Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya kafedrasi


Download 1.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/156
Sana26.11.2021
Hajmi1.13 Mb.
#177677
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   156
Bog'liq
pedagogik konfliktologiya

11-MAVZU.  Faol tinglash malakasi 
REJA 
 
1.  Tinglashga tayyorlik 
2.  Birovning his-tuyg’ulariga e’tiborli bo’lish  
3.  Konfliktli vaziyatda o’z amallariga mas’ul bo’lish 
Odamlar fikrini faol eshitish ko’nikmalari 
Konfliktlar  yechimining  eng  zarur  shartlaridan  biri  –  odamlarni  faol  eshitish 
ko’nikmasi  hisoblanadi.  Ammo  hayotda  aynan  mana  shu  ko’nikmani  faol  ishlata 
biladigan  odamlar  soni  juda  kam  topiladi.  Hammamiz  ham  ko’proq  o’zimiz 
gapirishni istaymiz, kamdan kam hollarda boshqalar so’zlariga quloq tutib, ularga o’z 
e’tiborimizni  qaratamiz.  Ammo  insonni  konflikt  va  tang  holatdan  olib  chiqib 
ketadigan ko’nikmalardan biri aynan faol eshitish hisoblanadi. Ba’zan odamga e’tibor 
bilan  quloq  tutib,  uning  so’zlarini  sabr  bilan  eshitishning  o’zi  uni  tinchlantiradi  va 
qoniqtiradi.  Fikri  eshitilgan  inson  o’zini  o’ziga  yordam  berilgan,  dardlaridan  ozod 
bo’lgan,  muammosi  yechilgan  deb  hisoblaydi.  Faol  eshitish  ko’nikmasi  –  o’z  erkin 
hoxishingiz  asosida  ikkinchi  planga  o’tib,  boshqa  odamning  nuqtai  nazarini 
anglashga  sayi-harakat  qilish  va  uning  xissiyotlari,  fikrlari  va  qarashlarini  adekvat 
tushunish hisoblanadi.  
Faol eshitish talablari: 

 
O’zingiz haqida umuman gapirmang 

 
U tanlagan mavzuni umuman o’zgartirmang 

 
Suhbatda umuman maslahat bermang, inson holatiga diagnoz qo’ymang, shu 
bilan  birga  suhbatdoshingiz  so’zlarini  baholamang,  uning  harakatlarini  oqlamang, 
tanqid ham qilmang, piching ham qilmang, sabr bilan eshiting.. 

 
Oldindan  nimalar  deyishni  o’ylab,  rejalashtirib  qo’ymang,  rejalashtirish 
samimiylikni o’ldiradi. 

 
Boshqalar  xissiyotlarini  inkor  etmang,  ularga  befarq  ham  qaramang 
(ignorirovat).  O’z  xissiyotlaringizni  nazorat  qiling.  U  qanday  gapirayotganligiga 
emas,  u  nima  axborotlarni  berayotganligi,  sizga  uzatishga  harakat  qilayotganligiga 
e’tibor  bilan  qarang.  Uning  xissiyoti  nimadan  iborat  ekanligiga  diqqat  qiling. 
Asabiylashgan  odamning  ko’zlaridagi  yosh,  tartibsiz  tana  harakatlari,  o’zini  tuta 
bilmaslik  kabilarga  juda  katta  diqqat  qiling.  Chunki  qattiq  emosional  holatdagi 
odamning xatti harakatlari tez o’zgaruvchan bo’ladi, mehr birdaniga qahrga aylanib 
ketishi  mumkin.  Shu  bois,  tana  harakatlari  sizga  ichki  kechinmalar  borasidagi 
instinktiv ma’lumotlarni uzatadi. Ularni to’g’ri ―tarjima‖ qilish, tahdid uyg’onishi va 
kuch ishlatilishidan o’zingizni muhofaza qila olishga doimo tayyor turing. 

 
O’zingizni  hamma  aytilgan  xis-tuyg’ularni  tushunayotgandek  tutmang,  agar 
biror narsani tushunmasangiz, o’zingizni tushunganday tutmang. 

 
Suhbatdoshingizning  dardi,  hayollari,  xis-tuyg’ulari  nimaga  qartilganligini 
aniq belgilashga urining. Ularni aniqlash uchun savollar bering. Savollaringiz lo’nda 
va aniq bo’lsin. Savollar orada samimiylikni oshirishga xizmat qilsin.  


 
 
99 

 
Suhbatdoshingizni  anglayotganligingiz, 
uning 
qarashlari 
siz  uchun 
oydinlashganini  bildira  boring.  O’z  so’zlaringiz  bilan  vaziyatni  so’zlab  berishga 
harakat qiling. Bu sizning vaziyatni to’g’ri anglayotganligingizni nazorat qilib borish 
imkonini yaratadi.  
Konflikt  vaziyatlarda  faol  eshitish  uch  epatda  o’tadi.  Ularda  axborot  olish  va 
uzatishning  uch  turi  aks  etadi:  axborot  almashuv,  tasdiqlash  bosqichi  va 
tinchlantirish bosqichi.  
Tasdiqlash,  tomonlarni  quvvatlash  bosqichi  –  biror  tomon  o’z  xis-tuyg’ularini 
ifodalash  uchun  boshqa  tomonga  ehtiyoj,  zarurat  sezganda  yuzaga  keladi.  Masalan, 
siz  biror  kishi  bilan  dildan  suhbatlashish  uchun  juda  katta  ehtiyoj  sezasiz.  Bu 
vaziyatda  gapiruvchining  vazifasi  –  o’z  muammolarini  ifodalash,  eshituvchining 
vazifasi – uning xis-tuyg’ularini anglash va eshitish orqali, unga tinchlanish imkonini 
yaratishdan iborat bo’ladi.  
Faol eshitish talablari amal qilayotganda kuyidagilarga e’tibor qaratish lozim: 

  muammoni  aniq  belgilashga  sayi-harakat  qiling.  Ba’zan  muammo  haqida 
aynan so’zlab berilayotganda u aniqroq va asosliroq belgilanadi. Muammoni har ikki 
tomon anglanganidan so’ng suhbatni davom ettiring.  

 
muammo  faktlari  va  ularga  mutanosib  o’z  xis-tuyg’ularingizni  mushohada 
eting. Masalan, ―U sizga shunday degandan keyin, o’zingizni qanday xis qildingiz?‖ 

 
suhbatdoshingizning  xissiyotlarini  so’z  bilan  ifodalab  berishga  urining.  Bu 
unga o’z xulosalarining qayta anglanishi va to’g’rilanishiga ko’mak beradi.  

 
o’zingizni va suhbatdoshingizni nazorat qilib boring. So’zlarning xissiyotlarga 
mutanosibligi, ularning real faktlar asosida kelib chiqqanligini aniqlab boring.  

  Mavzuga  qayta-qayta  takror  e’tibor  qilinishiga  erishing.  Mavzudan  chetga 
chiqib  ketmaslikni  ta’minlang.  Xissiyotlar  ketidan  ketib,  suhbatdoshingiz  chetga 
chiqib ketsa, uni bosim o’tkazmasdan qayta mavzu doirasiga olib kiring. 

 
―Men  sizni  tushundim‖,  ―Men  buni  bilaman‖,  ―Men  ham  shunday  bo’lgan 
edim‖  qabilidagi  jumlalardan  o’zingizni  olib  qoching.  Chunki  biz  har  doim  ham 
boshqa  inson  tushgan  va  boshidan  kechirgan  vaziyatni  adekvat  tarzda  anglay 
olmaymiz.  Ko’proq  uning  xolatini  aniqlashtirishga  qaratilgan  jumlalarni  ishlating. 
Masalan,  ―Ko’rib  turibman,  sizga  juda  qiyin..‖,  ―Qanday  qiynalganingizni 
sezyapman...‖,  ―Bu  vaziyatni  qanday  qabul  qilganligingizni  faraz  ham 
qilolmayman...‖, ― Bu vaziyat sizni tang xolatga kiritib qo’yganligini ko’ryapman...‖.   

 
O’z  sirlaringizni  oshkora  qilmang.  Muloqotdagi  yaqinlik  ko’p  hollarda 
insonlarni  o’zlari  haqida  ko’proq  axborot  berib  yuborishi,  o’z  sirlarining  oshkora 
bo’lishi  uchun  imkon  yaratadi.  Keyinchalik  bunday  qilganligingiz  uchun 
kuyinishingiz mumkin.  

 
Ochiq  va  samimiy  suhbat  yengillik  topgan  insonni  har  doim  siz  sari  yo’lga 
tushish,  sizdan  doimiy  foydalanish  sari  yo’llashi  mumkin.  Ammo  sizning  vaqtingiz 
har doim ham topilavermaydi. Vaqt topolmagan holatingizda esa mazkur suhbatdosh 
batamom sizga qarshi inson bo’lib qolishi mumkin. U kuyidagicha fikr yuritadi: ―Ha, 
mening sirlarimni bilib olish uchun gaplashib, endi umuman menga qaramay qo’ydi‖. 
Doimiy sirdoshga aylanib qolishdan o’zingizni saqlang.  


 
 
100 

 
Muloqot jarayonida tabiiy jimlik hukm surish vaziyatlaridan qo’rqmang. Ular 
tabiiy.  Jimlik  osoyishtalik  alomati  bo’lib,  fikrlarning  qayta  anglanishi  va 
mujassamlanishi uchun xizmat qilishi mumkin. 

 
Insonning tana zaboniga e’tiborli bo’ling. Tana zaboni biror narsanining ochiq 
anglangani, yoki uning aksi, biror narsa tushunilmaganligini ko’rsatishi mumkin. Bu 
esa sizning suhbatni to’g’ri yo’naltirishingiz uchun asos bo’ladi.  

Download 1.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   156




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling