Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti
Download 3.61 Mb. Pdf ko'rish
|
Мутахассисликка кириш (тил)
|
boboy,
errayim, xumpar, takasaltang, bratishka, gardkam, neudachnik, to yes, znachit, dalagay, mersi, danke kabi «shaxsiy» ijod so‘zlari, o‘rinsiz og‘izga olinadigan so`zlar Gap Sentence Предложение So`z va so`z birikmalari vositasida ifodalanadigan fikr Grammatika (yun.) Grammar Грамматика Tilshunoslikning so`z shakllari (shakl yasalishi), so`z birikmalarining turlari, gap turlari 216 (tilning grammatik qurilishi) haqidagi bo`limi Grammatik ma’no Grammatical meaning Грамматическое значение So`zning shakliy qismi, grammatik shakli ifodalaydigan ma`no Grafika (yun.) Graphs Графика Nutq tovushlarini yozma ifodalash vositalarining muayyan tuzilishi Darak gap Declarative sentence Повелительное предложение Xabar, izoh mazmunini ifodalagan gaplar Dialekt (yun.) Dialect Диалект Umumxalqtilining ma`lum bir hududda qo`llanadigan ko`rinishi Dialektologiya Dialectology Диалектология Sheva, dialekt, lahjalarni o`rganuvchi bo`lim Dialog (yun.) Dialogue Диалог Suhbatdoshlarning bevosita bir- biriga qaratilgan nutqi Differensiatsiya Differentiation Дифференциация Tillarning dialektlarga parchalanishi Denotativ ma’no Denote meaning Денотатическое значение So‘z ma’nosi ko‘chishi natijasida o‘z va kochma ma’no hosil bo‘ladi. So‘zlarning nutq jarayoniga bog‘liq bo‘lmagan atash ma’nosi o‘z ma’no («denotativ», «bosh», «atash» ma’nosi) sanaladi. Idrok Mind Соображение Voqelikni, mohiyatni qabul qiluvchi ong mahsuli Integratsiya Integration Интеграция Bir tilga mansub shevalarning adabiy til me`yorlariga yaqinlashuvidir Ideografik yozuv (yun.) Ideographic writing Идеографическая письменность Yozuvning bu turi logografik yozuv deb ham yuritiladi. (“logos-so‘z”, “grafo- yozaman”). Negaki, bunday yozuvdagi ramzlar narsa- buyumlarni aks ettirib qolmay, tildagi so‘zlarni ham ifodalaydi. Ichki fleksiya Internal flexion Внутренная флексия Tashqi ta’sirlarsiz yuzaga keladigan o`zgarish Izohli lug‘at Explanatory dictionary Тольковый словарь Lug‘aviy birliklarning (so‘z yoki iboralarning) ma’nosi izohlanadi. Lug‘aviy birlik ko‘p ma’noli bo‘lsa, uning barcha ma`nolari keltiriladi va izohlanadi. Imlo lug‘ati Orthographic dictionry Орфографический словарь So‘zlarning imlo qoidalariga binoan qanday yozilishini qayd etadi. Imlo lug‘ati (orfografik lug‘at) so‘zlarning to‘g‘ri yozilishini ko‘rsatadi. 217 Jargon (fr.) Jargon, slang Жаргон Biror guruh vakillarining o`z nutqi bilan ko`pchilikdan ajralib turish maqsadida o`zgacha ma`noda qo`llaydigan so`z va iboralar. Kinoya Allegory Ирония Teskari ma’no, kesatiq bilan aytilgan fikr Kommunikatsiy a Communication Коммуникация Ijtimoiy vaziyatdagi o`zaro muloqot, fikr almashish jarayoni Kreol tillar Creole languages Языки креол Mustamlaka qiluvchi davlat va mustamlaka qilinuvchi davlat tillarining o`zaro chatishuvi asosidagi til. Bu tilda o`zaro qiluvchi jamiyat mavjud bo`ladi. Konnatativ ma’no Connotative meaning Коннотативные значение So‘zni ko‘chma, konnotativ ma’noda qo‘llash (metafora, polisemiya va b.). Harf Letter Буква Fonemalarning yozuvdagi shakli. Bosh harf – shaxs, joy, idora, mukofot, asarga qo‘yilgan atoqli otlarning birinchi harfi Hukm Decision Приказ Gap orqali ifodalanuvchi tafakkur birligi Leksema (yun.) Lexeme Лексема Tilning lug`at tarkibiga xos birlik; til qurilishining lug`aviy ma`no anglatuvchi birligi. Leksik ma’no Lexical meaning Лексическое значение So`zning material qismi (leksema) bildiradigan ma`no; lug`aviy ma`no. Leksikografiya Lexicographics Лексикография So‘z shakllari, tilning lug‘at boyligi – lug‘atlar haqidagi ta’limot. Lingvistika Linguistics Лингвистика Til va jamiyat, til va nutq, til va tafakkur, til va madaniyat masalalarini o`rganuvchi soha Lingvistik tahlil metodlari Linguistic analyze methods Методы лингвистических анализов Lingvistik birliklar, hodisalar talqininga oid muhim ilmiy xulosalar ishlab chiqish uchun asos bo`lgan metodlar Milliy til National language Национальный язык Millat vakillari o`rtasidagi muloqotni ta’minlovchi, millat taraqqiyoti natijasida shakllangan til Mantiq Logics Логика Tafakkur masalalari, fikrlash jarayonini tahlil qiluvchi soha Mahalliy tillar Local languages Местные языки Me’yorlashmagan, yozma shakliga ega bo`lmagan, faqat og`zaki muloqot uchun xizmat qiladigan til Matn Text Текст Muayyan mazmundagi gaplar yig`indisi 218 Me’yorlashtirilg an tillar Finite language Нормированные языки Me’yorlashtirilgan, muayyan qonun-qoidalar asosida sayqallangan, ham og`zaki, ham yozma shakliga ega bo`lgan til Metateza (yun.) Metathesis Метатеза Nutq tovushlarining o`rin almashuvi Metafora (yun.) Metaphor Метафора Bir predmet nomining boshqa predmet nomiga ular o‘rtasidagi ma’lum o‘xshashlik asosida ko‘chishi Metоnimiya Metonym Метонимия Narsa va hodisalar o‘rtasida makon va zamondagi o‘zaro aloqadorlik asosida biri nomining ikkinchisiga ko‘chishi Metod Method Метод Bilishning yo`li, tadqiqot usuli Morfema (yun.) Morpheme Морфема Tilning ma`noli, boshqa ma`noli qismlarga bo`linmaydigan eng kichik birligi. Morfema ikki xil bo`ladi: 1) o`zak (so`z) morfema; 2) affiksal morfema (qo`shimcha morfema). Morfemika (yun.) Morphemics Морфемика Morfemalarning mohiyati, tuzilishi, turlari haqidagi bo`lim, ta`limot. Morfem lug‘at Morpheme dictionary Морфемный словарь So`zlar tarkibiy qismlarga ajratnib berilgan lug`at Morfologiya (yun.) Morphology Морфология Grammatik ma`no so`z shakllari, so`z turkumlari haqidagi grammatik ta`limot. Muloqot jarayoni Meeting situation Ситуация общения Muloqot davomida adresant va adresat holatiga oid vaziyat Mustaqil so‘z turkumi Independent parts of speech Самостоятельные части речи Alohida qo`llana oladidan, mustaqil holda ma’lum so`roqlarga javob bo`ladigan, gap bo`lagi vazifasida keladigan so`zlar turkumi Neologizm (yun.) Neologism Неологизм Yangi so`z, iboralar. Neologizmlar – taraqqiyotni jadallashtirishga aloqador tushunchalarni belgilash maqsadida yaratilgan yangi, hali o`zlashib ketmagan so`zlardir. Numerativ Numeral Нумератив Hisob so`zlari Nutq tovushi Speech sounds Звуки речи O`pkadan kelayotgan havoning nutq organiga urilishidan hosil bo`lgan tebranish. Nutq situatsiyasi Speech situation Речевая ситуация Nutqiy jarayondagi vaziyat Orfoepiya Orphoepics Орфоэпия So`zlarning to`g`ri talaffuzini o`rganadogan bo`lim 219 Omonim Homonym Омоним Aytilishi va yozilishi bir xil bo‘lib, turli atash ma’nolarini bildirgan so‘zlar Qiyosiy-tarixiy fonetika Comparative- historical phonetics Сравнительно- историческая фонетика Qiyoslash va tarixiy shakily ko`rinishlar tahliliga qaratilgan fonetika Qiyosiy- tipologik fоnetika Comparative- typological phonetics Сравнительно- типологическая фонетика Qiyoslash va tarixiy shakily ko`rinishlar, tipologik xususiyatlar tahliliga qaratilgan fonetika Sust nutq a’zolari Passive speech organs Пассивные речевые органы Nutq tovushlarini hosil qilish jarayonida kam ishtirok etadigan nutq a’zolari Prototil Protolanguage Прототил Muayyan tilning shakllanishi uchun asos bo`lgan til Pijin tillar Pidjine languages Языки пижин Mustamlaka qiluvchi davlat va mustamlaka qilinuvchi davlat tillarining o`zaro chatishuvi asosidagi til. Bu tilda o`zaro qiluvchi jamiyat mavjud bo`lmaydi. Piktografik yozuv Pictographic writing Пиктографическа я писменность Voqea-hodisalar haqidagi tafakkur ma’lumotlari jonli va jonsiz vositalar orqali ifodalangan yozuv piktografik yozuv hisoblanadi. Bu atama “chizilgan” va “yozaman”degan ma’nolardagi so‘zlardan tuzilgan. Yozuvning bu turi ma’lumotlarning dastlabki qaydlarini yetkaza oladi va mavhum tushunchalarni ifodalash imkoniyatiga ega emas. Punktuatsiya Punctuation Пунктуация Tinish belgilari va ularni yozma nutqda to‘g‘ri qo‘llash yo‘l- yo‘riqlarini o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limi Ramz Symbol Символ Muayyan tushunchani ifodalash uchun xoslangan so`z Segment Segment Сегмент Og‘zaki nutq oqimi ketma-ket joylashgan va bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar sistemasidan iborat. Bunday bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar qatori segment Download 3.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|