Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4. Chziqlimas tenglamalar sistamasini yechishning sonli usullari. Oddiy iteartsiyalar, Zeydel, Nyuton ussullari Ishning maqsadi
- Misollar
- Mustaqil ishlash bo’yicha savollar 1. Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasining dastlabki yaqinlashishi qanday aniqlanadi
- 6. Interpolyatsiya masalasi. Logranj interpolystsion ko`phadi. Nyuton interpolystsion ko`phadi. Ishning maksadi
26 10 1 , 1 3 , 1 1 , 1 3 , 1 2 , 1 3 , 1 2 , 1 3 , 3 5 , 3 1 , 1 3 , 1 3 , 1 10 10 2 , 2 2 , 1 1 , 1 3 , 1 7 , 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 x x x x x x x x x x x x x x x x Mustaqil ishlash bo’yicha savollar 1. Chiziqli tenglamalar sistemasini taqribiy yechish usullari necha turga bo’linadi? 2. Chiziqli tenglamalar sistemasi yechishning Gauss usulini tushuntirib bering. 3. Chiziqli tenglamalar sistemasi yechishda Gaussning bosh elementni tanlash usulini tushuntirib bering. 204 4. Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning Zeydel usulini tushuntirib bering. 5. Chiziqli tenglamalar sistemasini yechishning Zeydel usulining yaqinlashish shartini tushuntirib bering 4. Chziqlimas tenglamalar sistamasini yechishning sonli usullari. Oddiy iteartsiyalar, Zeydel, Nyuton ussullari Ishning maqsadi: Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasining yechimlarini taqribiy hisoblash usullarini o’rganish, hisoblash ishlarini bajarish, hisoblash dasturini tuzish va natijalarni tahlil qilish. Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasini taqribiy yechishda Nyuton va oddiy iterasiya usullari qo’llaniladi. Nyuton va oddiy iterasiya usullarinng chiziqli bo’lmagan ikkita tenglama sistemasi uchun qo’llanilishini qaraylik. 0 , 0 , y x G y x F (1) tenglamalar sistemasi berilgan bo’lsin. Nyuton usuliga ko’ra taqribiy hisoblashlar n n n y n n n n n x n n y x J y y y x J x x , , 1 1 (2) iterasion formulalardan hisoblanadi. Bu yerda n n n n x n n n n x n y n n y n n n n y n n n x y x G y x G y x F y x F y x G y x G y x F y x F , , , , , , , , , ' ' ' ' , 0 , , , , , ' ' ' ' n n y n n x n n y n n x y x G y x G y x F y x F y x J Dastlabki yaqinlashish 0 0 , y x grafik yoki boshqa usullar yordamida aniqlanadi. Misol. Quyidagi 0 4 , 0 1 2 , 3 2 3 y xy y x G y x y x F sistemaning yechimini Nyuton usulida taqribiy hisoblang. Yechish. Grafik usulda dastlabki yaqinlashish 7 , 1 2 , 1 0 0 y x aniqlangan bo’lsin. U holda 1 3 2 6 , 2 3 2 0 0 xy y y x y x J , demak 910 , 97 40 , 9 91 , 4 40 , 3 64 , 8 7 , 1 ; 2 , 1 J (2) formulaga ko’ra 205 6610 , 1 0390 , 0 7 , 1 1956 , 0 91 , 4 434 , 0 64 , 8 91 , 97 1 7 , 1 2349 , 1 0349 , 0 2 , 1 40 , 9 1956 , 0 40 , 3 434 , 0 91 , 97 1 2 , 1 1 1 y x Hisoblashlarni shu singari davom qilib 6615 , 1 2343 , 1 2 2 y x topamiz va hisoblashlarni talab qilingan aniqlikkacha davom ettiramiz. Oddiy iterasiya usuli. (1) sistemani y x y y x x , , 2 1 (3) ko’rinishda yozib olamiz. y x y x , , , 2 1 funkiyalar iterasiyalovchi funksiyalar deb yuritiladi. Taqribiy yechimni topish algoritmi ,..... 3 , 2 , 1 , 0 , , 2 1 1 1 n y x y y x x n n n n n n (4) ko’rinishda beriladi. Bu yerda 0 0 , y x - birinchi yaqinlashish qiymatlari. (4) iterasion hisoblash jarayoni yaqinlashuvchi bo’ladi, agarda 1 1 2 2 2 1 1 1 q y x q y x (5) tengsizliklar bajarilsa. MISOL. Quyidagi 0 2 6 0 3 6 3 3 3 3 y y x x y x sistemaning yechimini oddiy iterasiya usulida 0,001 aniqlikda taqribiy hisoblang. YeChISh. Iterasiya usulini qo’llash uchun berilgan sistemani 3 1 6 2 1 6 3 3 3 3 y x y y x x ko’rinishda yozib olamiz. 1 0 , 1 0 y x kvadrat sohani qaraylik. Agar 0 0 , y x shu sohaga qarashli bo’lsa, u holda 1 , 0 , 1 , 0 0 2 0 0 1 o y x y x o’rinli bo’ladi. Demak shu sohadan 0 0 , y x ixtiyoriy tanlaganimizda ham n n y x , ham o’sha sohaga tegishli bo’ladi. Bundan esa (5) yaqinlashish shartining bajarilishi kelib chiqadi, ya’ni 1 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 y x y x y x y x 206 o’rinli bo’ladi. Demak, qaralayotgan kvadrat sohada yagona yechim mavjud va uni iterasiya usuli yordamida taqribiy hisoblash mumkin. Dastlabki yaqinlashishni 2 1 , 2 1 0 0 y x deb olaylik. ; 333 , 0 6 8 1 8 1 3 1 ; 542 , 0 6 8 1 8 1 2 1 1 1 y x ; 354 , 0 6 1233 , 0 3 1 ; 533 , 0 6 19615 , 0 2 1 2 2 y x Hisoblashlarni shu singari davom ettirib ; 351 , 0 ; 532 , 0 ; 351 , 0 ; 533 , 0 4 4 3 3 y x y x bo’lishini aniqlaymiz. 5 , 0 72 34 2 1 q q bo’lganligidan va uchinchi va to’rtinchi taqribiy yechimlarning kasr qismidagi uchta raqamining mos kelishi talab qilingan aniqlikka erishilganini bildiradi. Taqribiy yechim sifatida ; 351 , 0 ; 532 , 0 y x qiymatlarni olish mumkin. Misollar 1. Dastlabki yaqinlashishni grafik usulda aniqlang. 2. Yaqinlashish sharti bajarilishini tekshiring. 3. Nyuton va iterasiya usullarini qo’llab chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasining taqribiy yechimlarini 0,001 aniqlikda hisoblang. № 1 2 cos 2 2 , 1 1 sin y x y x № 2 3 cos 5 , 0 1 cos y x y x № 3 7 , 0 1 cos 2 2 sin x y y x № 4 1 5 , 0 sin 2 5 , 1 cos y x y x № 5 0 2 cos 1 5 , 0 sin x y y x № 6 6 , 1 2 sin 8 , 0 5 , 0 cos x y y x № 7 8 , 0 1 sin 3 , 1 1 sin y x y x № 8 4 , 0 sin 0 1 cos 2 y x x y № 9 1 2 sin 2 5 , 0 cos x y y x № 10 5 , 0 2 cos 5 , 1 2 sin y x y x № 11 2 cos 2 2 , 1 1 sin x y x y № 12 8 , 0 1 sin 3 , 1 1 sin y x y x № 13 7 , 0 1 cos 2 2 sin y x x y № 14 1 5 , 0 sin 2 5 , 1 cos x y x y № 15 0 2 cos 1 5 , 0 sin y x x y № 16 6 , 1 2 sin 8 , 0 5 , 0 cos y x x y № 17 8 , 0 1 sin 3 , 1 1 sin x y x y № 18 4 , 0 sin 0 1 cos 2 x y y x № 19 1 2 sin 2 5 , 0 cos y x x y № 20 5 , 0 2 cos 5 , 1 2 sin x y x y 207 № 21 2 cos 2 1 1 sin y x y x № 22 2 cos 8 , 0 1 cos y x y x № 23 1 1 cos 6 , 1 2 sin x y y x № 24 2 5 , 0 sin 2 2 , 1 cos y x y x № 25 0 2 cos 2 , 1 5 , 0 sin x y y x № 26 8 , 20 2 sin 1 51 , 0 cos x y y x Mustaqil ishlash bo’yicha savollar 1. Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasining dastlabki yaqinlashishi qanday aniqlanadi? 2. Chiziqli bo’lmagan tenglamalar sistemasini taqribiy yechish usullari ni tushuntirib bering? 3. Chiziqli bo’lmagan tenglamalarni taqribiy yechish usullari xatoligi va yaqinlashishi qanday aniqlanadi? 5. Matrisaning xos son va xos qiymat masalasini yechishning sonli ussullari. Iteratsiya, A.N.Krilov 6. Interpolyatsiya masalasi. Logranj interpolystsion ko`phadi. Nyuton interpolystsion ko`phadi. Ishning maksadi: Interpolyasion ko’phadlar va ularni qurish, berilgan nuqtada funksiyaning qiymatini taqribiy hisoblashni o’rganish, masalani yechish algoritmini tuzish va EHMda ijro etish. Masalaning qo’yilishi x f y funksiya berilgan bo’lsa, x ning mumkin bo’lgan ixtiyoriy qiymatiga y ning qiymati mos qo’yilgan bo’ladi. x y ni aniqlash har doim ham oson bo’lmaydi. Masalan, agar x parametr o’rnida kelsa x y marakkab masalaning yechimi deb qaralishi mumkin yoki x y ning qiymatlari qimmat turuvchi taqiqotlar natijasida aniqlangan bo’lsa. Bunda funksiyaning qiymatlar jadvalini tuzishimiz mumkin, lekin argumentning juda ko’p qiymatlarida buni bajarish imkoni bo’lmaydi. Bunday hollarda odatda interpolyasion formulalar qo’llaniladi. b a, kesmada n x x x ,...., , 1 0 argumentning 1 n ta har xil qiymatiga mos keluvchi x f y funksiyaning qiymatlari 0 0 y x f , 1 1 y x f ,…, n n y x f berilgan bo’lsin. n x x x ,...., , 1 0 berilgan tugunlarda x f y funksiya bilan bir xil qiymat qabul qiladigan va darajasi n dan oshmaydigan х n ko’pxadni qurish talab qilinsin, ya’ni . ,..., 2 , 1 , n i y х i i n 208 х n - interpolyasion ko’pxad, n x x x ,...., , 1 0 interpolyasiya tugunlari, haralayotgan masala esa interpolyasiya masalasi deb yuritiladi. Geometrik nuqtai nazardan bu i i y х , nuqtalardan o’tuvchi х y n chiziqni topishni bildiradi (Rasm 1). Rasm 1. Interpolyasiya masalasi cheksiz ko’p yechimga ega bo’lishi yoki umuman yechimga ega bo’lmasligi mumkin. Ko’pincha interpolyasion formulalar argumentning oraliq qiymatlari uchun x f y funksiyaning qiymatini topishda foydalaniladi. Bunda nuqta х n х х , 0 oraliqda yotganda interpolyasiya, n х х , 0 kesmadan tashqarida yotganda ekstropolyasiyalash masalasi deb yuritiladi. Interpolsion ko’pxadning umumiy ko’rinishdagi turli ifodalanishlari mavjud: Nyuton, Lagranj, Gauss, Sterling, Bessel va boshqalar. Nyuton, Lagranj formulalari hisoblashlarda qulay bo’lib EHMda va qo’lda hisoblashlarda aniqlikni nazorat qilishni ta’minlaydi, qolgan boshqa formalar interpolyasiya tugunlari joylashishining xususiy xollarida o’rinli. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling