘qituvchi - talaba" aloqalarini tashkil etishdir. Ushbu maqsadlar uchun maktab o‘quvchilarining ishini loyihalarda yoki "hamkorlikda o‘rganish", muhokamalarda tashkil etish tavsiya etiladi.


II BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TIZIMIDA MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun samarali taqdimot yaratish va multimediali dasturlarning ahamiyati.
Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining ta‘limning ilk bosqichi bo`lgan maktabgacha ta‘lim sohasiga kiritilishi pedagog xodimlarning oldiga katta mas’uliyat qo`yilishi bilan birga, ularning o`z ustida ishlab, AKT buyicha bilim saviyasini oshirishni, shuningdek ularning izlanuvchanligi va ijodkorligini talab etadi. Maktabgacha ta‘lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishdan kutiladigan natijalar quyidagilarda yaqqol namoyon bo`ladi: birinchidan, maktabgacha ta‘lim sohasida ta‘lim sifati va bolalarni maktabga tayyorlash samaradorligining yaxshilanishi; ikkinchidan, bolalarning erkin fikrlashi doirasi va dunyoqarashining kengayishi; uchinchidan, bolalarning intellektual, ijtimoiy-hissiy va ijodiy rivojlanishi darajasining oshishi; ota-onalar bilan maktabgacha ta‘lim tashkiloti hamkorligining yanad mustahkamlanishi va qulaylikni ta’minlashi bilan afzaldir.
Texnika vositalari bilan to`la jihozlangan, ko`rgazmalarga boy mashg‘ulot, ertaliklar, tadbirlar va chet tililarini o`rgatish bo`yicha to`garak mashg‘ulotlari boladagi qobiliyat va iqtidorni yuzaga chiqarishda, uni rivojlantirishda ijobiy ta‘sir ko`rsatadi. Ayniqsa axborot texnologiyalari va innovatsiyalarning imkoniyatlari bollarning aqliy intellektual rivojlanishiga o`zining ijobiy ta’sirini ko`rsatadi, shu jihatdan, maktabgacha yoshdagi bolalar bilimlariga qo`yiladigan Davlat talablari, “Ilk qadam” Davlat o`quv dasturi asosida bilim va ko`ikmalarni egallagan, axborot kommunikatsiya texnologiyalari vositalari va ulardan to`g‘ri foydalana oladigan 6-7 yoshli bola axborot zamonaviy, ilg‘or texnologiyalar asosida ta‘lim berayotgan maktab ta‘limiga jismonan shay, yetarli intellektual ko`nikmalarga ega, psixologik tayyorlangan holda yo`llanadi.
Axborotlashtirish jarayonida maktabgacha ta‘lim tashkilotidagi tayyorlov guruh xonalarini yetarlicha jihozlash, multimediya jihozlari uchun moslashtirish masalalarini hal etish, maktabgacha ta‘lim tashkilotida faoliyat yuritayotgan pedagog xodimlarning AKT bo`yicha savodxonligini oshirish ustuvor vazifalardan biriga aylanmoqda. Maktabgacha ta‘lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bir necha yo`nalishlarda o`z ifodasini topadi: a) axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan bolalar bilan bo`lgan masofaviy ta‘limtarbiya jarayonida foydalanish; b) axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan masofaviy ta‘limda pedagoglarning otaonalar bilan hamkorlik jarayonida foydalanish; c) axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan metodik ishlarni tashkil etishda, ta‘lim sifatini oshirishda tarbiyachilar bilan ishlash jarayonida foydalanish.
Zamonaviy axborotlashgan jamiyat maktabgacha ta‘lim tashkiloti pedagoglari oldiga bir qator vazifalarni qo`yadi. Eng avvalo, pedagog kompyuter o`yinlarini va ta‘lim dasturlarini tanlashda bolaga boshchilik qilishi kerak. Buning uchun tarbiyachi kompyuter savodxonligini egallagan bo`lishi zarur, shuningdek maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib borilayotgan ta’lim-tarbiya faoliyatida bevosita global internet tarmog‘i resurslaridan unumli foydalana olishi muhim.
Maktabgacha yoshdagi bola hayotida o`yin – bu eng asosiy faoliyat turi hisoblanib, u bola shaxsining shaklalnishi va rivojlanishi uchun katta ahamiyat kasb etadi. Gap kompyuter o`yinlari haqida borar ekan, tarbiyachi o`yinlarning bola yoshi va axloq me’yorlariga mos kelishini hisobga olishi kerak. Kompyuter o`yinlaridan foydalanish (multimediya vositasida) bolalarga ta'lim berish samaradorligini oshirish bilan birga bolaning aqliy va ijodiy imkoniyatlarini yuzaga chiqarishda ijobiy natija beradi. Paint dasturida bola rasm chizish jarayonida tasvirlagan predmet yoki hayvon, tabiat manzarasi yoki odam rasmiga rang tanlashi, mavjud ranglarni farqlashi, ularni joy-joyida ishlatishi, natijada o`z ishini baholashi davomida uning individual shaxs xususiyatlari, qiziqishlari oddiy qog‘ozga rasm chizgandan ko`ra yaqqolroq ifodalanadi. Shu bilan birga AKT bolaga interfaol ta'lim berish vositasi sifatida bolaning yangi bilimlarni tez o`zlashtirishiga va dunyoqarashini kengayishiga imkon beradi. Bu interfaol kompyuter o`yinlari tarbiyachi tomonidan davlat talablariga mos ravishda Power Point dasturida va mashg‘ulotda bolalar bilan birga o`ynash uchun yaratilgan bo`lishi zarur. Masalan, o`yin faoliyat markazida “Bino quramiz”, “Farqini top”, “Nima kam”, “Xatoni top”, “Qo`g‘irchoqni kiyintiramiz”, “Shaklni joylashtir”, “Rasmni bo`ya” ta'limiy o`yinlarni animatsion tasvirlar yordamida o`ynasa mavzuga oid berilgan bilimlarni bola zo`r qiziqish bilan o`zlashtiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta'lim-tarbiyasida an'anaviy ta'lim shakllari bilan kompyuterlashtirilgan pedagogik texnologiyalarni taqqoslaydigan bo`lsak, kompyuterlashtirilgan texnologiyalarda samarali natijalar namoyon bo`ladi. Kompyuter ekranida axborotning o`yin shaklida aks etishi bolalarda shu faoliyat turiga nisbatan diqqat va qiziqishini uyg‘otadi; harakat, tovush, multiplikatsiya tasvirlari bola xotirasida uzoq vaqt taassurot qoldiradi. Muammoli masalalarning qo`yilishi va ularninig to`g‘ri yechimini kompyuter orqali topilishi bolalarda mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko`rsatadi. O`zbekiston Respublikasi maktabgacha ta'lim konsepsiyasida ko`rsatilganidek, kompyuter bolaga alohida yondashuv imkonini yaratadi, bu jarayonda har bir bolada o`z intellektual darajasida va shaxsiy xususiyatlaridan kelib chiqib topshiriqni bajarishiga imkon bo`ladi. O`z navbatida, bolalarda kompyuter va smartfonlardan to`g‘ri foydalanish ko`nikmasini shakllantirish, mazkur texnika vositalarining ijobiy imkoniyatlari bilan birga salbiy tomnlari ham mavjudligini nazarda tutish zarur. U faqat ta'limning samaradorligini va zamonaviyligini ta'minlash uchun xizmat qilishi lozim.
AKTning maktabgacha ta'limga kiritishidagi dolzarb muammolardan yana biri zamonaviy axborot texnologiyalari sohasida pedagog xodimlar kompetentligining yetarli emasligidir. Bugungi kun pedagoglari zamon bilan hamnafas ravishda o`z bilim va ko`nikmalarini mustaqil oshirib borishlari zarur.
Stsenariy diagrammasini yaratishda va multimedia taqdimotiga matn qo‘shimchasini tuzishda quyidagi tamoyillarga amal qilish kerak:

• 
  Taqdimot ixcham, tushunarli va kompozitsion jihatdan izchil bo‘lishi kerak. Ssenariy bilan taqdimotning davomiyligi 20-30 daqiqadan oshmasligi kerak. Namoyish qilish uchun siz taxminan 20-25 slaydni tayyorlashingiz kerak (bitta slaydni ko‘rsatish taxminan 1 daqiqani oladi, shuningdek, tarbiyalanuvchilarning savollariga javob berish uchun vaqt kerak).
  
• 
  Materialni taqdim etishda siz bir nechta asosiy fikrlarni ajratib ko‘rsatishingiz kerak va namoyish paytida masalani turli tomonlardan ajratib ko‘rsatish uchun vaqti-vaqti bilan ularga qayting. Bu ma'lumotni tinglovchilaringiz tomonidan to‘g‘ri qabul qilinishini ta'minlaydi. Fikringizni o‘rganishni istasangiz, uni takrorlashdan qo‘rqmang.
  

O‘zingizning taqdimotingiz ustida ishlayotganingizda quyidagi reja sizga yordam beradi. Taqdimot ustida ishlashni boshlashdan oldin, siz nima haqida gaplashmoqchi ekanligingizni to‘liq tushunishingiz kerak.
Taqdimotda ortiqcha narsa bo‘lmasligi kerak. Har bir slayd kerakli hikoyaviy havolani ko‘rsatishi va taqdimotning umumiy g‘oyasiga qarab ishlashi kerak. Muvaffaqiyatsiz slaydlarni boshqalar bilan birlashtirish, ko‘chirish yoki butunlay o‘chirish kerak.
Belgilar uslubi va fon rangini tanlashda tayyor shablonlardan foydalaning. Ijodkorlik bilan shug‘ullanishdan qo‘rqmang.
Grafiklarni joylashtirish va maxsus effektlarni yaratish bilan tajriba o‘tkazing.
Slaydlaringizni keraksiz tafsilotlar bilan ortiqcha yuklamang. Ba'zan bitta murakkab slayd o‘rniga bir nechta oddiylarini taqdim etish yaxshiroqdir. Bitta slaydga juda ko‘p ma'lumot to‘plashga urinmang.
Qo‘shimcha effektlar o‘z-o‘zidan maqsad bo‘lib qolmasligi kerak. Ular minimal darajada saqlanishi va faqat tomoshabin e'tiborini namoyishning asosiy nuqtalariga jalb qilish uchun ishlatilishi kerak. Ovoz va vizual effektlar hech qanday holatda oldinga chiqmasligi va foydali ma'lumotlarni yashirmasligi kerak.
Multimedia taqdimoti quyidagi fazilatlarga ega bo‘lishi kerak:

• 
  Taqdimot bo‘ylab osongina harakatlanish imkonini beruvchi qulay navigatsiya tizimi
  
• 
  Zamonaviy kompyuterlar va Internetning multimedia imkoniyatlaridan foydalanish (grafik qo‘shimchalar, animatsiya, kerak bo‘lganda ovoz va boshqalar).
  
• 
  Darsni kichik mantiqiy yopiq bloklarga bo‘lish (slaydlar).
  
• 
  Taqdimotingizdagi har bir slaydning sarlavhasi bo‘lishi kerak.
  

Multimedia taqdimotlarini yaratishda sizga quyidagilar kerak:

• 
  darsni kichik semantik qismlarga - modullarga bo‘lish. Har bir slaydning sarlavhasi bo‘lishi kerak;
  
• 
  Har bir modul uchun tegishli ifoda shaklini tanlash va tinglovchilarga bo‘lim sarlavhasi, matnlar, rasmlar, jadvallar, grafiklar, ovoz va video ketma-ketliklari va boshqalar. (tarkibiga ko‘ra);
  
• 
  bo‘limni o‘rganishda talabalarning kognitiv faolligini modellashtirish va uni tuzishda natijalardan foydalanish (slaydlar orasidagi asosiy o‘tish ketma-ketligi aniqlanadi);
  
• 
  bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash va fikr-mulohazalarni ta'minlash usullarini loyihalash (topshiriqlarni tanlash, nazorat savollari, modellashtirish uchun topshiriqlar, javoblarni tahlil qilish usullarini ishlab chiqish, tipik noto‘g‘ri javoblarning nusxalari, maslahatlar (yordam) tuzish);
  
• 
  ergonomika talablari asosida matnlar tuzish, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, chizmalar, video ketma-ketliklarni ishlab chiqish;
  
• 
  darsning har bir bo‘limi modullarining ergonomik nuqtai nazardan joylashishi.
  

Darsda multimediyali taqdimotdan (hatto uning individual slayddan) foydalanish shakllari va joyi, albatta, ushbu darsning mazmuniga, o‘qituvchi tomonidan qo‘yilgan maqsadga bog‘liq. Shunga qaramay, amaliyot bizga bunday imtiyozlardan foydalanishning ba'zi umumiy, eng samarali usullarini aniqlash imkonini beradi:

• 
  Yangi materialni o‘rganishda. Turli xil vizual vositalar bilan tasvirlash imkonini beradi. Ilova, ayniqsa, jarayonning rivojlanish dinamikasini ko‘rsatish zarur bo‘lgan hollarda foydalidir.
  
• 
  Yangi mavzuni mahkamlashda
  
• 
  Bilimlarni sinab ko‘rish uchun. Kompyuter testi - bu o‘z-o‘zini tekshirish va o‘zini o‘zi anglash, u o‘rganish uchun yaxshi rag‘batdir, bu faollik va o‘zini namoyon qilish usulidir. O‘qituvchi uchun bu bilim sifatini nazorat qilish vositasi, baholarni to‘plashning dasturlashtirilgan usuli.
  
• 
  Darslar uchun qo‘shimcha material sifatida bilimlarni chuqurlashtirish.
  
• 
  Frontal mustaqil ishlarni tekshirishda. Natijalarni og‘zaki vizual nazorat qilish bilan bir qatorda ta'minlaydi.
  
• 
  Ta'lim muammolarini hal qilishda. Chizmani bajarish, yechim rejasini tuzish va ushbu reja bo‘yicha mustaqil ishning oraliq va yakuniy natijalarini nazorat qilishda yordam beradi.
  
• 
  Hissiy bo‘shatish vositasi. Imtihonlar oldidan blokli darslar yoki uzoq davom etgan maslahatlashuvlar paytida tajribalar yoki multfilmlarning video ekran saqlovchilarini yoqish kerak, bunda talabalar charchoqlarini yo‘qotadilar, ular qiziqish uyg‘otadi, javob izlaydilar, savollar bilan o‘qituvchiga murojaat qiladilar va yangi energiya bilan to‘ldiriladi. Multimedia - dasturlar videoga o‘xshaydi, lekin harakat jarayonida aralashish va dialog o‘tkazish qobiliyatiga ega.
  
• 
  Tarqatma didaktik materiallar, kodogrammalar va kartalar tayyorlash uchun vosita sifatida. O‘qituvchi qo‘lidagi shaxsiy kompyuter, skaner va printerdan tashqari, o‘qituvchining mini-matbaa uyidir.
  

Bolalarning aqliy rivojlanishida shuningdek, kompyuter o‘yinlari, multimediali dasturlar ham alohida aham iyat kasb etadi. Bugungi kunda axborot texnologiyalari ta’lim sohasida ota-onalar, pedagogiar va boshqa m utaxassislam ing imkoniyatiarini, xususan maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarga ta ’lim berish yo‘llarini sezilarli darajada kengavtirmoqda. Zam onaviy kompyuterlardan unumli va samarali foydalanish yosh bolalarning iqtidorlarini to ‘la ochilishiga va qobiliyatlarini takomillashtirishga yordam berishi. shubhasizdir. Rivojlangan davlatlarda boljlarga m o‘ljallangan kom pyuter dasturlarining ko‘plab turlari ishlab chiqilgan. Respublikam izda ham 2008-yildan boshlab “Bilim don” turkumidagi kom pyuter mashg^ulot-o‘yinlari ishlab chiqila boshlandi. Ana shu turkum doirasida ishlab chiqilgan “Rang va shakllarni o‘rganamiz” dasturi 3-5 yoshli bolalarning aqliy rivoj lanishi uchun katta imkoniyatlarga ega.
Dasturdan foydalanish orqali bolalar quyidagi bilimlarga ega bo‘lishadi: 1) oltita asosiy ranglam i (qizil, sariq, yashil, k o ‘k, oq. jigarrang) osonlik bilan o‘rganib oladilar; 2) ranglarni predmetlar bilan bog‘liqlikda “ko‘rish” hissini rivojlantiradilar; 3) har bir rang haqida qiziqarli she’riarni bilib oladilar; 4) to‘rtta asosiy shaklni (doira, uchburchak, to‘rtburchak, teng lomonii to ’rtburchak) bir-biridan ajrata oladilar: 5) turli predmetlarda shakilarni belgilay olish qobiliyatini rivoj lantiradilar: 6) predm etlarni turli xususiyatlari orqali guruhlay oladilar; 7) berilgan predm etlar ichidan m antiqiy ortiqchasini aniqlay oladilar: 8) dastur orqali bolalarning flora (o‘simlik) va fauna (hayvonot) dunvosi bilan yaqindan tanishishlari ta ’m inlanadi; 9) m ayda b o ‘laklardagi o ‘zaro uzviy bog‘liqliklarni aniqlash m alakasi rivoj lanadi22. Dasturning rang va shakllarini o‘rgatuvchi sahifalarida bolalarning o‘rganishlari oson bo‘lishi uchun avval ikkita rang (yoki shakl) birm a-bir ko‘rsatilib nomi aytiladi va joyi o ‘zgai1irilib, ular birin-ketin so ‘raladi. So‘ralgan rang (shakl) bola taralidan to‘g‘ri ko‘rsatilsa, u olqishlanadi va keyingi rang so‘raladi. U slubiy jihatdan bolalarning to ‘g ‘ri jas oblariru olqishlanishi ularda o ‘rganishga rag‘batni oshiradi. Bordi-yu, bola so‘ralgan rangni noto‘g‘ri belgilasa, xatoga yo ‘l q o ‘ygani bildiriladi va qayta harakat qilib k o ‘rishi so‘raladi.
Dasturda bolalar bilim ining ichki - dasturiy nazorati programmalashtirilgan. D asturdan foydalanayotgan bolaning yo‘l qo‘yayotgan xatolarni tahlil qilib boradi va bola adashayotgan yo‘nalishda xatolar soni ko‘payishi bilan uning bilimini mustahkamlaydigan o‘yin boshlanadi. Dasturda bir qator rasm larni kichik bo‘laklardan to‘plab, yaxlit holga keltirish o‘yini ham o‘rin olgan. Bola vazifani to‘g‘ri bajarsa rasm syujetiga mos ovoz eshittiriladi. Jami yigirmata rasmni kichik parchalardan to‘plash shart qilib beriladi. Rasmlarning avvalgilari faqat to‘rt bo‘lakka bo‘lingan bo‘lsa, keyinroq olti bo‘lakka bo‘lingan rasm larni yaxlit holga keltirish so‘raladi. Dastur ilk o‘rnatilganda olti rasm bu o‘yin uchun faol turadi. Bolar ranglar va shakllarni o ‘rganish b o ’yicha qolgan m ashqlarni bajarish asnosida qolgan rasm lar ham faollashib boradi.