Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o’zbek tili va adabiyoti universiteti mustaqil ish mavzu: Kompyuter va mobil qurilmalar operatsion tizimlari. Reja

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o’zbek tili va adabiyoti universiteti
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Kompyuter va mobil qurilmalar operatsion tizimlari .
Reja:
1.Mobil qurilmalar operatsion tizimlari.
2.Android operatsion tizimi.
3.Mobil qurilmalar operatsion tizimlari imkoniyatlari.


Fan nomi: Axborot texnologiyalari.
Guruh: 108-guruh.
Bajardi: Baxriddinova Ozoda
Mobil operatsion tizim bizning smartfonimizni,planshetlarimizni va aqlli eskirish qurilmalarini quvatlaydi. Har bir kompyuterda o’rnatilgan operatsion tizim mavjud. Windows,OSx,Mac OS,Unix va Linux an’anaviy operatsion tizimlar.Mobil operatsion tizimlar xususan smartfonlar, planshetlar va eskirish qurilmalari uchun mo’ljallangan.
Mobil operatsion tizimi mobil qurilmada ishlaydigan ma’lumotlar va dasturlar majmui.Bu apparatlarni boshqaradi va va smartfonlarimizni ishlatish imkonini beradi. Mobil qurilmani birinchi marta ishga tushurganimizda odatda piktogramma yoki plitka ekranini ko’ramiz. Ular u yerda operatsion tizim tomonidanjoylashtirilgan.Operatsion tizim bo’lmasa qurilma ham ishga tushmaydi. Mobil operatsion tizimi shuningdek, uyali qurilmalardamobil multimedia vazifalari ,mobil va internet aloqasi, sensorli ekran, Bluetooth ulanishi ,GPS navigatsiyasi, kameralar ,nutqni aniqlash va boshqalarni boshqaradi .
Qisqartmasi bilan “SO” nomi bilan tanilgan , ular optimal ishlashga erishish va foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirish uchun mobil telefoningizga o’rnatilgan dasturlar to’plamini ifodalaydi. Har bir mobil telefon modeli ,ayniqsa,aqlli telefonlar, operatsion tizimga ega bo’lib, ular samarali ishlashiga imkon beradi. Bu dasturiy ta’minot kompyuternikiga o’xshaydi,ular boshqalardan farq qiladi ,chunki unda turli xil ilovalar va buyruqlar mavjud.Har bir ishlab chiqaruvchi kompaniya uyali telefonningtexnik xususiyatlariga muvofiq dastur turini tanlaydi.Boshqacha aytganda,smartfon modeliga qarab o’sha telefon shartlariga mos keladigan dastur turi joylashtirilgan.
Mobil operatsion tizimlar kompyuterda ishlatilgandan ko’ra soda, ular simsiz ulanishning yuqori foiziga bog’liq.Mobil qurilmalarda qayta ishlanadigan ma’lumotlar turli formatlarga ega,masalan, audio ,rasm va vedio.Ba’zi telefonlar ba’zi kompyuterlar dasturiga kiritilgan ba’zi darsturlarni o’z ichiga olmaydi.Android tizimiga kelsak ,aksariat hollarda u hujjatlar ,foto, vedio muharriri va boshqa ilovalarni boshqarish uchun dasturlarga ega emas. Foydalanuvchilar ushbu formatlarga mos keladigan turli xil maxsus platformalarda ilovalarni qidirish kerak.Ushbu operetsion tizimlarning afzalligi shundaki,ma’lumotlar ulanishi yoki Wi-Fi orqali shuningdek,yaxshi xotira hajmiga ega bo’lgan holda ,turli xil ilovalarni tegishli do’konlar orqali yuklab olish mumkin . Mobil operatsion tizimlar bir-biriga juda o’xshash . Ishlab chiqaruvchilar uyali telefon kompaniyalarini taklif qiladigan navlar aslida RAM xotiralari va kompyuter dasturlariga o’xshash turli modullardan tashkil topgan .Ulargao’z operatsiyalarini rivojlantirishga ruxsat berish . Ushbu modullar har xil funksiyalarni bajaradigan bir qator harakatlarni o’z ichiga oladi.Shunday qilib,ular smartfonning to’liq operatsion tizimini tashkil qiladilar.Biz Black Berry operatsion tizimini oladigan bo’lsak u bilan bir vaqtning o’zida internetga ulanish ,o’yinlar uchun ilovalarni yuklab olish, rasmlarni tahrirlash ,elektron pochtaga ulanish va darhol ijtimoiy tarmoqlarga ulanish imkonini beradi.
Umuman olganda Mobil operatsion tizim degan atamaning o’zi Nokianing sa’y –harakatlari bilan foydalanuvchilarning so’z birikmalariga kirdi. O’sha davr uchun Symbian-ga asoslangan va 2001 yil bo’lgan asbob chinakam rivojlangan va ilg’or deb topildi. Bir oz vaqt o’tgach ,o’z operatsion tizimiga ega bo’lgan telefonlar smartfonlar deb nomlana boshladi. Masalan,Android bugungi kunda eng mashhur tizimlardan biri hisoblanadi va uning orqasida milliarddan ortiq qurilmalar ishlaydi.Endilikda Microsoft tomonidan chiqarilgan Windows Phone OS ham mashhur emas .U avvalgi yillardagidek talabga ega emas.Windows Phone joylashgan 3ta ustunlik:
a)tez ishlash
b)barqarorlik
c)oddiy interfeys.
Boshqa mashhur operatsion tizim bu Apple-dan iOS.Asosiy diqqat uning yaqindaligidadir .”Apple” dasturiy ta’minoti o’rtacha foydalanuvchi uchun mavjud emas va viruslarga duch kelmaydi, bu esa ishlash va foydalanish uchun eng qulay sharoitlarni ta’minlaydi. Ushbu tizim faqat Apple mahsulotlarida ishlaydi :IPhone,iPod,iPad va Apple TV kabi qurilmalar uchun xizmat qiladi .
Afzalliklari: Kamchiliklari:
*Foydalanish qulayligi *Norasmiy dasturlarni
*Sifatni qo’llab –quvvatlash xizmati. o’rnatish uchun Jailbreak
*App Storeda turli xil dasturlarni talab qilinadi.
sotib olish imkoniyati. *OSning qulflanib qolish
*Ko’pgina operatsion muammolarni (bloklanish) xususiyati.
hal qiladigan yangilanishlar. *Ichki hujjat muharriri yo’q
Android(yunoncha so’z bo’lib ,ikki bo’g’inli “erkak” va “o’xshash”) odamsifat robot ma’nosini anglatadi.Balki shuning uchun Android operatsion tizimining ramziy belgisida robot tasvirlangandir.Android operatsion tizimining yaratilish tarixi 2002-yillarda boshlangan.Mana shu davrda Google korporatsiyasi dasyurchilari Andy Rubinning dasturiy ishlanmalari to’plami bilan qiziqib qoladi. Dastlab mobil qurilmalar uchun yangi operatsion tizim yaratish bilan Android Inc. kompaniyasi shug’ullangan. Keyinchalik bu kompaniyani Google sotib oladi.
Android-Linux yadrosida yaratilgan tizimli operatsion tizim bo’lib ,kommunikatorlar,planshetli kompyuterlar,electron kitoblar ,raqamli pleyerlar ,qo’l soatlari ,smartbuklarda ishlatiladi. 2012-yilning uchunchi choragida sotilgan smartfonlarning 75%da Android operatsion tizimi o’rnatilgan edi.
Afzalliklari: Kamchiliklari:
*Moslashuvchanlik *Dolzarb versiyalarning ko’pligi
*Ochiq kodli ko’plab qurilmalar uchun yangi
*Ko’plab dasturlar mavjud versialar kech chiqadi shu uchun
*Tez ishlashi ishlab chiqaruvchilar eski dasturlar
*Googledagi servislar bilan ishlab chiqishi kerak.
qulay aloqa * Ochiq kodliligi uchun xakerlik
*Ko’p vazifaliligi hujumlariga yuqori sezuvchanlik
*Doimiy yangilanishga muhtoj
Birinchi versiya 2008-yil 23-sentyabrda chiqarilgan.
Oxirgi versiya(1.04.2021.)Android 11(2020-yil 8-sentyabr).
Android operatsion tizimi qurilmani Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxonalari orqali boshqariladigan Java ilovalarini ishga tushurish imkonini beradi.Android Native Development Kit C va boshqa dasturlash tillarida yozilgan kutubxonalar va dastur komponentlari bilan ishlash imkonini beradi. 2014-yilning ikkinchi choragida dunyo bo’ylab sotilgan smartfonlarning 86%da Android tizimi o’rnatilganligi hamda 2017-yil may oyida ishlab chiquvchilar konferensiyasida Google butun Android tarixida 2 milliarddan ortiq Android qurilmalari faollashtirganligini e’lon qildi .
Mobil operatsion tizim –bu maxsus dastur bo’lib ,bu dasturning asosiy vazifasi kompyuter ishini boshqarish ,kompyuter va foydalanuvchi o’rtasida muloqotni o’rnatish,tashqi qurilmalar ishlash holatlarini sozlash va ular bilan muloqotni o’rnatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ularning ishlash holatlarini ta’minlash.
Mobil operatsion tizimining vazifalariga:
*Fayl tizimini boshqarish(yozish , o’zgartirish, fayllardan nusxa ko’chirish,erkin foydalanishni nazorat qilish)
*Dasturlar bajarishini boshqarish(protsessor vaqtini taqsimlash ,dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash,yashirin xavfli ta’sirni tutib olish)
*Xotirani boshqarish (keshlash ,taqsimlash,ma’lumotlar butligini nazorat qilish)
*Foydalanuvchi bilan muloqot(klaviaturadan ,sichqonchadan buyruqlarni o’qish,axborotni ekranga ,printerga chiqarish)
Har bir operatsion tizim quyidagi xususiyatlariga ega bo’lishi kerak:
a)ishonchlilik (foydalanuvchi o’zi tomonidan qilingan xatodan himoyalanishi hech bo’lmaganda keltirgan zararni minimumga olib kelishi kerak)
b)himoya(bajarayotgan masalalarni bir –biriga ta’siridan himoyalashi kerak)
c)bashorat(foydalanuvchi so’roviga bashoratchilik bilan javob berishi kerak)
d)qulaylilik(tizimni inson psixologiyasini hisobga olgan holda loyihalash kerak)
e)samaradorlik(foydalanuvchining resursdan foydalanishini oshirish tizimni esa resursdan foydalanishini kamaytirish kerak)
f)moslanuvchanlik(tizim amallari foydalanuvchiga qarab sozlanishi mumkin).
g)kengaytiruvchanlik(evolutsiya jarayonida yangi fizik va dasturiy resurslar qo’shilishi mumkin).
h)aniqlik(foydalanuvchi tizim haqida qancha bilgisi kelsa shuncha bilish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak).