Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti differentsial tenglamalar kafedrasi
Mavzu 1. 2-chi tartibli chiziqli tenglamalar.2-chi tartibli xususiy xosilali
Download 8.22 Mb. Pdf ko'rish
|
Mavzu 1. 2-chi tartibli chiziqli tenglamalar.2-chi tartibli xususiy xosilali differensial tenglamalar. Amaliy mashg’ulotlar rejasi Fan: “ Matematik fizika tenglamalari“. O’quv soati: 2 s. (amaliy) O’quv mashg’ulotlar turi: kartochka, topshiriq, o’quv materiallar va metodik qullanma vositasi bilan amaliy mashg’ulotlar. O’quv mashg’ulotlar rejasi: - tarqatma materiallar tayyorlash. - o’quv masalalari. - Misol va masalalar echish - Yakuniy tahlil O’quv mashg’ulotlar maqsadi:
Misol va masalalar echish vositasi bilan Nazariy bilimlarni amaliy mashg’ulotlar bilan chuqurlashtirish O’quv mashg’ulotlar vazifasi: -
mustahkamlash -
nazariyasini o’rganish, analiz va o’rganish natijalarini umumlashtirish mahoratini rivojlantirish; student ijodiy mahoratini shakllantirish; -
qoidalariga bo’ysunish. Fanga qiziqishni rivojlantirish, ma’suliyatni his qilish , mehnatsevarlik, individual ishni kollektiv bilan moslashni o’rgatish.
-
asoslanib teoremalarni isbotlash, misollar echish mahoratini o’rgatish -
-
ishlanmalar va amaliy ko’rsatmalar -
-
tushuntirilishi, nazorat ishi.
- mavzu bo’yicha bilimlarni mustahkamlash uchun o’rganuvchilarni anglash faoliyatini tashkillashtirish - namuna bo’yicha amaliyotda bilimlarni mustahkamlash; - mustaqil oliy matematika o’rganishni shakllantirish; O’quv faoliyati natijalari: - kurs mavzulari bo’yicha bilimlarni sistemalashtirish va mustahkamlashtirish; 164
- o’rgangan tushunchalar bilan amaliy mashgulotlarda ishlay olish; - misol va masalalarni echishda, hamda teoremalar isbotlashda matematik terminalogiyalarni va tushunchalarni qo’llashni mustaqil o’rganish mahorati; - mustaqil misol va masalalarni echa olish mahoratini oshirish; - tajriba natijalarini analiz qila olish;
- o’qituvchi faoliyati: tayyorgarlikni tekshirish (konspektning mavjudligi; tayyorgarlik, qatiyatlik va aniqlik, davomat); zarur materillarni tarqatish (metodik qo’llanmalar,kartochkalar); amaliy darsning maqsadi va mavzuni aytish ; o’quv darsining rejasi bilan tanishtirish, tushuncha va jumlalar; adabiyotlar ruyxati; Reyting- kontrol sistemasi bilan tanishtirish; joriy nazorat baholash mezonlari;o’quv ishlari yakunlarining rejalarini taqdimlash; -
ko’rinish; uquv va tarqatma materiallar); mavzu bilan tanishuv va o’quv dars maqsadi; o’quv materialni qabul qilishga tayorgarlik; -
ob’yektlar bilan ishlash; konspektlash;
- o’qituvchi faoliyati: mavzuni kiritish,Matematik fizika tenglamalarini o’rganish bilan bog’liq oldingi mavzuni eslashni taklif etish; amaliy mashg’ulotlar matnini tarqatish; qo’shimcha adabiyotlarda tushunchalar berish; ish usullari bilan tanishtirish; mashg’ulotlar tarqatish; tushunarsiz savollarni aniqlab, ularni echimi topishga yordamlash; gruppalarda ishlashni tashkillash; natijalarni muhokamalashtirish; - talaba faoliyati: oldingi mavzu bo’yicha bilimlarni mustahkamlash; quloq solish, yozib olish; tushunchalar va terminlarni aytish; savol berishadi va muhokamalashishadi, aniqlashtirishadi; gruppalarda ishlashadi, misol va masalalar ishlashadi; olingan natijalar muhokamasiga qatnashishadi - qabul qilish shakli metodlari: og’zaki nazorat, grupalarda individual savol-javob; misol va masalalar echimlarini daftarga yozib olish
- o’qituvchi faoliyati: mavzu bo’yicha xulosa chiqarish; talabalarni fikrini bir joyga jamlash; qilingan ishlarning muhimligini aytib o’tish; javob bergan talabalarni ishini baholash; o’quv darsning maqsadiga erishish darajasini baholash va analizlashtirish; mustaqil ishlar topshiriqlari - talaba faoliyati: ish analizi; misol va masalalar asosida malaka oshirish; o’zaro baholash o’tkazish; yo’l qo’yilgan xatolarnini aniqlash va analizlash; berilgan mustaqil ishlarni yozib olishadi;
165
- qabul qilish shakli metodlari: guruhda va individual ishlash; mustaqil ishlar uchun daftar tutish.
O’quv mashg’ulotlar rejasi: - metodik qullanmalar va topshiriqlar bilan ishlash - Amaliy darslar uchun daftar tutish - o’quv topshiriqlar - amaliy ishlarni topshirish
1.Xususiy hosilali tenglamaning umumiy yechimi haqida tushincha. n-chi tartibli oddiy defferensial tenglamani qarab chiqamiz . 0 ) ,...,
' ' , ' , , ( ) ( n y y y y x f Uning umumiy integrali n-ta ixtyiyoriy o’zgarmas funksialar oilasini tashkil etadi . 0
,..., , , , ( 2 1
C C C y x F
Ixtiyoriy xususiy yechimlarni - n C C C ,...,
, 2 1 parametrlarini aniq qiymati berilgan holda hosil qilish mumkin. 1.1Misol Faraz qilaylik
tenglama berilgan bo’lsin .Bu tenglama shuni anglatadiki,
-funksiya
x
bog’liq emas.
Ya’ni echimlar y e y x u y y y x u y sin
) , ( , ) , ( 2 2
funksialardan iborat .Umumiy
yechim: ) ( ) , ( y C y x u ,bo'lsa bu yerda C ,y-o’zgaruvchiga bog’liq bo’lgan funksiya . 1.2Misol ) , ( y x f u x tenglamani qaraymiz .Bu tenglama yechimini topish uchun,uni x-bo’yicha integrallaymiz
) , ( (1.2) x-bo’yicha integrallashda ,biz y-ni o’zgarmas deb olamiz va shuning uchun (1.2) dan C-ixtiyoriy o’zgarmas y-dan bog’liq bo’lishi mumkin.Xuddi shunday umumiy yechim quyidagicha.
) ( ) , ( ) , ( y C dx y x f y x u
1.3Misol faraz qilaylik 0 xy u tenglama berilgan 1.1 Misoldan shu narsa kelib chiqadiki
.Bu tenglama (1.2) misol kabi quyidagiga ega bo’lamiz.
) ( ) ( ) , (
C dy y C y x u
deb olamiz .U holda umumiy yechim quyidagicha . 2 1 ) ( ) ( ) , (
C x C y x u
166
Shuni takidlaymizki , ixtiyoriy o’zgarmasga bog’liq bo’lgan oddiy defferensial tenglamalarning umumiy yechimidan farqli xususiy hosilali tenglamalarning umumiy yechimi ixtiyoriy funksiyadan bog’liq bo’ladi Xususiy hosilali defferensial tenglamalarning umumiy yechimida ixtiyoriy funksiya bor , ularning soni tenglamaning tartibiga teng Farazx qilaylik . 0 2
x u (1.1) tenglama berilgan bo’lsin. Buning uchun tenglamani . 0
y u x ko’rinishga yozamiz. X-bo’yicha hosila nolga tengligidan uni y-ixtiyoriy funksiyaga bog’liq diyish mumkin ). ( y f y u Shuning
uchun . ) ( ) , ( dy y f y x u Lekin
ixtiyoriy ), ( y f funksiyani integrallab,ixtiyoriy yangi ), ( y F funksiyani, plyus ixtiyoriy ), ( y f -ni hosil qilamiz.Xuddi shunday (1.1) tenglamaning umumiy integrali ) ( ) ( ) , (
F x y x u
Ikkita ixtiyoriy funksiyaga ega. Endi ) ; ( y x u -ng umumiy yechimidan xususiy yechimini topish uchun ) (x va ) ( y F konkret ko’rinishini toppish kerak .Biroq shu yerda oddiy defferensial tenglamalar va xususiy hosilali differensial tenglamalarning umumiy yechimini topish farqi shundan iboratki xususiy hosilali defferensial tenglamalarning umumiy yechimini umumiyligi tufayli konkret yechimni topish qiyinlashadi. 1.Xususiy hosilali defferensialtenglamaning umumiy yechimini toping: 0 ) ; ( 2 2 x y x u bu yerda ) ;
y x u -ikki o’zgaruvchili noma’lum funksiya Echish:Tenglamani . 0
u x ko’rinishga yozamiz .Bu yerda x u , x dan bog’liq emas ,ya’ni undan x bo’yicha xususiy hosila nolga teng 167
Shuning uchun , ) ( 1 y C x u ,bu yerda ) (
y C -y-ga bog’liq ixtiyoriy funksiya ) (
y C x u tenglamada x u -xususiy hosila x bo’yicha olinib ,y-o’zgarmas sanaladi .Chap va O’ng tomonni integrallab,qo’yilgan masalaning yechimini qo’lga kiritamiz.
), ( ) ( ) ( ) , ( 2 1 1
C y xC dx y C y x u Bu yerda ) (
y C va ) ( 2
C -ga
bog’liq ixtiyoriy funksiya .Agar topilgan ) , ( y x u funksiyani ikki marta x-bo’yicha defferensiallasak,u xolda , 0 2 2
u bo’ladi ,demak topilgan funksiya tenglamani umumiy yechimi ekan. 2.Tenglamaning umumiy yechimini toping . 2
y x y x u Echish:Tenglamani y x x u y 2 ko’rinishga yozib uning chap va o’ng tomonlarini y-bo’yicha integrallasak ,(x-o’zgarmas sanaladi ) ,u holda ; ). ( 2 ) ( 1 2 2 2 x C y y x dy y x x u
Endi x-bo’yicha integrallaymiz (y-o’zgarmas sanaladi ),ya’ni ). ( ) ( 2 3 )) ( 2 ( ) , ( 2 1 2 3 1 2 2
C x C x y y x dx x C y y x y x u Bu yerda
. ) ( ) ( 1 1 dx x C x C Xuddi shunday, qaralayotgan tenglamani umumiy yechimi quyidagicha :
). ( ) ( 2 3 )) ( 2 ( ) , ( 2 1 2 3 1 2 2
C x C x y y x dx x C y y x y x u
Bu yerda
. ) ( ) ( 1 1 dx x C x C Ixtiyoriy funksiyalar bo’lib,
) ( 1 x C - defferensiallanuvchi. 3.Xususiy hosilali defferensial tenglamani yeching : . 2
x u y x u
Echish: Tenglamani 0 2
y u x ko’rinishda yozib chap va o’ng tomonlarini x-bo’yicha integrallaymiz .U holda ). ( 2 1
C u y u Bu tenglamada 168
u ni y-bo’yicha oddiy hosila kabi qarab,x-ni parametr deb sanaymiz .U holda tenglama ). (
1 y C u dy du ko’rinishda bo’ladi. Biz birjinsli bo’lmagan birinchi tartibli chiziqli tenglamaga ega bo’ldik .Uni yechsak :
( ) ( ) ( ) ( ) , ( 1 2 2 2 1 2 2
C e x C dy e y C x C e y x u y dy dy
Shuday qilib , ), ( ) ( ) , ( 1 2 2 y C e x C y x u y bu yerda ) (
x C va ) ( 1
C -ixtiyoriy funksiyalar. Download 8.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling