Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari kafedrasi

Nazorat etish vazifalariga masala va mashklardan o’kuvchilar bilim, ko’nikma va malakalarini egallash saviyasini tekshirish vazifasida ishlatilishi kiradi.

2. 
   Matematik masalalarning matematika o’kitishdagi axamiyati uning bajaradigan vazifalaridan ko’rinib turibdiki, bilim, ko’nikma berish bilan chegaralanib kolmay, balki uning matematik tafakkurini rivojlan-tirish, ma’naviy tarbiyalash kabi muxim ishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Bunda matematik masalalar yechishga kuyidagi talablarning ko’yili-shi muxim axamiyat kasb etadi: matematik masalalar o’rganilayotgan tushunchalar mazmunini to’la kamrab oladigan shaklda ko’llanilishi zarur;
   

matematik masalalarni yechishda o’kuvchilar mustakilligi va faolligini ta’minlashga e’tiborni
karatish; matematik masalaning turli dars boskichlarida ko’llanilishini xisobga olish; matematik
masalalar turlari xilma-xilligidan foydalanish; matematik masalalar yechish usullariga e’tibor berish, yutuk va kamchiliklarini kayd etish; matematik masalalar yechish boskichlari nazardan kolmasligi maksadga muvofik.
Bu talablardan ko’rinadiki, matematika o’kitishda har bir mashk, misol va masala o’z urnida va uning vazifalariga mos ravishda ko’llanilishi axamiyatlidir.
Umumiy nuktai nazardan matematik masalani yoki masalani matematik usul bilan yechish uch boskichdan iboratligi uslubiyatchilar tomonidan tan olingan: 1) matematik model tuzish; 2) matematik model ichida yechish; 3) yechimning masala shartlariga mos kelishini tekshirish.
Matematik masalalar: birinchidan, fanni chukur va puxta o’rganish uchun xizmat kiladi, ya’ni matematik madaniyatni tarkib toptirish; matema-tikani mustakil o’rganish ko’nikmalarini shakllantirish, mustakil bilish faoliyatini rivojlantirib, o’kuv masalalarni ko’llash orkali amalga oshirilib, matematik rivojlanish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Matematik masalalarni yechish o’kuvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash, matematik mazmunni va ijodiy fikrlash uchun asosiy vosita xisoblanadi. Matematika o’kitishda masalalar sistemasining ko’yilishi amaliyoti kamchiliklarga ega: bular masalalar yechish mazmuni va usullari standartlashuvining amalga oshirilishi; masalalar yechishga o’rgatish uslubiyati takomillashmagan va matematik masalalar orkali o’rganishni talab etadi, masalalarning ko’yilishi matematik tafakkur rivojlanish konuniyatlariga mos kelmasligidir.

5. 
   Matematik masalalar matematika o’kitishda va matematik tushunchalarni shakllantirishda ko’llash uchun kuyidagi masalalar turlari ko’l keladi: matematik tushunchalarni o’zlashtirishga doir; matematik belgilarni ko’llashga doir; isbotlashga doir; matematik ko’nikma va malakalarni shakllantirishga doir; yangi matematik ma’lumotlarni o’rganishga doir; muammoli vaziyatlarni yaratishga doir masalalar shular jumlasiga kiradi.
   

Matematik tafakkurni rivojlantirishda kuyidagi masalalar muxim axamiyatga ega: umumiy fikrlash ko’nikma va malakalarini rivojlantirishga doir; tafakkur usullariga o’rgatishga doir; o’kuvchilar faoliyatlarini faollashtirishga doir; tadkikotga doir; isbotlashga doir; xatolarni topishga doir; sofizmlarni taxlil etishga doir; kizikarli masalalar; turli xil yechish usullarini ko’llashga doir; o’kuvchilar tomonidan masalalar tuzishga doir va x.k.
Masalalarning yagona sinfi yo’k bo’lgani kabi, masalalar yechishning yagona usullari mavjud emas. Algoritmlarni esda saklash va ko’llash malakalarini tarkib toptirishda masala- mashklarni yechishda kuyidagi sxemadan foydalanish tavsiya etiladi: algoritmni kashf etish; algoritmni o’zlashtirish bo’yicha ish olib borish( nazariy tushunchalarga tayangan xolda mashklar yechish, xatolarni taxlil kilish, xar bir kadamni asoslash); mashk kildirish; algoritmni ko’llashning maxsus xollarini ko’rib chikish; mustaxkamlash.
D.Poya “Masalani kanday yechish kerak” nomli asarida xar kanday masalani yechishning 4 ta asosiy boskichini ko’rsatib o’tadi: masalaning ko’yilishini tushunish; yechish rejasini tuzish; rejani amalga oshirish; “orkaga nazar solish”.
Xech kanday ko’rsatma va tavsiyalar o’kituvchiga masalalar yechishga yordam bermaydi, agar u o’zi mustakil masalani yecha olmasa. Ukituvchining moxirligi, masalalar yechishga muxabbatigina o’kuvchilarni masalalar yechishga kizikishini ta’minlashi mumkin.