Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekiston aholisining migratsion jarayonlardagi ishtiroki muammo va echimlar
|
Ўзбекистон
26
va chet mamlakatlarda ishlab kelib, Xitoy iqtisodiyotiga, ilm-faniga, katta hissa qo’shayotgan immigrantlar misol bo’la oladi. Masalan, hozir chet mamlakatlarda 30 mln. xitoyliklar bor, ularni «Xuasyao» deyiladi. Hozirgi o’z mutaxassisliklari bo’yicha malakalarini oshirib vataniga qaytib, professor va dosent bo’lib ishlayotganlar Xitoy oliygohlarida 30% dan ortig’ini tashkil qiladi. Ko’rinib turibdiki, xalqaro migratsiyaga iqtisodiy, siyosiy, ekologik sharoit, tillarni bilish bevosita ta’sir ko’rsatdi. Demak, insoniyat tarixi bu migratsiya tarixi bilan ham chambarchas bog’liq. Mehnat resurslari ortiqcha bo’lgan hududlarda esa, bir qator omillar ishchi kuchiga talabning pasayishiga ko’maklashadi. Xususan, bu: ijara va xususiy mulkchilikni rivojlantirish; to’lash qobiliyatigan ega bo’lmagan yoki ekologik zararli korxonalarni yopish; yangi yerlarni o’zlashtirish ko’lamini qisqartirish; moddiy–texnikaviy va moliyaviy resurslar ta’minotini yaxshilash; intensiv texnologiyani qo’llash; mehnat unumdorligini oshirish va hakazo. Bundan tashqari, mazkur hududlarda ishchi kuchi taklifini oshiruvchi omillar mavjud: kadrlarning malakasi, ma’lumoti, mobillik va eksportabellik darajasining pastligi, mehnat resurslari o’sish sur’atining ish joylari miqdoriga nisbatan yuqoriligi, qishloq xo’jaligida ishlovchilarni boshqa ish joylariga jalb etishning ko’payishi, mehnatni qo’llash mintaqalarining yetishmasligi va boshqalar. Hozirgi kunda davlatlar, mintaqalar rivojida inson omilining shaxs, fuqaro sifatida shakllanish xususiyatlari ko’rib chiqilgan. Shu nuqtai–nazardan, migratsiyaning ijtimoiy–siyosiy jarayonlarida tadqiqotchilarning yangi odam emas, ya’ni ijtimoiy xarakter shakllanmoqda degan fikrlari o’z isbotini topmoqda. Ushbu masalaning bugungi kunda ahamiyatini tobora oshib borishiga asosiy sabab globallashuv tufayli yangi bosqichga ko’tarilgan migratsiya jarayonlaridir. So’nggi manbalarga ko’ra, yer yuzi aholisi yiliga 83 millionga ko’payib, ularning 82 millioni rivojlanayotgan mamlakatlarda tug’ilgan. Bu mamlakatlarning mehnat bozorlari mehnatga layoqatli aholini ish bilan ta’minlashga qodir emas. Ular migratsiya tufayli o’zga mamlakatlarga, yot sosiomadaniy hududga bormoqdalar. 27
Bu holat o’z navbatida, ular chiqayotgan va borayotgan mamlakatlardagi ijtimoiy– siyosiy baqarorlik masalasi dolzarbligini namoyon etadi. Mana shu joyda yana bir muhim ijtimoiy–siyosiy masalaga ham to’xtab o’tish kerak. Inson biror kasallikka chalinsa, uni davolash mumkin. Millat ma’naviyatining zaifligi, uning xarakteridagi hafsalasizlik, befarqlik, g’ayradinsizlik, o’zaro ichki munosabatlarda aldamchilik, qo’pollik, johillik, xudbinlik, yalqovlik va boshqa nuqsonlarda namoyon bo’ladi. Demak, hozirgi o’zimizni o’zimiz barkamol qilishimizga to’sqinlik qilayotgan ma’naviy jarohatlarimizni davolashimiz uchun masalaga aniq, ya’ni real milliy xarakterni o’rganish va o’zgartirish omili sifatida yondoshmog’imiz zarur.
Natijada millatning o’z ahvoliga o’zining munosabati, ijobiy jihatlarni oshirish va qusurlarni ma’rifiy yo’l bilan davolab, kuchlantirib, jahonning ilg’or millatlari safiga qo’shilishi mumkin. Jamiyatning o’z ertasi va kelajagiga ishonchi o’z-o’zidan hosil bo’lmaydi. Buning zamirida millat baxt saodati yo’lida, demak xar bir fuqaro manfaatidan kelib chiquvchi maxsus faoliyat-mafkuraviy tarbiya yotadi. Mafkuraviy tarbiya deganda gap, “kishilar dunyoqarashini boshqarish xaqida emas, balki odamlarning tafakkurini boyitish, uni yangi ma’no va mazmun bilan to’ldirish” ni anglatadi. Mafkuraviy tortishuvlarda tahdid soluvchi ham, o’zini himoya qiluvchi ham-g’oyani ommalashtirish uslublaridan foydalanadi. Bu-mafkuraviy tarbiya uslublaridir. Demak, qaysi tomonning yengishini pirovard natijada ilmga asoslangan targ’ibot va tashviqot hal qiladi. Shu tariqa mafkuralar tortishuv-targ’ibot va tashviqotlar tortishuviga aylanadi, deyish mumkin. Shu sababli “Milliy istiqlol mafkurasi tom ma’nodagi milliy mafkuraga aylanishi uchun qator talablarga javob berishi zarur. Ana shunday talablardan biri- har qanday yovuz g’oyaga qarshi javob bera olishidir. 27
Sobiq sovet
mustabid tuzumi davrida yosh avlodlar ongini kommunistik tarbiya o’z iskanjasida tutdi. Kommunistik mafkura insonlar ongi va qalbini egallagan edi 28 .
27 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. - Т., “Ўзбекистон”, 2000. – Б. 45 – 46. 28 Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Т.: «Ўзбекистон», 2012й. – Б. 57. 28
jarayonlarida ishtirokini o’rganishda e’tibordan chetda qoldirmasligimiz kerak.
Dunyoda insonlarning umr kechirish jarayoni uzayganligi, yoshlarning intellektual salohiyati axborotlardan foydalanish bilan ortishi natijasida, sosiolog va demograflar yosh maqomini belgilaydigan ko’rsatkichni 16–30 yosh o’rtasida olishni taklif qilmoqdalar. Yevropa Ittifoqi, Avstraliya va Yaponiya kabi mamlakatlarda esa, bu ko’rsatkichni hatto 14–35 yosh orasida belgilash odat tusiga kirmoqda. Ijtimoiy–siyosiy, iqtisodiy – ma’naviy hayotning taraqqiyot yo’llari, milliy va umuminsoniy taraqqiyot tamaddunlarining uyg’unligi, ayniqsa, ma’lum millat yoki mamlakatning iqtisodiy – ma’naviy jihatdan yuksalib, dunyoga yuz tutishi kelajak avlodning ma’naviy qiyofasi, tafakkur tarzi, umuminsoniy qadriyatlarni o’zlashtirishlari bag’rikenglik (tolerantlik) xususiyatlari bilan bog’liq. Shu nuqtai nazardan ijtimoiy–siyosiy jihatdan murakkab tarixiy jarayonning, bir tomondan – natijasi, boshqa tomondan–harakatlantiruvchi mexanizmi bo’lgan migratsiya fenomenini chuqur tarixiy, sotsial – falsafiy, psixologik tahlil qilish, uning salbiy tomonlarini rivojlantirishga real imkoniyatlar yaratadi. Migratsion jarayonlarni o’rganishning nazariy-metodologik asoslaridan kelib chiqqan holda qo’yidagilarni keltirish joizdir. Migratsiya jarayonlari milliy ahamiyat kasb etmaydi, balki u globalalshuv sharoitida aholining kasbiy mahorati va bilim darajasidan kelib chiqib, kasb yoki mamlakat joyini o’zgartirishi mumkin. Xalqaro migratsiya yuqori sur’atlarda avj olib borar ekan, unda ijobiy tomonlar bilan birga mamlakat xavfsizligi bilan bog’liq ijtimoiy–siyosiy masalalar ham ustivorlashib bormoqda. Migratsion jarayonlarda eng faol qatlam mehnat migratsiyasi bilan o’lchanadi va uning ahamiyati migrant chiqqan davlat uchun ham, u faoliyat yuritayotgan mamlakat uchun ham umumiy xarakterga ega. Xuddi shuningdek, ijtimoiy ish xodimi kasbining nazariy–metodologik asoslaridan kelib chiqib, migratsiya jarayonida inson omili rolini tadqiq etish va ushbu tushunchani siyosiy-ijtimoiy mohiyatini sosiomadaniy kontekstda tahlil qilish asosida quyidagi xulosalarga kelish mumkin. Yuqorida aytilgan fikrlarni umumlashtirib, migratsion jarayonlarni o’rganishning nazariy-metodologik asosi bo’yicha quyidagi
29
yakunlarni bayon etish mumkin. Migratsiya jarayonlarini tartibga solishda davlatlar o’rtasida «aralash fuqarolik» huquqiy me’yorlarini, qonuniy tizimini yaratish zarurati vujudga kelmoqda. Migrantlarning ikki madaniyat o’rtasida qolishi (marginal shaxs) natijasida vujudga keladigan sotsial muammolarning oldini olish va oqibatini bartaraf qilishning ijtimoiy – ruhiy asoslarini yaratish, ularni boshqarishning zaruriy shartidir. Migrantlar o’rtasida deviantlik hodisasi oldini olish uchun moslashuv (adapsion) muhitini yaratishda yuventologiyaning nazariy xulosalarini, metodologik tavsiyalarini, amaliy takliflarini hayotga keng joriy qilish talab etiladi. Migratsiya jarayonida inson omilining siyosiy–ijtimoiy mohiyati jamiyatning ijtimoiy–iqtisodiy, siyosiy va madaniy rivojlanish darajasiga bog’liq bo’lib, bugungi globallashgan dunyoda ko’plab ijtimoiy–gumanitar fanlar nuqtai– nazardan tadqiq etish ham alohida ahamiyatga ega. Migratsiya jarayonining siyosiy va ijtimoiy-sosiologik tahlili uning istiqbolda sifatiy, miqdoriy va dinamik shakllanishining ilmiy prognozini berish zaruriyatini taqozo etadi. Barcha sohalarda bo’lganidek, migratsiya jarayonida inson omilining roli ustivorligi ilmiy asoslangan qonuniyat maqomiga ega bo’lib, u jamiyat taraqqiyotining muhim omiliga aylandi.
Migratsiya jarayonida inson omili rolini tadqiq etilishi, bir tomondan, jamiyat taraqqiyotida sotsial muammolarni o’rganish imkonini bersa, ikkinchi tomondan, migrantlarning butun dunyo hamjamiyatida alohida sotsial institut sifatida vujudga kelganligini tan olish zaruriyatini ko’rsatadi. Shu tufayli davlatlarning migratsiya jarayonini tashkillashtirish, boshqarish va nazorat qilish siyosati samaradorligi ijtimoiy– iqtisodiy barqaror taraqqiyotda o’ta muhim ahamiyatga ega Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|