Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari kafedrasi

Ikkinchi yunalishda esa kuyidagi asosiy maksadlar ko’zda tutiladi: o’kuvchilarda matematikaga turgun kizikishni uygotish va rivojlantirish; o’kuvchilar bilimlarini kengaytirish va chukurlashtirish; matematik kobiliyatlarni optimal rivojlantirish; matematik tafakkur madaniyatini tarkib toptirish; mustakil ijodiy ko’nikmalarni shakllantirish; matematikaning amaliy axamiyati xakidagi tasavvurlarni kengaytirish; matematik modellashtirish axamiyatini tushunish; jamoa faoliyatini vujudga keltirish; faol matematik faoliyatga ko’rsatishga tayyorlash.
Sinfdan va maktabdan tashkari ishlar uch xil bo’ladi: bular sinfdan tashkari ishlar; maktabdan tashkari ishlar; sirtki ishlar.
Sinfdan tashkari ishlarning eng tarkalgan turi bo’lib, kuyidagi turlari mavjud: matematik to’garak, matematik xaftalik, matematik kecha, viktorina va konkurslar, matematik musobakalar, maktab matematik olimpiadalari, devoriy gazeta, yosh matematiklar klubi, matematik ekskursiyalar, sinfdan tashkari o’kish, ilmiy konferensiyalar va x.k.lar.
Bu sinfdan tashkari ishlar 5-9-sinflarda amalga oshiriladi. Bunda kuyidagilarga e’tibor berish maksadga muvofik: matematik to’garaklar reja asosida amalga oshirilib, xar xaftada bir marta mashgulotlar o’tkaziladi. Matematik kechalar xam ma’lum sanaga bagishlab o’tkazilib, o’kuvchilarni matematikaga kiziktirishda muxim o’rin egallaydi. Turli xil ommaviy tadbirlar xam o’kuvchilarning matematikaga kizikishlarini tarbiyalashda asosiy axamiyatga ega.
Devoriy gazeta chikarishda o’kituvchi kuyidagilarni aks ettirilishiga aloxida e’tibor berishi lozim: turli kizikarli ma’lumotlar: turlicha kiyinlikdagi va kizikarli masalalar berilishi, masalalar yechish bo’yicha konkurslar e’lon kilishi; matematika va amaliyot, xayotiy masalalar va x.k.lar bo’yicha materiallar bilan birga turli matematik olimlar ishlari va xayoti xakida ma’lumotlar bayon etilishi zarur. Bunda o’kuvchilarning matematikaga bo’lgan kizikishlarini xisobga olgan xolda tegishli materiallar berib borilishi maksadga muvofik, shuningdek, ularni chikarishda matematik to’garak a’zolari faolligini ta’minlash xam muximdir.

3. 
   Fakultativ mashgulotlar tanlangan fan bo’yicha umumta’lim tayyorgarligi bilan muvofik va uning asosida o’kuvchilar kobiliyat va kizikishlarini rivojlantirishga yordam beradi.
   

Maksadlari - o’kuvchilar dunyokarashini kengaytirish, matematik tafakkurini rivojlantirish, faol bilish kizikishini shakllantirish, yaxshi insoniy fazilatlarni, matematikani chukur o’rganish vositalari bilan tarbiyalashdan iborat. Bular matematika soxasida va uning tadbiklarida kasbiy yo’nalishni amalga oshirishni ta’minlaydi, ular umumta’lim maktablari bazasida amalga oshadi va o’kuvchilarni yukori saviyada matematik tayyorlashning ommabop shakli xisoblanadi. Bu mashgulotlar yangi o’kish usullari va yangi mazmunni izlash va tajribadan o’tkazishga imkon beradi.
Fakultativ mashgulotlar 7-sinfdan boshlanib 15-20 nafar o’kuvchini parallel sinflardan olib o’tiladi. Maktab dars jadvaliga kiritiladi va uning koldirilishi va ko’chirilishiga yo’l ko’yilmaydi. Asosiy talablar: mashgulotlarga majburiy katnashish, uy vazifalarini bajarish xisoblanadi. Xususiyatlari: xar bir mavzu bir-biriga boglig emas, xar biri asosiy maktab matematik goyalaridan kelib chikadi va rivojlantiriladi. Bilimlar sistemaga solinadi, nazariyalar ketma-ket bayon kilinib, ochib beriladi, matematik tadbiklariga doir masalalar karab chikiladi. Yana bir xususiyati- sinfdan va maktabdan tashkari shakllari orasidagi uzviylikni ta’minlaydi. Bu mashgulotlar matematik to’garaklarni to’ldiradi. Bunda bayon kilish boglikligi va mavzuni o’rganish kengligi bilan ajralib turadi.
Fakultativ mashgulotlarning mazmuni kuyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin:
Matematikaning tanlangan boblari (xaftasiga 1 soat). Matematikaning tadbiklari
(xaftasiga 1 soat, 7-9-sinflar). Matematika tarixi( 7-9-sinflar).
Matematika va iktisodiyot(9-sinf).
Amaliy ishlar (geometrik yasashlar, takribiy xisoblash usullari). Kompyuterlar va
matematik masalalar yechish).
Asosiy uslublari: o’kuvchilar fikrlashlarini rivojlantirish bunga doir masalalarni muxokama etish, referatlar yozish, ma’ruzalar tayyorlash, takriz va masalalar tuzish. Bunda ilmiy-ommabop va kizikarli matematik adabiyotlardan keng foydalanish muximdir.
Maktabdan tashkari ishlarga kuyidagilar kiradi:

• 
  oliy o’kuv yurtlari koshidagi matematik to’garaklar;
  
• 
  yosh matematiklar jamiyati;
  
• 
  matematiklar maktablari:
  
• 
  yozgi matematik maktablar;
  
• 
  tuman, viloyat matematik olimpiadalar;
  
• 
  yosh matematiklar konferensiya va yigilishlari.
  

Sirtki matematik tadbirlarga kuyidagilar kiradi: sirtki matematik olimpiadalar, sirtki konkurslar, masalalar yechish bo’yicha tanlovlar, sirtki yosh matematiklar maktablari va x.k.
Bunday ishlar vaktli matbuot va turli xomiy tashkilotlar yordamida amalga oshiriladi, bunga doir zarur o’kuv ko’llanmalari va uslubiy ko’rsatmalar mavjud. Ularni rivojlantirish o’kuvchilarning matematik bilimlari saviyasini oshirish va iktidorli matematik yoshlarni tarbiyalash uchun zaruriy imkoniyatlar yaratadi.
Mustakil o’rganish uchun savollar:

1. 
   Sinfdan tashkari ishlarning kanday yo’nalishlari mavjud?
   
2. 
   Sinfdan tashkari mashgulotlar birinchi yo’nalishi xususiyatlari nimalardan iborat?
   
3. 
   Ikkinchi yo’nalishda o’kuvchilar matematik saviyasini oshirish uchun kanday tadbirlar amalga oshirilishi mumkin?
   
4. 
   Fakultativ mashgulotlarni amalga oshirishdan maksadlar nimalarni ko’zda tutadi?
   
5. 
   Matematik to’garaklar faoliyati kanday amalga oshiriladi?
   
6. 
   Matematik kechalarni kanday tashkil kilish usullari mavjud?
   
7. 
   Maktab matematik devoriy gazetasida kanday materiallarni aks ettirish mumkin?
   

2.